8. Ekologik tarbiya
T /r
B a jariad igan ish lar
V aq ti
M a s’ul
1
Ekologik niavzuda ochiq
tarbiyaviy tadbirlar o ‘tkazish.
0 ‘quv yili
davomida
S in f rahbari,
biologiya
o ‘qituvchisi
M ahalla hududidagi ekologik
muamm olarni aniqlash va ularni
imkon darajasida b artaraf etishga
qaratilgan tadbirlarni amalga
oshirish.
0 ‘quv yili
davom ida
M aktab m a ’naviy-
m a’rifiy ishlar
b o ‘yicha direktor
o'rinbosari,
“K am olot” YoTX,
sin f rahbarlari
3
Atrof-m uhitni obodonlashtrish va
k o ‘ kalam zorlashtirishga
qaratilgan xayriya shanbalik,
0 ‘quv yili
davom ida
Maktab ped.
jam oasi
79
xasharlar o'tkazish.
4
“Ekosan” fondiga m ablag' ishlab
topib o'tkazilishini
tashkillashtirish
Har yarim
yillikda
M aktab ma ’ nav iy-
m a ’rifiy ishlar
bo 'y icha direktor
o'rinbosari
5
M aktabda ekologik burchak
tashkil etish
1 -yarim
yillik
Maktab m a ’naviy-
m a ’rifiy ishlar
bo'yicha direktor
o'rinbosari
6
Ekologik mavzuda m axsus reja
asosida tadbirlar, davra suhbatlari
o'tkazish
Doimiy
ravishda
Jism oniy tarbiya
o'qituvchilari
7
«Ekologiya bolalar nigohida»
rasm lar k o ‘rgazmasini tashkil
etish
Aprel
Jism oniy tarbiya
o'qituvchilari
1.8. Huquqiy tarbiya ishlari
T /r
B ajarilad igan ishlar
V aq ti
Mas" ul
1
O 'quvchilarning huquqiy
savodxonligini oshirishga
qaratilgan turli bellashuv,
rnusobaqa va k o ‘rik-tanlovlar
o'tkazish
O 'qu v yili
davom ida
M aktab m a ’naviy-
m a ’rifiy ishlar
bo'yicha direktor
o'rinbosari,
"K am olot” YoIX,
fan o'qituvchilari
2
O 'quvchilarni qiziqtirgan
m avzular bo'yicha davra
suhbatlari va uchrashuvlar tashkil
etish.
Har
chorakda
M aktab m a’naviy-
m a ’rifiy ishlar
bo'yicha direktor
o'rinbosari,
“K am olot” YoIX,
fan o'qituvchilari
3
O 'quvchilar orasida
huquqbuzarlikning oldini olish
m aqsadida huquq-targ'ibot
organlari bilan hamkorlikni
mustahkam lash.
Har
chorakda
T uman
prokraturasi. I IB,
XTB xodimlari,
m aktab m a’naviy-
m a’rifiy ishlar
80
j
Huquqiy tarbiyaga oid
ko'rgazm alar, stendlar, albom va
bukletlar tayyorlash.
M aktabda ijtim oiy-huquqiy fanlar
o'tilishini nazorat qilish._________
0 ‘quvchilam ing huquqiy tarbiya
bo'yicha bilimlarini smash
m aqsadida ‘'Siz qonunni
bilasizm i?" k o ’rik-tanlovini
o ‘tkazish.
Doimiy
ravishda
Doimiy
ravishda
Mart- aprel
b o ‘yicha direktor
o ‘rinbosari.
Maktab m a’naviy-
m a’rifiy ishlar
b o ‘yicha direktor
oTinbosari,
“ Kamolot” YoIX,
fan o'qituvchilari,
sinf rahbarlari
Maktab
m a’muriyati
M aktab m a’naviy-
m a ’rifiy ishlar
b o ‘yicha direktor
o'rinbosari.
81
II b o iim . SINF RAHBARI ISHINI TASHKIL ETISH
M ETODIKASI
2.1. Sinf rahbari ishining maqsad va vazifalari
0 ‘quvchilarning bir xil saviyada, bir xil yoshda, bilimi
jihatidan ham teng bo'lgan jam oasini boshqarib tumvchi pedagog
sinf rahbari deb ataladi.
Sinf rahbarining asosiy maqsadi o ‘quvchilarini to 'g 'ri
tarbiyalash jarayonida o ‘quvchi va sinf rahbari bilan bir-birini
tushuna olishini ta ’minlashdir.
Maktabda o'quvchilarga tarbiya sinf rahbarining ishlari orqali
beriladi. Jumladan, tadbirlar, mushoiralar, har xil kechalar,
uchrashuvlar, tanlovlar va boshqa o'yinlar orqali o"quvchilarga
ta ’lim-tarbiya beriladi. Shunga qarab o'quvchi laming fikrlash
qobiliyati rivojlanib boradi.
Sinf rahbari maktab m a’muriyati bilan birgalikda va mahalla
jam oasi, ota-onalar bilan hamkorlikda tarbiyaviy ishlarni olib
boradi. Maktab m a’muriyati sinf rahbari va uning olib borayotgan
ishlarini doimo qollab-quvvatlashlari lozim. Chunki sinf rahbari
o ‘z o ‘quvchilarini yaxshi biladi va ularni tarbiyalash uchun
nimalar kerakligini hisobga olib ish yuritadi. Sinf rahbari ishini
m a’naviyat va m a’rifat ishlari bo'yicha direktor o'rinbosari
boshqarib turadi.
Sinf rahbarining ish rejasini maktab direktori va direktor
o ‘rinbosari tuzadi va nazorat qilib boradi.
Boshlang‘ich sinf maktab ta ’limining dastlabki bosqichidir.
Bolalar
o ‘qituvchi
rahbarligida
ta ’limga
birinchi
qadam
qo'yadilar. 0 ‘quv faoliyatida bilim, ko'nikm a va malakalarni
egallaydilar. 0 ‘qituvchi sinf bilan ko‘pincha yolgkiz ishlaydi va
tarbiyachi sifatida ish yuritadi.
0 ‘qituvchilarning
bolalarga
b o lg a n
munosabati
katta
mehribonlik va
g'am x o 'rlik bilan xarakterlanadi. Bular esa
talabchanlik bilan olib boriladi. 0 ‘quvchilar bilan b o lad ig an
o'zaro munosabatlarni to ‘g ‘ri yoMga qo'yish hamda o cquvchi-
82
laming o ‘sishi va rivojlanishiga qarab ularni qayta qurish
xususiyati ham sinf rahbari uchun muhim ahamiyatga ega.
Maktab ustavida sinf rahbarining asosiy vazifalari belgilab
benlgan. Sinf rahbari barcha o ‘qituvchilar bilan birgalikda aloqada
bo4ib, o ‘zining sinfi bilan tarbiyaviy ishlami olib boradi.
0 ‘qituvchilar tamonidan o ‘quvchilarga qo‘yiladigan pedagogik
talablar birligiga erishadi. Ota-onalar, kun uzaytirilgan guruh
tarbiyachilari, jamoatchilik bilan doimo aloqada b o iib turadi.
Zarur bo‘lgan vaqtda o ‘qishda o ‘quvchilarga yordam
k o brsatishni tashkil etadi. Sinf rahbari qiladigan ishlar hujjatlarini
yuritadi va uni maktab m a’muriyatiga taqdim etadi. 0 ‘quvchilar
sog‘lig‘ini mustahkamlashga doir ishlami o ‘tkazadi va jism oniy
hamda aqliy mehnat qilishga oi'gatib boradi.
Sinf jamoasini tashkil etishda sinf rahbarining roli kattadir.
Sinf majlisi o'tkazish uchun avvalo jam oa jipslashtiriladi. Sinf
rahbari majlisda k o ‘plab masalalami ko‘taradi. Sinf majlisida 3-4
ta masalalar ko‘rilib, muammoli tomonlari tahlil qilinadi va o ‘z
echimini topishi kerak bo‘ladi.
Sinf rahbari majlis o ‘tkazish davomida yaxshi o ‘qiydigan
bolalarm sinfda, y a’ni jam oa ichida rag'batlantirishi kerak. Bolalar
bir-biriga do'stona munosabatda bo‘lishadi. Ulami bir-biriga
qarab yaxshi o lqiy boshlashiga intiladi. Yomon o ‘qiydigan bolalar
ham yaxshi o ‘qiydigan bolalarga intilib, ular ham yaxshi o ‘qishga
harakat qiladi. Bundan tashqari sinf rahbari о ‘quvchi laming
saviyasi rivojlanishi uchun o ‘zi sinfda kutubxona qilishi kerak. Bu
kutubxonadagi kitoblarni o ‘quvchilar sinfdan tashqari o ‘qish
vaqtida yoki darsdan so‘ng bo ‘sh qolgan paytlarida o ‘qib o ‘zlariga
foydali
tomonlarini
olishi
mumkin.
Bizning yosh
avlod
xalqimizning inqilobiy, mehnat, jangovar an ’analami o ‘zlashtirib,
o ‘ziga katta avlodning eng yaxshi fazilatlarini, g ‘oyaviy e ’tiqod va
matonatini, Vatanga muhabbatini, uning iqtisodiy-siyosiy va
jangovar qudratini mustahkamlashda ishtirok etishga intilishini
singdiribgina, o‘z bobolari va otalari ishini davom ettira oladi.
Oila ham jamivatning bir bo‘lagi hisoblanadi. Oilada bola
tarbiyasini y o ig a qo‘yish juda katta ahamiyatga ega.
83
Oila boshqa tarbiyaviy muassasalardan farqli ravishda
odamning butun hayoti davomida uning barcha tomonlariga,
qirralariga ta ’sir k o ‘rsatishga qodirdir va odatda ta’sir ko ‘rsatadi.
Oila tarbiya vazifasining bu ulkan miqyosi uning mafkuraviy va
psixologik ta ’sir ko‘rsatishning chuqur o ‘ziga xosligi bilan
uyg‘unlashib ketadi.
Ota-onalar bilan ishlash shakllarini odatda sinf rahbari o bz
shaxsiy xususiyatlarini, tajribasini, о ‘quvchi laming oilalarida
vujudga kelgan o ‘ziga xos xususiyatlarni, ota-onalarning bilim va
tajribasini, bolalarni tarbiyalashda yuqorida k o ‘rsatib o4ilgan
xatolar va qiyinchiliklarni, fc’l-atvor xususiyatlarini, maktab
pedagoglar jamoasidagi muhitni, ota-onalar bilan ish olib borishda
tarkib topgan an’analami va hokazalarni hisobga olib belgilaydi.
Ota-onalarga pedagogik bilim berishni amalga oshirishda
faqat bilim berib qolmasdan, ularni tarbiya sohasidagi amaliy
malaka va ko‘nikmalar bilan qurollantirish, ulam ing pedagogik
faoliyatini uyg‘otish, mustaqil shug‘ullanshga undash, maqsadga
muvofiq oila ichki munosabatlarini y o ‘lga qo ‘yish g ‘oyat
muhimdir.
Ota-onalar y ig ‘ilishlari ota-onalar bilan ish olib borishning
an ’anaviy tarkib
topgan
shaklidir.
Hal
qilinayotgan
aniq
vazifalarga bog‘liq holda sinf yigilishlarini tashkiliy, yakuniy,
chorak yig"ilishlari, mavzuga doir yig'ilish, bahs, amaliy yig"ilish,
ota-onalarning umumiy ta ’limi bo ‘yicha sinf rejasiga ko ’ra
y ig llish lar tashkil etadi.
Tashkiliy yig ‘ilishlarda ota-onalar q o ‘mitasi saylanadi, ish
rejasi tasdiqlanadi. Maktab atrofida pedagogik muhit o ‘matish
yuzasidan
tadbirlar
ishlab
chiqiladi,
jam oat
topshiriqlari
taqsimlanadi va turli ish y o ‘nalishlariga doir tashabbuskor ota-
onalar gumhlari tuziladi, ota-onalar ishtirokida umummaktab
tadbirlarini o ‘tkazish rejalari muvofiqlashtiriladi.
Chorakdagi
yakunlovchi
sinf majlislari
ota-onalarning
e ’tiborini o ‘quvchilaming bilimga doir qiziqishlari, qobiliyatini,
axloqiy-irodaviy
fazilatlarini
rivojlantirishdagi
yutuqlar,
kamchiliklar, foydalanilmagan imkoniyatlarga qaratish maqsadini
84
ko'zda tutadi.
Biror mavzuga bagishlangan yig'ilishlar tarbiyaning eng
dolzarb muammolari yuzasidan o ‘tkaziladi, ularda ota-onalar
qo'm itasi va sinf rahbarining o^uvchilarning u yoki bu sohadagi
tarbiyalanganlik darajasi to‘g brisida to ‘plangan materiallardan
foydalaniladi.
M ajlis-munozaralar ota-onalar e ’tiborini tarbiyaning biror
muammosiga jalb etish maqsadida o ‘tkaziladi. Bunday majlislami
ota-onalar qo'm itasi a ’zolarida ota-onalarning bir qismi o ‘z
vazifalariga, maktabning tavsiyanomalariga noto‘g ‘ri munosa-
batda bo'layotganliklari, ota-onalarning bir qismi tayyorgarlik
kayfiyatida
ekanligi
haqida
m a’lumotlar bo'lgan
taqdirda
o ‘tkazish tavsiya etiladi.
Amaliy yig‘ilish ota-onalarning tarbiyaviy jarayonlarda
ishtirok etishini faollashtirish, unga maqsadga y o ‘naltirilgan tus
bag‘ishlash maqsadida o ‘tkaziladi.
Ota-onalarning sinfdagi umumiy ta'lim iy rejasiga k o ‘ra
majlislar, avvaldan belgilangan reja, muayyan tizimga muvofiq,
ota-onalarga pedagogik bilim berishning shakli hisoblanadi.
Yakka tartibdagi pedagogik suhbat - sinf rahbarining
о ‘quvchilar, ota-onalar bilan olib boradigan ishining eng
ommalashgan, qulay va samarali shakli hisoblanadi. Suhbat
yordamida vujudga keladigan masalalarni tez hal etish, ota-onalar
bilan ishonchli munosabatlar o ‘rnatish, oilaviy tarbiya sharoitlari
haqida qo‘shimcha m a’lumotlar olish, ota-onalarga pedagogik
bilim berish, bolaning yakka tarbibdagi rivojlanishi dasturini va
birgalikdagi pedagogik harakatlar tizimini ishlab chiqish orqali
ota-onalaming tarbiyaviy ta ’sir ko'rsatishlarini va tarbiyasi qiyin
bolalar xulqini tuzatish va o ‘quvchilar o ‘rtasidagi munosabatlarda
vujudga keladigan kelishmovchiliklarni hal etish kabi keng
k o ‘lamdagi ta ’lim-tarbiya vazifalari hal qilinadi.
Tarbiyaviy ta ’sir ko'rsatish samaradorligi ko ‘p jihatdan
o ‘qituvchilar va
ota-onalarning
muvofiq
harakatlari
bilan
belgilanishini nazarda tutib, bolaning o ‘ziga xos psixologik
xususiyatlarini hisobga olish, uning xulq-atvoridagi eng kichik
ehetga chiqishlarga ham o ‘z vaqtda e ’tibor berish kerak, bunga
sinf rahbari bilan ota-onalam ing ishonchli munosabatlarini
o cmatish, о ‘quvchi laming oilaviy tarbiya sharoitlari haqida
q o ‘shimcha m a’lumotlar olish, ota-onalarning ishonchli o ‘zaro
munosabatlarini
o‘rnatish
orqaligina
erishiladi.
Bunday
munosabatlami o ‘rgatish va chuqurlashtirish uchun yakka
tartibdagi suhbatlardan foydalanish juda muhim.
Har bir ota-ona o ‘z farzandini yaxshi ko ‘radi, shuning uchun
ular o ‘z farzandida hosil b o ‘lgan yangi, ijtimoiy jihatlarni
mustahkamlash yuzasidan ehtimol tutilgan birgalikdagi harakatlari
xususida maslahatlashishni
muhim deb hisoblaydigan sinf
rahbariga samimiy hurmat va ishonch bilan qaraydilar.
Sinf rahbarlari ota-onalar bilan birgalikda tarbiyaviy ishni
tashkil etar ekanlar, eng yangi psixologik-pedagogik tadqiqotalr
m a’lumotlarini e ’tiborga olishlari ham muhimdir. Ularga muvofiq
o ‘sib
kelayotgan
kishi
shaxsini
shakllantirishga
oilaning
q o ‘shadigan hissasi turli yosh bosqichlarda turlicha b o ‘ladi va
toiq in sim o n o ‘zgaradi.
Bunday bilimlarning y o ‘qligi oilaviy tarbiyada ko'plab
xatolarga olib keladi. Sinf rahbari ota-onalar bilan ishlashda buni
hisobga olmay iloji y o ‘q. Bu jihatdan ota-onalam ing bolalarni
tarbiyalashdagi quyidagi qiyinchiliklari va xatolarini ajratib
ko ‘rsatish mumkin.
1.Ota-onalaming bolalar bilan muomilasining yetishmasligi.
Ular o ‘zlari, ishlari haqida kam so‘zlab beradilar. Maktab bolalari
jam oasining hayoti, o ‘z bolasining qiziqishlari, uning jam oat
ishlari bilan, ishga munosabati va boshqalar bilan kam qiziqadi.
2 .Bolalarni mehnat jarayonlariga jalb etish orqali ularning
mehnat tarbiyasini tashkil qila bilmaslik.
3 .Ota-onalar turmushida salbiy misollarning mavjudligi
maktabning pedagogik kuch-g‘ayratini yo'qqa chiqaradi.
4.
Ota-onalar tarbiyaviy ta ’sirining izchil emasligi: onda-
sonda o ‘qishini tekshirish, biror nojo‘ya ish uchun tergash
axloqiy immunitet hosil b o iish ig a yordam bermaydi.
86
5. Oilaviy tarbiyaning asosi sifatida ta ’qiqlashlar tizimi
ijtimoiy namuna asosida tarbiyalay bilmaslik, bola hayotini u har
doim to ‘g ‘ri xatti-harakatini mashq qiladigan tarzda tashkil eta
olmaslik natijasidir.
6. Harakatlarning maktab bilan muvofiqlashtirilmaganligi
yoki u bilan kelishmovchiligidadir.
7. Ayrim ota-onalarning bolalar ulg‘ayib borishi bilan
tarbiyaviy faolligini susaytirib yuborishlari, bu esa bolalarning
ota-onalardan uzoqlashuviga, maktabga qiziqishi pasayishiga
olib keladi.
8. Qarorlar qabul qilishda kechikish. Bola katta bo ‘lgandan
keyin aqli kirib, tuzaladi deb o ‘ylash odatda o ‘zini oqlamaydi,
ko'pm cha qayta tarbiyalashni talab etadigan pedagogik jihatdan
qarovsizlik holatiga olib keladi.
Pedagogik m a’ruza pedagogik bilim berishning eng mashhur
shakllaridan biridir. Keyingi paytlarda ota-onalarga pedagogik
bilim berish keng miqyos kasb etib, korxonalardagi uyushmalar,
madaniyat uylari huzuridagi, turar joylardagi va ota-onalar
pedagogika universitetlari orqali turli shakllarda amalga oshiriladi.
Ochiq eshiklar kuni yoki ota-onalar kuni, odatda maktab
ta'tillari paytida olkaziladi. Ularni tashkil etish shakllari xilma-xil
b o iish i mumkin. Bu tarkib topgan an ’analarga va sinf rahbari
ljodkorligiga bogliqdir. Oilaning yuksak tarbiyaviy imkoniyati
bolalar va
ota-onalarning
o"ziga
xos
xususiyatlari:
qon-
qarindoshligi, muhabbati,
yaqinligi,
ishonchi,
burch hissi,
o b ro lilig i bilan ta ’minlanadi. 0 ‘z farzandining barcha zaif va
kuchli tomonlarini yo ‘rgakdagi ch o g id an biladigan. ulaming
qalbiaagi eng kichik harakatni ham sezadigan va tushunadigan,
unga ta ’sir etishni biladigan onadan va otadan yaxshiroq kim ham
ezgulikka, mehnatsevarlikka, do‘stlikka, birodarlikka, muhabbatga
o ‘rgata boradi?!
Sinf rahbari har doim o ‘quvchilaridan xabardor bo ‘lib turishi
kerak. Masalan, bir o ‘quvchining o ‘zlashtirishi yomon b o is a , uni
yaxshilash uchun o ‘qituvchi birinchi o ‘rinda ota-onasi bilan
87
uchrashib, surishtirshi kerak. Nirnaga yaxshi o'qim ayapti, nima
uchun darslarni o ‘z vaqtida qilmaydi, shular haqida ota-onasi bilan
suhbat olib borishi kerak. Agar bolaning oilasida hamma sharoit
bo4ib, bola o ‘zi yaxshi o ‘qishni xohlasa-da, o wzi o ‘ylagan natijaga
erisha olmayotgan b o ‘lsa, o'qituvchi bolani yaxshi o ‘qiydigan
o ‘rtog‘ining yoniga o ‘tqizib qo'yishi kerak. Bundan tashqari
o ‘shanga o ‘xshagan o'zlashtiruvchi o ‘quvchilarni yig ‘ib har xil
fanlardan, masalan, matematika, ona tili, o'qish va boshqalardan
qo‘shimcha darslarni tashkil etib, bolalam ing o'qishga b o ig a n
talabini, qiziqishini yanada oshirishga harakat qilishi kerak.
0 ‘qituvchi о ‘quvchilarning ota-onalari bilan faol ishlashi kerak.
Negaki, maktabda sinfda b o ‘layotgan ishlardan ota-onalar ham
xabar topib, qiynalgan vaqtida hamroh bo ‘lishi lozim. Buning
uchun ota-onalar bilan o ‘qituvchining o'rtasida bog'lab turuvchi
aloqa daftarchasini tutishi va uni doim qoldirmasdan yuritib
turishi darkor.
1.
Hozirgi zamon pedagogika fani oldida turgan muhim
muammolardan biri o ‘qituvchi va pedagogika mehnat sharoiti
muammosi hisoblanadi. Chunki o'qituvchida barcha pedagogik
g ‘oyalar mujassamlangan b o ‘lib, uning faoliyati orqali bu
pedagogik g ‘oyalar amalga oshiriladi va hayotga tatbiq etiladi.
0 ‘qituvchining ko ‘p qirrali va murakkab faoliyati zaminida
yosh avlodni odobli, e ’tiborli qilib tarbiyalash, ularni ilmiy
bilimlar bilan qurollantirish kabi muhim vazifalar yotadi. Bularni
amalga oshirish esa o‘qituvchining xilma-xil faoliyatiga bog‘liq:
bolalarni o ‘qitish, maktabdan va sinfdan tashqari ishlarni tashkil
eta bilish, o'tkazish, ota-onalar o ‘rtasida pedagogik targ‘ibot
ishlarni olib borish va hakozo. Bularni hammasi o ‘qituvchilardan
chuqur bilimlarga ega boMishni, o 'z sohasini, bolalarni sevishni
talab etadi.
Respublikamiz mustaqilligi e ’lon qilingan sana 1991-yil 31-
avgust xalqimiz hayotida ulug‘vor voqealardan hisoblanadi. Endi
xalqimiz o ‘zining boy tarixi, madaniyati, urf-odatlarini o ‘rganish,
targ‘ib qilish, o ‘zligini tanish imkoniyatiga ega bo ‘ladi. Bu
88
voqeadan so‘ng ko‘p sonli o^qituvchilar jamoalari oldiga Vatan
ravnaqi uchun hormay-tolmay xizmat qila oladigan, buyuk vatani
uchun o ‘z jonini ham ayamaydigan yoshlami tarbiyalash vazifasi
ko ‘ndalang qo‘yiladi. Bu vazifa oliy ta ’lim konsepsiyasida alohida
ta ’kidlanadi.
Bunday ulkan vazifani amalga oshirishda sinf rahbari ham
o ‘zining beqiyos hissasini qo‘shadi. Sinf rahbarining asosiy
vazifalaridan biri bizning kelajagimiz b o ‘lmish yosh avlodni
to ‘g'ri, insonparvarlik ruhida tarbiyalashdan iborat.
Sinf rahbari ishining o ‘ziga xos xususiyatini shundan iboratki,
u oddiy bolalar jamoasini emas, balki o ‘quvchilar jamoasini
shakllantiradi. 0 ‘quvchilarning asosiy vazifasi o ‘qishdan iborat.
Shuning uchun sinf rahbari dastavval bolalarning o'qishiga
qanday munosabatda ekanliklarini,
0
‘zlarini qanday tutishlarini,
uy vazifalarini sidqidildan bajarishlarini yoki bajarmasliklarini
aniqlaydi.
Va nihoyat,
eng muhimi, ularning o kqishidagi
m o ljallari nimalardan iboratligi, bu m o‘ljallar ijtimoiy mohiyatga
molik yoki molik emasligi hisoblanadi. Pedagog sinf bilan
ishlashning dastlabki bosqichida turli vaziyatlarga duch kelishi
mumkin.
Sinf rahbari jam oa rivojlanishining aniqlangan darajasiga
qarab tarbiya usullarini tanlaydi. Bunda o ‘quvchilarning yosh
xususiyatlarini hisobga olish qo‘shimcha shart hisoblanadi.
Pedagog shaxsni har tamonlama yetuk kamol toptirishda katta rol
o ‘ynaydi. Aqliy tarbiya shaxsni har tomoniama taraqqiy ettirishda
muhim rol o'ynaydi.
2.
0 ‘qituvchilik kasbiga, shu jum ladan sinf rahbari kasbiga
xos b o ig a n muhim fazilatlardan biri - bolalarni sevishi, ularning
hissiyoti bilan qiziqishi, har bir shaxsni hurmat qilishdan iborat.
Bolani sevgan, butun kuch va bilimini bolalaming kelajagi buyuk
vatanga sodiq fuqaro qilib tarbiyalashgan safarbar qila oladigan
odamgina haqiqiy o ‘qituvchi bo‘la oladi. Bolaga befarq, uning
kelajagi bilan qiziqmaydigan, o'qituvchilik kasbiga loqayd odam
haqiqiy o ‘qituvchi bo'la olmaydi.
“Boshlang‘ich ta ’lim
konsepsiyasr’da boshlang‘ich sinf
89
o ‘qituvchisi qiyofasi ta'riflanadi: “...eng muhimi bolalarda o ‘qish,
o ‘rganishga chinakkam havas, ishtiyoq uyg‘otuvchi, e ’tiqod hosil
qiluvchi ustoz sifatida alohida o ‘rin tutadi” . Va yana shu
konsepsiyada
boshlangich
sinf
o'qituvchisi
fazilatlariga
qo‘shimcha keltiriladi. 0 ‘qituvchi: “ ...O'zbekiston kelajagi buyuk
davlat ekaniga ishonadigan milliy iftixorli b o iish i;
- bolalarni xalq pedagogikasi durdonalari hamda milliy
qadriyatlarimiz asosida tarbiyalay olishi;
- nutqi ravon, xalq tili boyligi, ifoda usuli va tasvir
vositalarini, adabiy til uslubi va m e’yorini to la egallagan b o iis h i”
zarur.
0 ‘qituvchilik
kasbiga
xos
b o ig a n
bunday
fazilatlar,
pedagogik odob sinf rahbarining yuksak kasbiy fazilatidir. U
o ‘qituvchining savodli b o lish ig a, o ‘z hissiyotini idora eta
olishiga,
bolalarga
pedagogik
ta'sir
o lk a zish
vosita
va
m e'yorlarm belgilash, aniqlashda yordam beradigan fazilat
hisoblanadi.
Yuksak pedagogik odobga ega b o ig a n sinf
rahbarigina sinfda m o la d il psixologik iqlim o ‘rnata oladi, bolalar
qalbiga tez y o i topa oladi.
0 ‘z xizmati xususiyatiga k o ia sinf rahbari tashkilotchilik
fazilatiga ham ega b o lm o g l lozim. В uning uchun o ‘qituvchi
tashabbuskorlik va tashkilotchilik qobilyatiga ega b o iib , har doim
tetik, g ‘ayratli, o ‘z kuchi va imkoniyatiga ishongan b o lm o g l
zarur. Tashabbuskor va g ‘ayratli sinf rahbari bolalarni o ‘z
orqasidan ergashtira oladi, o ‘quvchilar unga ergashadi.
0 ‘qituvchilik kasbi juda katta ruhiy va jism oniy kuch talab
etadi, shuning uchun o ‘qituvchining salomatligig ham m a’lum
talablar qo ‘yiladi. 0 ‘qituvchining ovoz paychalari rivojlangan,
k o ‘rish qobilyati yaxshi b o iish i kerak. Uzoq tikka tura olishi,
k o ‘p yurishi, cpchillik kabi fazilatlarga ham ega b o lm o g l lozim.
0 ‘zbekiston
Respublikasi
oliy
ta’lim
konsepsiyasida
mutaxassis vazifalari quyidagicha belgilangan: “ ... mutaxassis o ‘z
faoliyatini sohasidan qat’iy nazar, ijodiy jam oalarda ishlay olish
qobilyatiga, menejment va marketing sohalarida tayyorgarlikka
ega b o iish i, yangi texnologiyalarni joriy etishning x o £jalik
90
ijtimoiy va maclaniy jihatlarini aniq tasavvur qila olishi kerak” .
Ushbu
fikrlar o'qituvchilarga
ham, y a ’ni
tnohir sinf
rahbarlariga ham bevosita taalluqlidir. Chunki jamiyatimizda sodir
bo'layotgan tub
o'zgarishlar,
bozor munosabatlariga kirib
borishimiz o'qituvchilarni nafaqat kasbiy bilimlarini, balki
iqtisodiy, yuridik, texnikaviy bilimlardan ham xabardor boMishini
taqozo qilmoqda. Bu o'rinda boshlang‘ich sinf o ‘qituvchilari, sinf
rahbarlarining xizmati katta.
3. Boshlang'ich sinflar jamoasini jipslashtiruvchi omillardan
biri o ‘quv-tarbiya mazmunidir. Davlat ta ’lim standarti asosida
belgilangan
fanlarning
mazmuni
salohiyati
o'quvehilam ing
m a’naviy-axloqiy tarbiyasi bilan birga jam oaga xos bo‘lgan
o ‘rtoqlik, do'stlik, hamkorlik, adolatparvarlik, mehr-u shavqat
kabi fazilatlarning uyg'unligi tufayli jipslashadi. Shu tufayli
davlatimiz darsliklarning yangi avlodini tuzish konsepsiyasiga
e ’tibor qaratdi, hamda ta’lim mazmunini milliy istiqlol g ‘oyasi
asosiy tamoyillari bilan boyitishga e ’tibor kuehaytirildi. Sinf
rahbari ishida o'quvchilar jam oasini shakllantirish markaziy vazifa
hisoblanadi. Chunki jam oa gultojini tarbiyalash tarbiyaning
yetakchi vazifalaridan biridir. Tarbiya metodlarini tanlashda
ularning jam oada rivojlanish darajasiga mosligi muvafaqiyatning
muhim sharti hisoblanadi.
4. Hozirgi zamon o ‘qituvchisining asosiy fazilatlaridan biri -
o 'z kasbiga sadoqatliligi, g ‘oyaviy e ’tiqodliligi - uni boshqa kasb
egalaridan ajratib turadi. Chunki maktabda ta ’lim-tarbiya ishining
yuqori saviyada bo'lishi o'qituvehiga, uning kasbiy tayyorgarliliga
bog‘liq.
Sinf rahbari shaxsiga qo'yiladigan muhim talablardan biri sinf
rahbarining o ‘z ishini yaxshi bilishidir. U tarbiya metodikasini
puxta o'zlashtirgan bo ‘lishi zamr. Ishni to ‘g ‘ri tashkil qilish va uni
bolalar bilan tushunarli, qiziqarli va m as’uliyatni his qilgan holda
olib borish kerak. O 'quvehilar o'qituvehining bilimini bolalarga
yetkaza olish imkoniyatlarini qadrlabgina qolmay, balki uning shu
predmetga bo'lgan qiziqishini, uning fidoyiligini ham qadtiashadi.
Sinf rahbarining yuksak madaniyati, uning teran bilim doirasi,
91
ayniqsa,
0 ‘zbekiston
mustaqilikka
erishgandan
so ‘ng
xalqimizning o 'z tarixini, madaniyatini. urf-odatini ovrganishiga,
bilishga bo‘lgan qiziqishi ortib borayotgan davrda, ta ’lim-tarbiya
ishlarini muvaffaqiyatli kechishiga yordam beradi. Hozirgi zamon
o ‘qituvchisi, ayniqsa sinf rahbari milliy qadriyatlarimizni bilibgina
qolmay, keng ota-onalar jamoatchiligi ichida, sinfda uning otashin
targ‘ibotchisi ham b o ‘lishi kerak.
0 ‘qituvchilik kasbi juda katta va ruhiy va jism oniy kuch talab
etadi. Shuning uchun o ‘qituvchining, ayniqsa sinf rahbarining
salomatligiga ham m a’lum talablar qo'yiladi.
0 ‘qituvchi shaxsiga qo'yiladigan umumiy talablar bilan
boshlang‘ich sinf o ‘qituvchisi kasbining o ‘ziga xosligi ayrim
spetsifik talablarni keltirib chiqaradi. Chunonchi, boshlanglich
sinf o ‘qituvchisi
anatomiya,
fizologiya,
maktab
gigienasi
fanlaridan xabardor b o clm og‘i, o ‘quvchilar faoliyatini shu fanlar
tavsiyasi asosida tashkil etishi lozim (sinf gigienik talabga javob
berishi,
o'quvchilar
rejimi,
ularning
aqliy
va
jism oniy
rivojlanishini kuzatish va to bg ‘ri yo ‘naltirish); o ‘qituvchi o"z
nutqini iroda qilishi; adabiy nutq normalariga rioya qilishi;
ovozning baland-pastligiga ahamiyat berishi, nutqining jonli,
ifodali bo ‘lishiga e ’tibor berishi; bolalarni charchatib qo ‘ymaslik
maqsadida ish turlarini tez-tez o ‘zgartira olishi, ota-onalar
o ‘rtasida pedagogik bilimlarni targ‘ib qilishi, ular bilan yaqindan
aloqa
o ‘rnata
olishi
(bu
faoliyat turi
boshlang‘ich
sinf
o ‘quvchilarining jism oniy holatini o'rganishga yordam beradi) va
ularga tarbiyaviy ta ’sir o ‘tkazishga yordamlashishi kerak.
Nihoyat, u o ‘z ustida tinmay ishlashi lozim. Ayniqsa
qadriyatlarimizni o'rganishga, o ‘zligimizni bilishga ehtiyoj katta
b o ‘lmoqda, zero bu narsalarni bilmay turib mustaqilligimizni
mustahkamlab, buyuk davlat qurib bo'lm aydi. Shunday ekan,
boshlang‘ich sinfdan boshlab bolalar sharqona tarbiya ta ’siriga
o ‘tm og‘i, o ‘z qadriyatlarini b ilm o g i lozim. Bu o ‘qituvchidan,
qolaversa sinf rahbaridan chuqur bilimli b o lish n i talab etadi.
5.
Ustozlik - bu kelajak, istiqbol uchun meros qilib
qoldiriladigan boylikdir. Bu boylikning qadr-qiymati shu qadar
92
buyukki, u odamni m a’naviy jihatdan boy qilib, qalbini baxtga,
ilohiy nurga to‘ldiradi.
“Ustoz” so‘ziga berilgan ta ’rifga e ’tibor bering-a, uning
mazmuni naqadar boy: Ustoz - muayyan fan, bilim, gohida
betakror olim. pedagog mutaxassis, o ‘z yo'nalishi bo'yicha barcha
yangiliklardan boxabar, hayotda o ‘z o"mini topgan, mavqei,
salohiyati va maktabiga ega; olim fuzalo, oqil, komil, o ‘m ak
boiad ig an ,
0
‘zining ilg‘or tajribasiga ega va kelajakni ilmiy
tasavvur qiladigan; ilmli, bilimli, hamma tomondan tan olingan
m aslahatgo'y inson.
Dunyoda biron kimsa y o kqki, uning ustozi b o lm asa. U
hukumat rahbarimi, buyuk allomami, vazir yoki iqtidorli
shifokormi, xalq mehrini qozongan yozuvchimi yoki qo‘li gul
kosibmi, qarangki barcha-barchaning o ‘z ustozi va hayot y o lin i
charog'on etib tumvchi yoMboshchisi b o ia d i. Siz o bzingizni
ustozlik baxt sohibi hisoblasangiz, quyidagilarni unutmaslik
kerak:
-
“0 ‘zbekiston kelajagi buyuk davlat” g ‘oyasi sizning har
kungi faoliyatingiz uchun dasturulamal b o isin va shu buyuk xalq
va davlatga munosib shogirdlar tayyorlang.
Ustozning eng buyuk burchi - xalqqa nafi tegadigan, aql-
idrokli, qobiliyatli o ‘quvchi-shogirdlar tayyorlashdan iborat. Ustoz
yaxshi shogird tayyorlash uchun eng avvalo uning o kzi m a’naviy
jihatdan barkamol, fikrlash tarzi noyob, dunyoqarshi so g lo m , o ‘z
yurti va xalqining g ‘oyasi va ilg‘or mafkuraning bayroqdori
b o iish i kerak.
Dostları ilə paylaş: |