Tarihte ve Günümüzde Ortadoğu'da Türkmenler
Yüklə 7,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
244
language. Little by little Fuzuli rised his voice of objection, he did not want to be reconciled with social inequality and social justness. In our paper we‟ll try to find answer to such questions like the place and role of society in the Fuzuli's works and how Fuzuli was reflected in his creative works to problems of society, and influence of these problems and etc. to forming of the Fuzuli‟s world outlook. Key words : Fuzuli, XVIth century, Baghdad, society, divan literature
Fuzuli XVI yüzyılda - savaĢların, talanların, feodal çekiĢmelerinin, rüĢvetin ve bu nedenlerin bir kadar da artırdığı yoksulluğun, hastalıkların arttığı bir dönemde yaĢamıĢtır. Bağdad'ın hakimiyet değiĢtirdiği, elden ele geçtiği, uğruna savaĢlar yapıldığı bir dönemde yazıp yaratan Ģairin yaratıcılığını belirttiğimiz bu olaylar etkilemeye ve belli Ģekilde eserlerine yansımaya bilmezdi. Bu veya baĢka Ģekilde, yaĢadığı devirde geliĢen olaylara itirazı Fuzuli sanatında zaman zaman görmek mümkündür. “Fuzuli çağının olaylarına kayıtsız
1
Divan Ģiiri gerçekçi tasvir bakımından en elveriĢli ve verimli kaynak sayılmasa da, divan edebiyatında toplum hayatı, ev sahneleri, insan, eĢya ve olayların gerçek tasvirleri yeterince detaylı, geniĢ yansımıĢtır. “ġiirde, istediği
2 Sanat eserinin dönem, toplum, olaylar hakkında bir tarihi eserin verebileceği bilgiler kadar zengin, gösteriĢli ve bir tarihçinin kayda alabildiği kadar dürüst, tarafsız yaĢam olgularına sahip olduğunu görebiliriz. Divan edebiyatının yaĢamdan kopukluğu onun en çok eleĢtiri yapılan taraflarından biridir. Bu vesileyle son yıllarda bir takım çalıĢmalarda divan edebiyatının hayatı gerçekçi tarif etmesi meselesine odaklanılmıĢtır. Divan edebiyatı toplum, dönem, olay, eĢya ve insanları tasvir etmesi bakımından yeterince bol
1 Azadə R, Məhəmməd Füzuli, Bakı1994, ġərq-Qərb, s. 42. 2 Gölpınarlı A, Füzuli Divanı, Istanbul 1961), Ġnkilap kitabevi, s. VIII. Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu / 245 bilgiye sahiptir. “Divan Ģiirinin en çok eleĢtiri yapılan taraflarından biri dıĢ âleme
3
Divan Ģiiri döneme ait kaynak olarak görülmemiĢtir. Bunun önemli nedenlerinden biri olarak divan Ģiirinin gerçekliği, hayatı tasvir etmede yetersiz kaldığı neden gösterilmiĢtir. “Sosyal hayatın ve gerçekliğin literatüre yansıyıĢ
4 Divan Ģiirinin birinci ve temel konularından olan aĢktan söz edince bile Fuzuli toplumu, gerçekliği, hayatı dikkatten kenar koymuyor, en vakur mükayeselerinde de Ģair gerçeklerden kopmuyor, hayatı örnek alıyor.
Üzüntüden beli bükülen aĢık vücudunu yaya, çektiği ahları ise bu yaydan çıkan oklara benzetiyor. Fuzuli bu benzetmesinde de gerçek zeminden ayrılmamıĢtır. Fuzuli'nin eserlerinde toplumla ilgili bir ayrıntı dikkat çekiyor - derler, diyorlar gibi ifadeler toplumun herhangi bir harekete, davranıĢa, olaya yaklaĢımını ifade etmek için bir uyarı olarak kullanılıyor.
Fuzuli olay ve eylemlerin halkın dilinde bazen yanlıĢ, hata yansıdığını belirtiyor. Ama her yalanda bir gerçek olduğu gibi, halkın ağzına düĢen söylentinin de dayanağı, gerçek olan tarafı olduğunu Ģair itiraf ediyor. Bilməz idim, bilmək ağzın sirrini düĢvar imiĢ, Ağzını derlərdi yox, dediklərincə var imiĢ. Fuzuli elin dediğinde bir gerçek riĢesi görse de, tahkik ederken bir baĢka, farklı gerçeğin ortaya çıkabileceğini var sayıyor.
yahut,
3 Okuyucu C, Divan Edebiyatı Estetiği, Ġstanbul 2010, Kapı Yayınları, s. 73-74. 4 Okuyucu, a.g.e., s. 28. 246
Dedilər, qəm gedirər badə, çox içdim sənsiz Qəmi-hicranə müfid olmadı ol qan olmuĢ. Bu nedenle Ģair, her söylenene inanma, her kiĢinin tavsiyesine amel etme, dolayısıyla, kendi yolunu git, seçimini kendin yap diye tavsiye ediyor.
yahut,
Təni-zarimdə dərdi-eĢq gün-gündən füzun olmaq Yetən bidərd tədbirilə dərman etdigimdəndir. Toplumun olaylar ve davranıĢlara münasebetindeki bu ikililik Fuzuli'nin eserlerinde de kendini göstermiĢtir. ġair dediler, diyorlar sözleri ile ifade ettiği fikirlere hem itibar ediyor, hem de belli anlarda onlara Ģüphe ile yaklaĢır.
Fuzuli elin diline düĢmeyin olumsuz sonuç vereceğini önceden görüyor. Ġnsana özgü olan olumlu ve olumsuz keyfiyetlerin, huyların tasvirine Fuzuli'nin eserlerinde sık sık rastlıyoruz. Dünya malına hırs, içkiye aludelik, zulum, adaletsizlik, Ģöhretperestlik, riĢvet vb. Ģairin tarif ettiği olumsuz keyfiyetlerin az bir kısmıdır. Fuzuli insanların kusurlarına perde çekmeyi, onları tartıĢma konusu yapmamayı bir kıtasında böyle tavsiye ediyor: Pərdə çək eybinə zülmət kimi xalqın daim, Gər dilərsən ki, nəsib ola sənə abi-həyat. Fuzuli hayatını dünya malına, fani zevklere bağlayanları kınıyor, yaĢadığı dönemde kendisine uygun bir muhatap bulamadığını yazıyor:
ġair kendi döneminde anlaĢılmadığından yakınıyor. Cahil toplum fazilet ehli ile aĢina olmadığından, Ģair hemfikir, muhatap, hemdert
Yüklə 7,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|