―Tarixi olduğu kimi qəbul etmək, dərk etmək
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
72
Teymurun ölü mündən sonra MiranĢah və onun böyük oğlu Əbubəkr zahirən Ömərin hakimiyyətin i qəbul etdilər. Lakin Ömər hakimiyyətinə qəsd olacağını düĢündüyü üçün Sultaniyyəyə onun yanına gəlmiĢ Əbubəkri həbs etdirdi. Qala keĢikçiləri ilə dil tapıb həbsdən azad olan Əbubəkr atası MiranĢahla Xorasanda qoĢun topladı. ġirvanĢah I Ġbrahimə qarĢı yürüĢ etmiĢ Ömər Ģəhərdə olmadığı üçün Əbubəkr Su ltaniyyəni ələ keçird i və maneəsiz Təbrizə daxil oldu. Cənubi Azərbaycan Əbubəkr və Ömərin arasında gedən qanlı toqquĢmalar meydanına çevrilmiĢdi. Təbriz əldən-ələ keçir və Ģəhərin sakinləri qətl və qarətlərə məruz qalırdı. Lakin təbrizlilər iĢğalçılara qarĢı mübarizədə böyük hünər və mətinlik göstərərək onları Ģəhərdən çıxmağa məcbur etdilər. Mənbələrdə Təbrizin müdafiəsinin təĢkilində Qazi Qiyasəddin, Əbdül Möhsün Qəzvini, ġey x Əxi Qəssab və Qazi Ġmadəddinin qeyrət və bacarığ ı xüsusi qeyd olunur. Qaraqoyunlu tayfa ittifaqın ın baĢçısı Qara Yusif ilə Əbubəkr ilk dəfə 1406- cı il oktyabrın 14-də Naxçıvanın qərb ində, Araz çay ının sahilində toqquĢdular. Qaraqoyunluların hə mləsinə davam gətir məyən Teymurilər qaç mağa üz qoydular. Qara Yusif döyüĢ meydanından Naxçıvana gəldi. O, burada ikən Təbrizin ad lı-sanlı rəislərindən olan Xacə Seyid Məhəmməd Keçəçi Qara Yusifin hüzuruna gəld i, Ģəhərin Əbubəkr tərəfindən qarət olunduğunu söylədi və onu Təbrizə gəlməyə təĢviq etdi. Qara Yusif isə müvəqqəti olaraq Ģəhəri mühafizə etmək üçün darğa göndərdi və Sultaniyyəyə yürüĢ etdi. Əbubəkr Ģəhəri tərk etdi və Reyə qaçdı. Sultaniyyəyə girmiĢ Qaraqoyunlular Ģəhəri qarət etdilər, sonra isə əhalin i Təbriz, Marağa və Ərdəbilə köçürdülər. Xorasan hakimi o lan qardaĢı ġahru xdan yard ım alan Əbubəkr Azərbaycanı ələ keçirmək üçün yeni təĢəbbüs etdi. Bundan xəbər tutan Qara Yusif Təbriz ətrafında yerləĢən ġənbi-Qazana gəldi. 1408-ci il aprelin 21-də Təbrizin cənubundakı Sərdrud adlı yerdə 20 minlik Qa raqoyunlu qoĢunu Teymuriləri darmadağın etdi. M iranĢah öldürüldü, Əbubəkr isə qaçmağa müvəffəq oldu.
Qara Yusifin Əbubəkr üzərində ikinci qələbəsinin mühüm tarixi əhəmiyyəti vardır. Bundan sonra Azərbaycanda Teymurilərin ağalığına son qoyuldu, Teymurilər imperiyasının böyük bir hissəsi metropoliyadan ayrılmıĢ və bu ərazidə Azərbaycan Qaraqoyunlu dövləti (1410-1467) yaran mıĢdı. Bu qələbədən sonra, 1409-cu il payızın baĢlanğıcında Qara Yusif Təbrizə da xil olmuĢ, ġəki hakimi Seydi Əh mədə qarĢı qoĢun göndərmiĢdi. Lakin Qaraqoyunlu sərkərdələri döyüĢə yaxĢı hazırlaĢmıĢ ġəki hakiminin hərbi qüvvələrinə hücuma cəsarət etməmiĢ və ġirvanın bəzi yerlərin i qarətlə kifayətlənərək geri qayıtmıĢlar. Qara Yusif ö z siyasi məqsəd və fəaliyyətini Cənubi Azərbaycanla məhdudlaĢdırmırd ı. O, lap əvvəldən
73
Azərbaycanın Ģimal hissəsini də özünə tabe etmək istəyirdi. ġəki və ġirvana göndərilmiĢ Qaraqoyunlu qoĢun dəstələrinin fəa liyyəti buna sübutdur. 1410-cu il avqustun 30-da Təbriz ya xınlığında, Əsəd qəsəbəsi kənarındakı döyüĢdə keçmiĢ müttəfiqi Cəlairi Sultan Əh mədi məğlub etmiĢ Qara Yusif ona hakimiyyətin yeni sülaləyə keçməsini qanuniləĢdirən sənədlərə qol çəkdirdi, Su ltan Əh məd Qara Yusifin oğlu Pirbudağı öncədən oğulluğa götürmüĢdü. Bu məsələni Sultan Əh mədə xatırladan Qara Yusif Azərbaycanın Pirbudağa verilməsi haqqında yarlıq yazd ırdı. 1411-ci ildə Qara Yusif Təbrizdə Azərbaycan əyanları və Qaraqoyunlu əmirlərinin məclisində Pirbudağı "sultan" elan etdi, lakin dövlət iĢlərini bütövlükdə öz əlində saxladı. Beləliklə, A zərbaycan Qaraqoyunlu dövləti yarandı. Azərbaycanın Kürdən cənubdakı ərazisi, Ermənistan, Anadolunun Ģərq vilayətləri və Ġraq-i Ərəb bu dövlətin daxilində idi. Qaraqoyunlu dövlətinin ən güclü düĢməni Xorasanda qərar tutmuĢ Teymuri hökmdarı ġahru x id i. 1419-cu ildə Qara Yusif böyük ticarət əhəmiyyəti olan Sultaniyyə və Qəzvini tutdu. Qaraqoyunluların Ģərqə irəlilə məsi ġahru xu qəti tədbirlərə əl atmağa sövq etdi. O, 1420-ci ilin yayında 200 min lik qoĢunla Azərbaycana tərəf hərə kət etdi. Lakin Qara Yusif də geniĢ hərbi hazırlıq görmüĢdü: atlı qoĢunla yanaĢı burada ilk dəfə olaraq piyada döyüĢçülər (Təbriz vilayətinin oturaq əhalisi, kəndlilər) ordu sıralarına cəlb edilmiĢdilər. ġahru xun Təbrizə göndərdiyi elçisinin Qara Yusif tərəfindən həbs edilməsi, Qara Yusifin döyüĢ məqsədilə paytaxtdan çıxması xəbəri ġahru xun ordusunda böyük həyəcan və təlaĢ doğurmuĢdu. ġahrux qüdrətli sərkərdə kimi geniĢ Ģöhrət tapmıĢ Qara Yusifdən ehtiyat edirdi. Qara Yusif ya xĢı silahlan mıĢ güclü qoĢunu üçün baxıĢ təĢkil etmiĢdi. Teymuri tarixçiləri bu ordunun "günəĢin zərrələri və buludun damlaları qədər saysız-hesabsız" olduğunu göstərirlər. Lakin əslində Qara Yusifin qoĢununun sayı 50 mindən çox deyild i. Təbrizdən düĢmən qarĢısına çıxmıĢ Qara Yusif yolda ikən ağır xəstələndi və qəflətən vəfat etdi. Qara Yusifın ölü mü Qaraqoyunlu ordugahında böyük qarıĢıq lığa və hərc - mərcliyə səbəb oldu. ġahzadələrdən heç biri burada deyildi; ġah məhəmməd Bağdadda, Ġsgəndər Kərkükdə, Ġspənd Adilcəvazda, CahanĢah Sultaniyyədə, Əbu Səid isə Ərzincanda idi. Yaxın laĢan Teymuri qoĢunundan vahiməyə düĢmüĢ Qaraqoyunlu əmirləri ordugahdan qaçdılar. Bir dəstə adam Qaraqoyunlu padĢahının cəsədi olan otağa girdi, buranı qarət etdi, cəsədin əynindən paltarını çıxardı, hətta onun qulaqlarındakı qızıl sırğaları da bıçaqla kəsib götürdü. Yaln ız iki gündən sonra Qara Yusifin cəsədi Təbriz əyanları (Seyid Məhəmməd Keçəçi və baĢqaları) tərəfindən götürüldü, Təbrizə, buradan da ƏrciĢə - ata-babasının Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|