―Tarixi olduğu kimi qəbul etmək, dərk etmək

78 

 

Azərbaycanın  siyasi  cəhətdən  dağınıq  və  bir-biri  ilə  heç  bir  əlaqə  saxlamayan 

əyalətlər Ģəklində olması  iĢğalçı qonĢuların  xeyrinə id i. A zərbaycanın vahidliy i  isə 

onu qarətçi hücumlardan qoruyardı. 

Mənbələrden  məlu m  olur  ki,  I  Ġb rahimin  Azərbaycanın  cənub  vilayətlərinə 

təyin  etdiyi  məmurlar  ədalətlə  hərəkət  edird ilər.  Lakin  I  Ġbrahimin  birləĢdirmə 

siyasəti  uğursuzluqla  nəticələndi.  Sultan  Əh məd   Cəlairi  və  Qara  Yusif 

Qaraqoyunlunun  qoĢunlan  Təbriz  üzə rinə  hücuma  keçdilər.  ġirvanĢah  öz  yaxın 

adamları  ilə  məsləhətləĢdikdən  sonra  belə  qərara  gəldi  ki,  Arazın  Ģimal  sahilinə 

qayıtmaq zəruridir.  Bu qərarın  məqsədi tamamilə ayd m id i: Məlu mdur ki, o  zaman 

I Ġbrahimin yaxĢ ı silah lan mıĢ döyüĢçüləri A zərbaycanın feodal əyanlarından ibarət 

idi  və  onlarda  "vətən"  məfhumu  yalnız  yaĢadıqlan  ərazi  ilə  məhdudlaĢırdı.  I 

Ġbrahimə  kö mək edən baĢqa tayfa əmirləri də A zərbaycanın birləĢməsində  maraq lı 

deyildilər və daha qüvvətli sərkərdələrə  xid mət etmək  mey li onlan  xəyanətə vadar 

edirdi. 

1406-c ı  ilin  iyulunda  ġirvandan  gələn  döyüĢçülər  Təbrizi  tərk  etd ilə r  və 

beləliklə,  A zərbaycanı  birləĢdirmək  uğrunda  I  Ġbrahimin  etdiyi  ilk  cəhd  uğursuz 

oldu. Ġkinci cəhd isə 1410-cü ildə edild i. Hə min ilin birinci yarısında Azərbaycanın 

cənub ərazilərində Sultan Əh məd  Cəlairinin  rəsmi hökmdar olmasına baxmayaraq, 

Qara  Yusifin  də  xüsusi  nüfuzu  və  təsiri  var  id i.  Qara  Yusifin  iĢtirakı  o lmadan 

Azərbaycanda hakim olmaq  meylinə düĢən Sultan Əhməd Qara Yusif in Ağqoyunlu 

köçəri  qəbilələrin in  baĢçısı  Qara  Osman la  döyüĢə  getməsindən  istifadə  etdi  və 

Təbrizə  qoĢun  yeritdi.  O,  eyni  zamanda  ġirvanĢahdan  kömək  göstərməsini  xahiĢ 

etdi. I Ġbrahim oğlu Kəyumərsin baĢçılığ ı altında Təbrizə qoĢun yolladı. 

Qara  Yusifin  ġirvana  da  hücum  edəcəyini  baĢa  düĢən  I  Ġbrahim  Təbrizə 

qoĢun göndərməklə həm  Cəlairilərlə  müttəfiq olar, həm də Azərbaycanda qalıb öz 

mövqeyini  möhkəmləndirə  bilərd i.  Lakin  hələ  ġirvan  qoĢunu  gəlib  çatmamıĢ, 

1410-cu  il  avqustun  30-da  ġənbi-Qazan  ya xınlığında  Sultan  Əh mədlə  Qara  Yusif 

arasında  baĢ  verən  həlledici  döyüĢdə  Cəlairilər  məğlub  edildilər.  Beləliklə,  ġir-

vanĢah  I  Ġbrahimin  Cənubi  Azərbaycan  vilayətlərin i  ġirvana  birləĢ dirmək  üçün 

etdiyi ikinci cəhdin də sə mərəsi o lmadı. 

Qara  Yusif  ġirvanĢahın  tam  müstəqilliy ini  aradan  qaldırmaq  və  onu 

özündən  asılı  vəziyyətə salmaq  üçün  bir  neçə cəhd  etdi.  Həmin  cəhdlər  I  Ġbrahim 

tərəfindən  etirazla  qarĢılandı.  Çünki  ġirvanĢah  çətinliklə  əldə  etdiyi  istiqlaliyyəti 

itirmə k  istəmird i  və  ölkəsini  müs təqil  surətdə  idarə  etmək  ə zmində  idi.  O,  eyni 

za manda  Qara  Yusiflə  müharibə  olacağını  labüd  hesab  edir  və  özü  də  buna 

hazırlaĢırdı. 

---

79 

 

I  Ġbrahim  hə min  məqsədlə  ġəki  hakimi  Seydi  Əh məd  və  gürcü  çarı  II 

Konstantinlə dostluq əlaqələrini davam etdirird i. 

Qara  Yusif  və  I  Ġbrah imin  hərbi  hazırlıqları  iki  il  davam  etdi.  1412-ci  ilin  

noyabr-dekabr  aylarında  Kür  çaymın  sahilində  Qa raqoyunlu  və  ġirvan  qoĢunları 

arasında  böyük  döyüĢ  baĢ  verdi.  Qara  Yusif  tərəfində  Qarabağın,  Muğanın  və 

Naxçıvan əyalətinin sayca çox olan qoĢunları,  1  Ġbrahimin tərə fində isə  2  min atlı 

ilə  ona  qoĢulmuĢ  II  Konstantinin  məhdud  miqdarda  aznaurları  (hərbçiləri) 

döyüĢürdülər.  Qüvvələrin  qeyri-bərabərliy i  nəticəsində  ġirvanĢah  I  Ġbrahim,  onun 

oğulları,  qardaĢları,  əmirləri  və  məĢhur  sərkərdələri,  habelə  II  Konstantin  əsir 

alındılar.  Tezliklə  gürcü  çarı  və  300  aznaur  edam  edildilər,  I  Ġbrahim  isə  1413-cü 

ilin baharında həbsdən azad olundu və ġirvana qayıtdı.  

Ağ qoyunlu  dövlətinin  yaranması.  XIV  əsrdə  Kiçik  Asiyanın  Ģərqində 

məskunlaĢ mıĢ  Qaraqoyunlulardan  qərbdə  Ağqoyunlular  yaĢay ırdılar.  Cənubda  -

Urfada,  Mardində,  Ģimalda  -  Bayburdda,  Dəclə  çayın ın  mü xtəlif  qollara  ayrıldığı 

sahələrdə qıĢlaq və yaylaq həyat tərzi keçirən Ağqoyunluların  mənĢəyi mübahisələr 

doğurur.  

Ağqoyunlu  ittifaqına  daxil  olmuĢ  qəbilə  və  etnik  qruplar  da  Qara-qoyunlu 

tayfaları  kimi  oğuz  mənĢəlidir.  Ağqoyunlu  etnik  birliyin in  baĢında  Bayandur 

qəbiləsi  dururdu  və  bununla  əlaqədar  olaraq  Ağqoyunlular  "Bayanduriyyə"  də 

adlandırılırd ılar.  Bu ittifaqa Pörnak, Mosullu, ƏfĢar,  Bayat və b. tayfalar, boylar da 

daxil  id i.  Mah mud  KaĢğari  (XI  əsr)  ad larını  b ir-bir  sadaladığı  24  oğuz  qəbiləsi 

içərisində  Kınık  və  Kayıdan  sonra  Bayandur  qəbiləsinin  də  olduğunu  qeyd 

etmiĢdir. 

RəĢidəddinin  (XIV  əsr)  məlu matına  görə,  X  əsrdə  Sırdərya  çayı  sahillərində 

hökmran  olan  Yabqu  oğuzlarının  həyatında  Bayandur  qəbiləsi  böyük  rol 

oynamıĢdır. 

Əbubəkr  Tihrani  "Tarixi-Diyarbəkriyyə"  kitabında  (1471-ci  ildə  yazmıĢdır) 

Ağqoyunlu sülaləsinin məĢhur hökmdarı o lmuĢ Uzun Həsənin Ģəcərəsini vermiĢdir. 

Bu  Ģəcərə  məlu matının  ço xu  tarixi  həqiqətdən  uzaqdır,  lakin  onun  verdiyi  bəzi 

tarixi adların (məsələn, Turəlinin Trab zon imperatorunun qızı  ilə evlən mə hekayəti 

-  VI  boy)  "Kitabi-Dədə  Qorqud"  əsərindəki  adlarla  uyğun  gəlməsi  ma raqlıdır.  Bu  

tarixç inin  təsdiqinə  görə,  Uzun  Həsənin  əcdadlarından  biri  Qutlu  bəy  Trabzona 

hücum  etmiĢ,  yerli  hökmdarı  məğlubiyyətə  uğratmıĢ  və  onun  qızını  əsir 

götürmüĢdü. 

Bu  hekayət  "Dədə  Qorqud"  surətlərin i  xatırladır,  tarixi  həqiqətlə  uzlaĢır. 

Məlu mdur ki,  Qutlu bəy Ağqoyunlu 1352-ci  ildə Trab zon imperatoru III Aleksisin 

---