―Tarixi olduğu kimi qəbul etmək, dərk etmək
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ağ qoyunlu dövlətinin xarici siyasəti. Teymurilər və Osmanlı dövləti ilə mübarizə.
82
olan Məlik ƏĢrəf (1453-1461) Ağqoyunlu tayfa ittifaqının kö məyinə 50 min nəfərlik hərbi qüvvə göndərdi. Əli bəyin və Məlik ƏĢrəfin birləĢmiĢ qoĢunu ilə Əli bəyin qardaĢı Həmzə bəyin qoĢunları arasında kəskin mübarizə getdi. Günlərlə davam etmiĢ əlbəyaxa döyüĢlər müttəfiq qoĢunların ın məğlubiyyəti və Diyarbəkirin Həmzə bəyin qoĢunları tərəfindən tutulması ilə nəticələndi. Vəziyyətin ağırlığını an layan Əli bəy öz qüvvələrini yenidən təĢkil etmək, Misir sultanlığı ilə bağladığı müqavilən i möhkəmlət mək məqsədilə Misirə gəldi, lakin heç bir nəticə əldə etməyərək geri qayıdarkən yolda öldü. Bu zaman Həmzə bəy sui-qəsd nəticəsində məhv edildi. Əli bəyin oğlu Cahangir Mirzə yaran mıĢ vəziyyəti münasib hesab edərək Ağqoyunlu tayfalarını bir yerə topladı və Diyarbəkirdə möhkəmləndi. XV əsrin 50-ci illərində Ağqoyunlu ərazisində vəziyyət müəyyən qədər sabitləĢdi. Ağqoyunlular əleyhinə çıxmıĢ qüvvələrə qarĢı mübarizədə Cahangir Mirzənin qardaĢı Uzun Həsən böyük Ģücaət göstərdi və Ģöhrətləndi. Tezlik lə Ağqoyunlu əyanları Uzun Həsənin ətrafında daha sıx birləĢərək Cahangir Mirzənin əleyhinə mübarizəyə qalxd ılar. Bu zaman Cahangir M irzən in əsas qüvvələri Diyarbə kirdə id i və Uzun Həsən əsas zərbəni öncə Diyarbəkirə vurmağa çalıĢdı. 1453-cü ilin yanvar ayında baĢ vermiĢ döyüĢdə Cahangir M irzənin qüvv ələri darmadağın ed ild i, ö zü isə Mardinə qaçmaqla yaxasını qurtara b ild i. O, sonralar qardaĢı Uzun Həsənə qarĢı mübarizədə özünə müttəfiq tap maq məqsədilə Ağqoyunluların əsas düĢməni olan Qaraqoyunlu CahanĢahla ittifaqa girmək üçün Təbrizə gəld i. Uzun Həsənin Ağqoyunlu tayfa ittifaqına baĢçılıq etdiyi ilk dövrlərdə feodal mübarizələrin in arası kəsilməd i, lakin Ağqoyunlu əyanları Uzun Həsənin böyük nüfuzu ilə hesablaĢmalı o ldular. Uzun Həsən Ağqoyunlu tayfa ittifaqını daha da möhkəmlətmək və bu ittifaq ın ərazisin i Azərbaycan torpaqları hesabına geniĢləndirmək, Azərbaycanın cənub vilayətlərində hakimiyyəti ələ keçirmək, orada hökmranlıq edən Qaraqoyunlulara qarĢı mübarizə aparmaq üçün tədbirlər görməyə baĢladı. O, əyanlara böyük imtiyazlar və vədlər verdi, onlan öz ətrafında sıx birləĢdirməyə müvəffəq oldu. XV əsrin ortalarında Qaraqoyunlularla Ağqoyunlular arasındakı mübarizə daha da kəskinləĢdi. Mübarizənin ilk dövrünün xüsusiyyəti ondan ibarət idi ki, hər iki tərəf dövlətlərdəki daxili ziddiyyətlərdən fəal surətdə istifadə etməyə baĢlamıĢdı. XV əsrin 50-ci illərində Uzun Həsən ermənilərin yaĢadıqları torpaqları və Gürcüstanın Qaraqoyunlu hakimiyyəti altında olan Ģərq hissəsini ələ keçirərək, 83
öz hakimiyyətinə tabe etdi. Bu zaman Qaraqoyunlu CahanĢah böyük qüvvə topladı, Uzun Həsənə qarĢı hərbi yürüĢ təĢkil etdi. Bundan xəbər tutan Uzun Həsən o ğlu Xəlil Mirzəni iki min atlı ilə CahanĢahın qarĢısına yolladı. 1467-ci il noyabrın 10- da MuĢ düzündə hər iki tərəf arasında baĢlanmıĢ döyüĢ CahanĢahın öldürülməsi və Qaraqoyunlularm məğ lubiyyəti ilə nəticələndi. MuĢ məğlubiyyətindən sonra Qaraqoyunlular bir daha öz qüvvələrini bərpa edə bilmədilər. Bağdada qədər o lan geniĢ ərazilər Ağqoyunluların əlinə keçdi. CahanĢahdan sonra onun oğlu Həsənəli Azərbaycanın cənubunda Qaraqoyunlu hakimiyyətini bərpa etməyə cəhd göstərdi, lakin buna müvəffəq olmadı. 1468-c i ildə Uzun Həsən asanlıqla Cənubi Azə rbaycanı və Qa rabağı ələ keçirdi. Nəticədə Qaraqoyunlu tayfalarının böyük bir hissəsi Ağqoyunlu dövlətinin tərkib inə daxil oldu. Uzun Həsən Təbriz Ģəhərini yeni dövlətin paytaxtı elan etdi.
Qafqazın inkiĢafı üçün mənfi bir amil id i. Uzun Həsən bəylikdə hakimiyyət baĢına gələrkən (1453) Osman lı türkləri Konstantinopolu fəth edərək Qara dəniz boğazlarında ağalığa baĢlamıĢdılar. Bu hal Cənubi Qafqazın Balkan ö lkələri ilə qədim ticarət və diplomatik münasibətlərinin gediĢinə təsir etdi. Osman lı sultanlarının Avropa-Asiya tranzit ticarətinə böyük zərbə vuran gömrük siyasəti Cənubi Qafqazın Avropa ilə ticarət əlaqələrinin zəifləməsinə səbəb olurdu. Osmanlı sultanları Cənubi Qafqazı, xüsusilə Azərbaycanı ələ keçirməyə cəhd edirdilər. XV əsrin 60-cı illərinin əvvəllərində Os manlı dövlətinin təcavüzünə qarĢı Ağqoyunluların apardıqları mübarizə diqqəti daha çox cəlb edir. Bu d övrdə Ağqoyunluların Qaraqoyunlularla kəskin mübarizəsindən istifadə etməyə çalıĢan Osmanlı sultanı II Mehmed Ağqoyunlulara qarĢı böyük hərbi yürüĢ hazırladı və onların müttəfiqi o lan Trab zon krallığı ü zərinə hücuma keçdi. Qara dəniz sahilində yerləĢən Trabzon Ģəhəri Avropanın ġərq ölkələri, Hindistan və Çin lə ticarətində vasitəçi rolunu oynayırdı. Bu Ģəhər Ağqoyunlu tacirləri üçün də Qara dənizə ən əlveriĢli çıxıĢ yolu idi. Azərbaycanda hakimiyyətə gəlməmiĢdən xeyli əvvəl Ağqoyunlu bəyləri Trabzon hökmdarları ilə dostluq, hətta qohumluq əlaqələri yaratmıĢdılar. II Meh med Ağqoyunlulara zərbə vurmaq məqsədilə öncə Trab zon krallığı ilə hesablaĢmaq qərarına gəld i. Vəziyyəti anlayan Trab zon hakimi 1457-ci ildə elçisin i Diyarbəkirə, Uzun Həsənin yanına yolladı, Trab zonu Osmanlı sultanının hücumundan xilas etmək naminə hər saziĢə hazır o lduğunu bildirdi. Uzun Həsən bunun əvəzində Kalo Ġoannın gözəlliyi ilə məĢhur olan qızı Katerinanın ona
Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|