Tasdiqlayman” Koson 2-son kasb-hunar maktabi direktori I. M. Karimov

1.Nima sababdan Yer,oʼzining atrofida harakatlanayotgan sunʼiy yoʼldoshini tortib olmaydi?
2. Oyni ham birinchi kosmik tezlik bilan harakatlanayotgan yoʼldosh deb qarash mumkinmi?
3.Sunʼiy yoʼldoshning yer yuzidan balandligi ortishi bilan tezligi qanday oʼzgaradi?

11-mavzu. JISM OG‘IRLIGINING HARAKAT TURIGA BOG‘LIQLIGI

Reja;

1.Ogʼirlik va ogʼirlik kuchi.
2.Vaznsizlik.
3.Yuklanish
Hozirgi kunda ko‘pgina ma’muriy binolar, turarjoylar ko‘p qavatli qilib qurilgan. Yuqori qavatlarga chiqish va tushish uchun liftlardan foydalaniladi. Liftda chiqayotgan va tushayotgan odam harakatini qaraylik.1. Massasi m bo‘lgan odam liftda turibdi. Lift pastga yoki yuqoriga o‘zgarmas =c onst tezlik bilan harakatlanayotgan holda (2.5-a rasm.) odamning lift poliga (tayanchga) beradigan ta’siri (og‘irligi) P = mg bo‘ladi.
Boshqacha aytganda, lift o‘zgarmas tezlik bilan harakatlanganda jism og‘irligi lift tinch holatda turganda qanday bo‘lsa, shundayligicha qoladi.

Demak, jism vaznsizlik holatiga o‘tishi uchun pastga tomon g = 9,81 m/s2 tezlanish bilan harakatlanishi kerak. Bundan jismlar erkin tushayotganda vaznsizlik holatida bo‘lishi kelib chiqadi. Qisman vaznsizlik holati arg‘imchoq uchayotganda, sakrashning tushish qismida, qiyalikdan inersiyasi bilan sakragan mototsiklchida kuzatiladi. Bu juda qisqa vaqt davom etadi. Yerning sun’iy yo‘ldoshlarida, orbital stansiyalarda istiqomat qiluvchi kosmonavtlar uzoq muddat vaznsizlik holatida bo‘ladi. Bunday paytda inson organizmida qon aylanishi va oziqlanish tizimi buziladi. Orbital stansiyalarda vaznsizlik holatining zararli oqibatlarini tugatish uchun maxsus choralar ko‘riladi. Bu holatda to‘la yuklama tayanchga tushadi. Lekin odam gavdasi bo‘ylab qisman yuklanishlar hosil bo‘ladi. Masalan, odam boshining og‘irligi uning bo‘yniga, bosh, bo‘yin, yelka va qo‘llarning og‘irligi esa belga va h. k. oyoqlarga tushadi. Agar liftning tezlanishi 0,3 – 1 m/s2 atrofi da bo‘lsa, inson uni sezmaydi. Lekin tovushdan tez uchuvchi samolyotlarda, raketaning ko‘tarilishida tezlanish 100 m/s2 gacha boradi. Bu holatga tushgan uchuvchilar va kosmonavtlarning aytishicha, og‘irlik ularni o‘rindiqqa mahkamlab tashlaydi, qo‘llarni ko‘tarish juda og‘irlik qiladi, qovoqni ko‘tarib, ko‘zni ochish haddan tashqari mashaqqatli bo‘ladi.
Quyidagi barcha maʼlumotlardan quyidagi hatijalar kelib chiqadi;
1.Agar jism a tezlanish bilan yuqoriga harakatlanayotgan boʼlsa(a>o),jismning ogʼirligi ma ga qadar ortadi,bu hodisaga yuklanish deb aytiladi,yaʼni;