Tasdiqlayman” Koson 2-son kasb-hunar maktabi direktori I. M. Karimov

Mavzuga doir nazariy savol va amaliy topshiriqlar
1, Bir nechta tyrli ishorali va turli vaziyatlarda joylashgan zareadlarning biror bir tuqtada hosil qilgan natijaviy maydon potensialini topib bering.
33. Mavzu.NUQTAVIY ZARYAD MAYDONINING POTENSIALI.

Reja;

1,Potensiallar farqi.
2,Musbat va manfiy zaryadlarning maydon potensiali.
3.Elektr maydon kuchlanganligi bilan potensiallar farqi orasidagi bogⸯliqlik.
Elektr maydonining kuchli yoki kuchsiz ekanligini aniqlash uchun uning maydoniga sinash zaryadi kiritilib, maydon tomonidan unga qanday kuch ta’sir etishi aniqlangan edi. Shuning uchun ham elektr maydon kuchlanganligi maydonning kuch xarakteristikasi hisoblanadi.
W=-kQq/R Formulada musbat ishora qo‘yilishi, zaryadlar orasida itarishish kuchi ta’sir qilishini ko‘rsatadi.Potensial energiyaning nol hisobi sifatida formulaga ko‘ra cheksiz katta masofa olinadi. Bunday masofada zaryadlar o‘zaro ta’sirlashmaydi.Shunday qilib, elektr maydoni kuch xarakteristikasiga ega bo‘lishi bilan birga energetik xarakteristikaga ega bo‘ladi. U elektr maydoni potensiali deb ataluvchi kattalik orqali ifodalanadi.
W=kQq/R Potensial va potensiallar ayirmasining birligi italyan olimi Voltaning sharafi ga Volt (V) deb
ataladi. φ =W/q dan 1V=1J/1C ga teng. Ta’rifga ko‘ra 1C zaryadni elektr maydonning bir nuqtasidan ikkinchi nuqtasiga ko‘chirishda elektr maydoni 1 J ish bajaradigan nuqtalar potensiallarining ayirmasi 1 V ga tengbo‘ladi.Potensiallar farqi esa fizikada koⸯpincha kuchlanish ham deb yuritiladi.
φ₁-φ₂=U=A/q (6-1) Mexanikadan ma’lum-ki, kuchlarning potensial maydonida joylashgan jism potensial energiyaga ega bo’lib, maydon kuchlari shu energiya hisobidan ish bajaradi. Elektr maydonida bajarilgan ishni potensial energiya farqi sifatida ifodalash mumkin:
, (6.2)
Bu tenglama bilan (5.2) ni taqqoslasak, W₁ va W₂ aniqlanadi. Demak, o’zaro ta’sir potensial energiyasi W . Elektrostatik maydon potensiali esa, sinovchi q_o zaryadning elektrostatik maydon ixtiyoriy nuqtasidagi potensial energiyasi ye ning shu zaryad miqdoriga nisbati bilan aniqlanadigan fizik kattalikka aytiladi, ya’ni:
. (6.3)
Potensial son jihatidan birlik musbat zaryadning maydondagi muayyan nuqtadagi potensial energiyasiga tengdir. Zaryadlar sistemasi hosil qilgan maydon potensiali sistema tarkibiga kirgan har bir zaryadning alohida hosil kilgan maydon potensiallari algebraik yig’indisiga tengdir.
Agar bizga potensiallari ₁ va ₂ ga teng bo’lgan, bir-biridan d=d₂-d₁ masofada joylashgan ikkita parallel plastinka berilgan bo’lsa, maydon kuchlanganligi uchun
E (6.4)
ifodani olamiz, bu yerda ₂- ₁ U - plastinkalar orasidagi potensiallar farqi yoki kuchlanish deyiladi. XBS da kuchlanish 1V birligi bilan o’lchanadi.
Nuqtaviy zaryaddan bir xil uzoqlikda joylashgan nuqtalarning potensiallari teng bo‘ladi. Agar ushbu nuqtalar birlashtirilib chiqilsa, hosil bo‘lgan sirt ekvipotensial sirt deyiladi.Nuqtaviy zaryadning ekvipotensial sirti zaryad atrofi da konsentrik aylanalar shaklida joylashadi (7.8-rasm). Maydon kuch chiziqlari ekvipotensial sirtga doimo perpendikulyar bo‘ladi.