Tasdiqlayman” Koson 2-son kasb-hunar maktabi direktori I. M. Karimov
Ogʼirlik kuchining ishi nimaga teng?
Yüklə 8,85 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- (Leonardo da-Vinchi)
- 1.Energiya va ish. 2.Energiyaning saqlanish qonuni. 3.Qiya tekislikda bajarilgan ish . Tayanch tushunchalar
- Xar kim xar kimga o’rgatadi” usuli qoidasi
Mexanika-matematika fanlari uchun janob sanaladi. (Leonardo da-Vinchi) 1-Ilova
14.Mavzu;ENERGIYA VA ISH. ENERGIYANING SAQLANISH QONUNI. JISMNING QIYA TEKISLIK BO‘YLAB HARAKATLANISHIDA BAJARILGAN ish Reja;1.Energiya va ish. 2.Energiyaning saqlanish qonuni. 3.Qiya tekislikda bajarilgan ish . Tayanch tushunchalar: Kinetik Energiya,potensial energiya,qiea tekislik,ish 2-Ilova
Guruhlarda ishlash qoidasi Sherigingizni diqqat bilan tinglang. Guruh ishlarida o’zaro faol ishtirok eting, berilgan topshiriqlarga javobgarlik bilan yondoshing. Agar sisga yordam kerak bo’sa, albatta guruh a’zolariga murojaat qiling Agar sizdan yordam so’rashsa, albatta yordam bering. Guruhlar faoliyati natijalarini baholashda hamma ishtirok etishi shart! Shuni tushunmog’ingiz lozim: Boshqalarga o’rgatish orqali o’zimiz o’rganamiz; Biz bir kemadamiz: yoki birgalikda suzib chiqamiz, yoki birgalikda cho’kib ketamiz; 3-Ilova “Xar kim xar kimga o’rgatadi” usuli qoidasi: Kichik guruh a’zolari olingan topshiriq bo’yicha mustaqil bittadan ma’lumot yozishadi; Kichik guruh ichida ma’lumotlarni jamlaydilar, muhokama qiladilar; To’plangan ma’lumotlar soni kichik guruh a’zolari soniga teng bo’lishi kerak; Barcha jamlangan ma’lumotlarni guruhdan bittadan vakil chiqib, taqdimot qiladilar; ʼ “Xarkimxarkimgao’rgatadi” usuliuchuno’quvtopshirig’i: 1-Kichikguruhuchuno’quvtopshirig’i Ogʼirlik kuchlarining bajargan ishlarini topish formulalarini yozing 2-Kichikguruhuchuno’quvtopshirig’i Energiya turlari haqida gapiring va unga misollar keltiring 3 Energiyaning saqlanish qonunini tushuntirib bering -Kichikguruhuchuno’quvtopshirig’i 4-Kichikguruhuchuno’quvtopshirig’i Qiya tekislikda bajarilgan ish haqida gapirib bering Bizni o‘rab turgan muhitdagi jismlarning harakati mexanika qonunl ariga bo‘ysunadi.Jism harakatining o‘zgarish sEnergiya – turli shakldagi harakatlar va o‘zaro ta’sirlarning miqdoriy o‘lchovidir (u grekcha energeia – ta’sir so‘zidan olingan). Energiya tabiatdagi harakatlarning shakliga qarab, turlicha bo‘ladi. Masalan, mexanik, issiqlik, elektromagnit, yadro energiyalari va hokazolar. O‘zaro ta’sir natijasida bir turdagi energiya boshqasiga aylanadi. Lekin bu jarayonlarning barchasida, birinchi jismdan ikkinchisiga berilgan energiya (qanday shaklda bo‘lishidan qat’iy nazar) ikkinchi jism birinchisidan olgan energiyaga teng bo‘ladi. 2-Slayd 4-Slayd
Nyutonning ikkinchi qonunidan ma’lumki, jismning mexanik harakatini o‘zgartirish uchun unga boshqa jismlar tomonidan ta’sir bo‘lmog‘i kerak. Boshqacha aytganda, bu jismlar o‘rtasida energiyalar almashuvi ro‘y beradi. Mexanikada ana shunday energiya almashuvini tavsifl ash uchun mexanik ish tushunchasi kiritilgan va u fi zikada A harfi bilan belgilanadi. Og‘irlik kuchining bajargan ishi yo‘lning shakliga bog‘liq bo‘lmasdan, faqat tushish balandligiga bog‘liq. Shuning uchun ham og‘irlik kuchi ta’sirida bajariladigan ishlar trayektoriya shakliga emas, balki jismning boshlang‘ich va oxirgi holatiga bog‘liq. Bunday kuchlarga potensial yoki konservativ kuchlar deyiladi. Bu kuchlarning maydoni esa potensial maydon deyiladi.Jism pastga harakatlanganda og‘irlik kuchi va ko‘chish yo‘nalishi mos tushganligi sababli bajarilgan ish musbat, yuqoriga harakatlanganda esa, ular qarama-qarshi yo‘nalganligidan manfi y bo‘ladi. Shuning uchun og‘irlik kuchi ta‘sirida jism ko‘chib, yana boshlang‘ich vaziyatiga qaytgan holatdagi umumiy ish nolga teng bo‘ladi. Bu qonun bir tomondan, inersial sanoq sistemasiga ta’rif bersa, ikkinchi tomondan, haqiqatan ham, shunday sistemalar mavjudligini tekshirish imkoniyatini beradi. Mexanikaning birinchi qonuni, inersial sanoq sistemasini alohida maxsus o‘ringa qo‘yadi.Aylanayotgan qattiq jismning har bir nuqtasi tezlanish bilan harakatlanadi. Istalgan bo‘lakchaning tezlanishi jismdagi boshqa qismlarning ta’siri tufayli bo‘ladi. Boshqacha aytganda, qattiq jismni tashkil etgan bo‘lakchalar “erkin jism” bo‘la olmaydi va unga Nyutonning birinchi qonunini tatbiq etib bo‘lmaydi.Shunday qilib, jismlarning tinch yoki to‘g‘ri chiziqli tekis harakat holatidan chiqish sababi boshqa jismlarning ta’siri ekanligini bilib oldik. Jismlarning bir-biriga bo‘lgan ta’siri kuch bilan xarakterlanadi. Mexanikaning jismlarning harakatini shu harakatni vujudga keltirgan sabab bilan birga o’rganadigan bo’limini dinamikadeyiladi. Dinamikaning asosini 3 ta qonun tashqil etadi. Bu qonunlarni ingliz olimi I.Nyuton aniqlagan. Shu sababli ularni Nyuton qonunlarideb ham ataladi. 5 O‘tkazilgan ko‘plab tajribalar, nazariy xulosalar energiya saqlanish qonunining qat’iy bajarilishini ko‘rsatadi. Faqatgina tabiatda energiyaning bir turdan boshqasiga (masalan, mexanik energiyadan issiqlik energiyasiga) aylanishi ro‘y beradi. Shuning uchun ham bu qonunga energiyaning saqlanish va aylanish qonuni ham deyiladi. U tabiatning asosiy qonunlaridan bo‘lib, nafaqat makroskopik, balki mikrojismlar sistemasi uchun ham o‘rinlidir. FIK birdan (100% dan) katta bo‘lmaydi. Mashina va dvigatellarda ishqalanish kuchining ishi tufayli to‘liq energiyaning bir qismi isrof bo‘ladi va shu sababli FIK har doim birdan kichik bo‘ladi.Qiya tekislik va jism yuqoriga tortilganda bajarilgan ishni ko‘rib chiqaylik. Mexanikaning oltin qoidasiga muvofi q kuchdan necha marta yutilsa, yo‘ldan shuncha marta yutqiziladi.Qiya tekislik ham ishdan yutuq bermaydi. Qiyalik burchagini kamaytirib yukni ko‘tarishga sarfl anadigan kuchdan yutiladi. Lekin ko‘chish masofasi ortganligi sababli bajarilgan ish o‘zgarmaydi.Kuchning jismni ko’chirishdagi ta’sirini xarakterlash uchun ish tushunchasi kiritiladi. Ish F kuchni vektor bilan xarakterlanaligan dS ko’chishga skalyar ko’paytmasi bilan o’lchanadi. Juda kichik dSko’chish uchun Yüklə 8,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|