Tasviriy san’at darslarini tashkil etishda zamonaviy pedagogik texnologiyalardan foydalanish masalalari

TASVIRIY SAN’AT DARSLARINI TASHKIL ETISHDA ZAMONAVIY PEDAGOGIK TEXNOLOGIYALARDAN FOYDALANISH MASALALARI
Hozirda taʼlim muassasalarida dars oʻtishning turli yangi loyihalari orqali sinov tajriba sifatida nazariy amaliy dars tashkil qilish usullari qoʻllanilmoqda. Tasviriy sanʼatda olib borilayotgan ishlarning hajmi va turlari xam nihoyatda xilam xilligi bilan boshqa fanlardan koʻra qoʻshimcha oddiy va murakkab jarayonlarni rassom pedagogdan talab qilib turishi bilan farqlanadi. Maʼlumki, yangilanish – bu butun tizimning muayyan qonuniyatlar asosida ichki oʻzgarishidir. Pedagogik yangilanish deganda dunyo miqyosida sodir boʻlayotgan global oʻzgarish va rivojlanishning va natijasini yaxshilashga yoʻnaltiriladigan pedagogik tizim ichida sodir boʻladigan miqdor va sifat oʻzgarishlar majmuasi nazarda tutiladi. Yangi zamon bilan uygʻun pedagogik faoliyat butun pedagogik tizimni sifat jihatidan takomillashtirishda yuqori darajadagi natijalarga erishuvni kafolatlashga xizmat qiladigan yangi gʻoyalar, jarayonlar, vositalar, usul, uslublarning yaxlit holatdagi ifodalanishidir. Mamlakatimiz va dunyo taʼlimi tarixidan, xar oʻn, oʻn besh yil oʻtganida taʼlim sohasida islohotlarni amalga oshirish tabiiy bir holatga aylanib bormoqda. Jumladan: mamlakatimizda 1959 yili maktabni hayot bilan aloqasini mustahkamlash. 1970 yili oʻn yillik majburiy oʻrta taʼlimni joriy etish, 1980 yili oʻrta va kasb-hunar taʼlimini isloh qilish, 1997 yili Oʻzbekiston Respublikasi “Taʼlim toʻgʻrisidagi qonun” hamda “Kadrlar tayyorlash Milliy Dasturi”ni qilish orqali butun uzluksiz taʼlim tizimini isloh qilishda davlat bosh islohotchisi sifatida yetakchi rolni oʻynab kelmoqda. Eng muhimi amalga oshirilayotgan islohotlar tufayli uzluksiz taʼlimning barcha bosqichlarida amalga oshirilgan taʼlim tarbiyaning jarayonlariga yangi pedagogik gʻoyalar tajribalar, kontratsepsiyalar keng tatbiq etila boshlandi. Mamlakatimizda uzluksiz taʼlimning barcha bosqichlarida oʻqitiladigan fanlar mazmunini modernizatsiyalashni oʻquv dasturlari, darsliklarni hozirgi zamon fanlari, texnikasi, texnologiyalari hamda ijtimoiy hayotda roʻy berayotgan oʻzgarishlarga moslashtirish jarayonlari dadil qadamlar bilan amalga oshirilmoqda. Ana shu maqsadda DTS ni takomillashtirish; oʻquv reja, dasturlari, va darsliklarning egiluvchanlik va moslashuvchalik xususiyatlarini kuchaytirish; ularni koʻp variantligini taʼminlash; taʼlim jarayonida xar bir oʻquvchi va talabaning oʻziga xos qobiliyat va isteʼdodlarini hisobga olish tadbirlari amalga oshirilmoqda. Barcha bosqichlar qatorida tasviriy sanʼat, amaliy sanʼat, meʼmorchilik, haykaltaroshlik kabi sanʼat namunalarini taʼlim tarbiya jarayoni bilan imlashuv jihatlarini toʻgʻri anglash tushuntira olish kabi sifatlar boʻyicha anchagina vazifalar turganini bilishimiz shart. Pedagogika sohasida qaysi bir aniq yoki tabiiy fan uchun alohida davlat taʼlimi standarti DTS mezoniga tasviriy, amaliy sanʼat meʼyoriy hujjatlari zamon talabidan kelib chiqqan xolda tashkil etilgan. Mustaqillikning dastlabki yillaridanoq mamlakatimiz taʼlim tizimiga xorij tajribalarining shiddat bilan kirib kelishi, yangicha taʼlim kontratsepsiyalari (global taʼlim, bolalarga doʻstona munosabat, eksklyuziv taʼlim pedagogik texnologiyalar va hokazo) oʻqituvchilar, metodika, pedagogika, taʼlim psixologiyasi mutaxassislarida misli koʻrilmagan qiziqish uygʻotgani hammamizga maʼlum. Taʼlim sohasidagi yangiliklar barcha oʻqituvchilarga bir xil munosabatni vujudga keltira olganicha yoʻq edi. Kuzatishlarimiz shuni koʻrsatadiki, yosh oʻqituvchilarda kasbiy kelajagi haqida tashvish, ayrim katta yoshli (nafaqa yoshiga yaqinlashgan, nafaqa yoshdagi) oʻqituvchilarda befarqlik holatlari namoyon boʻlayotganini koʻrish mumkin.
Pedagogikadagi yangilanish jarayonlarini taʼlim amaliyotiga tatbiq etish oʻziga xos murakkab, koʻp qirrali muammolardan boʻlib, oʻziga xos xususiyatlarga ega. Taʼlim tarbiya jarayonining barcha tarkibiy qismlariga taalluqli boʻlgan ijtimoiy tizim. Bunda oʻquvchi va oʻqituvchi faoliyati, jarayon maqsadi, mazmuni, metodi, shakli, natijasi, shart sharoitlari, texnologiyalar va uni boshqarishga samarali taʼsir etadi. Taʼlim tarbiya amaliyotiga bilvosita, yaʼni oʻqituvchi mahorati didaktik vositalar, taʼlim texnologiyalar orqali kirib keluvchi koʻp qirrali muammolar. Kompyuter hamda axborot kommunikatsiya texnologiyalari asosida amaliyotga tatbiq etish, shu sababdan barcha oʻqituvchilarni kompyuter savodxonligi va axborot kommunikatsiya texnologiyalariga oid koʻnikmalarga ega boʻlish. Yuqorida aytib oʻtilgan koʻrsatmalarga yondashgan xolda kasbiy mahoratni mustahkamlashdan tashqari tasviriy sanʼat mashgʻulotlarini samaradorligini oshirish, oʻquvchilarni fanga qiziqishlarini oshirish maqsadida quyidagilarga eʼtibor qaratish zarur. Tasviriy sanʼatni oʻqitishda qiziqarli va sermazmun mavzular tanlash oʻquvchilarning tasviriy sanʼatga boʻlgan qiziqishlarini yanada orttiradi. Hozirda maktablarda oʻquvchilar rasm daftari, boʻyoq, qalam oddiy qalam va oʻchirgʻichdan foydalanish bilan chegaralanib qolmasdan, zamonaviy, xorij texnologiyalaridan foydalanib, ishlab chiqarilgan bir qancha turdagi boʻyoqlar, rangli qalamlar, dekorativ bezak ishlarini yorqinlik darajasini oshiruvchi turli chizish vositalaridan foydalanilmoqlar. Bunday ashyolar bilan oʻquvchilarda badiiy faoliyatini aktivlashtiradi. Sanʼatga qiziqish uygʻotadi. Maʼlumki, taʼlim-tarbiya sohasida pedagogik texnologiyalarda tasviriy sanʼatni oʻqitishda foydalanish va uning samaradorligiga erishish uchun xam oʻziga xos didaktik jarayonni oʻrganib chiqishi zarur boʻladi. Maktabda tasviriy sanʼatni oʻqitishda pedagogik texnologiya masalasi bilan hozirgacha biror-bir oʻrinliroq ilmiy asar yoki metodik – didaktik qoʻllanma chop etilani yoʻq. Shuning uchun bu masalada mulozamat yuritishda masala kengroq oʻrganilib, texnologiya, pedagogik texnologiya va soʻngra tasviriy sanʼatni oʻqitishda pedagogik texnologiyalardan foydalanish masalasi tahlil qilinishini lozim deb topdik. Maʼlumki, tasviriy sanʼatni dars mashgʻulotlari besh turdagi mashgʻulot xarakterida yoki texnologiyada aslga oshiriladi.
6. Naturaga qarab rasm ishlash.
7. Tematik kompozitsiya ustida ishlash.
8. Dekorativ-amaliy san’ati.
9. Haykaltaroshlik ishlari.
10. San’atshunoslik asoslaridan tashkil topgan mashg’ulotlar turlarida olib
boriladi.
Bu darslarning texnologiyasi bir mazmunda boʻlsada, ulardagi taʼlim berish
texnologiyasi albatta bir –biridan farqlanadi. Yaʼni narsani oʻziga qarab rasm chizish mashgʻulotlarida naturadan, buyumning oʻzini koʻrib, undan shaklning imkoniyati boricha naturadan tasvirlanadi. Tematik kompozitsiyada esa oʻquvchilar oʻylaboʻylab, uzoqlarga qarab, nimalarnidir esga olish asosida rasm chizadilar.
Haykaltaroshlarda esa, qalam boʻyoq bilan emas, loy plastilin bilan, oz boʻlsada,jismoniy mehnat vositasidagi mashgʻulotlar texnologiyasi mashgʻulotlarning asosi boʻladi. Shuning uchun tasviriy sanʼat darslaridagi pedagogik texnologiyalar taʼrifini keltirish va ularni “Dars texnologiyasi” turlariga ajratishda xam alohida eʼtibor zarur boʻladi.
XULOSA
Xoʻsh, maktabda tasviriy sanʼatni oʻqitishda pedagogik texnologiyalarni umumiy xolda qanday tushunamiz?
Tasviriy sanʼatni pedagogik texnologiyasi – bu tasviriy sanʼat oʻqituvchisining oʻquvchilarga maʼlum darajada va sharoitda sanʼat bilimi va malakasini berish vositalari asosida oldindan belgilangan maqsadga erishish hamda bu vazifani bajarishni kafolatlay oladigan pedagogik jarayon. Yaʼni,oʻqituvchining 45 minut dars jarayonida belgilangan, moʻljallangan maqsadga erishish uchun taʼlim va tarbiya vositalaridan foydalanishning didaktik, metodik va uslubiy jarayonlari majmuasi asosida kafolatlangan natijalarga erishishni taʼminlaydigan pedagogik jarayondir.
Maktabda tasviriy sanʼat fanini oʻqitishda ham pedagogik texnologiyaning “dars texnologiyasi”, “oʻqitish texnologiyasi” va “taʼlim texnologiyasi” kabi koʻrinishlardan foydalaniladi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Turg’unboyev K., Rizayev A. «Zamonaviy pedagogik texnologiyalar». Andijon 2008.
2. I.Yuldashev, I.Pulatov, M.Qurbonova“Tasviriy san'at asarlarini idrok etishda zamonaviy pedagogik texnologiyalaridan foydalanish yo'llari”O’quv uslubiy qo'llanma.
3. Nabiev M., Azimova B. «Rasm chizishga o’rgatish metodikasi». T.: O’qituvchi, 1976.
4. Xasanov R. «Tasviriy san’at o’qitishning zamonaviy texnologiyasi» Fan dasturi. TDPU– 2007.
5. Qo’ziev T., Egamov A., Qanoatov T., Nurqobilov A., «Rangtasvir». «San’at». T., 2003.
6. Xasanov R. «Maktabda tasviriy san’atni o’qitish metodikasi». T: «FAN», 2004.
7. Nodirjon, M., Abdusalom, M., & Ozodbek, S. (2021). TECHNOLOGIES OF TEACHING FINE ARTS WITH MODERN METHODS.
8. Zulfiya, B., Rakhmonali, S., & Murodjon, K. (2021). A BRIEF HISTORY OF THE DEVELOPMENT AND TEACHING OF DRAWING SCIENCE IN UZBEKISTAN.
9. Nazokat, A., Ibrokhim, Y., & Makhpuzakhon, A. (2021). FACTORS OF
DEVELOPMENT OF FINE ARTS.
10. Nazokat, A. (2021). Means of Ensuring the Integrity of the Image and Writing in the Performance of Visual Advertising.
11. Akbarjonovna, B. Z., & Ruzimuhammad, A. (2021). FACTORS FOR
FORMING STUDENTS'VIEWS THROUGH THE FINE ART. Galaxy International Interdisciplinary Research Journal, 9(6), 197-200.