Tebranish va to`lqinlar mavzulariga doir masalalarning shartiga qo`shimcha shartlar kiritib ularni yechishga oid

DOPLER EFFEKTI

Dopler effekti deb, tebranishlar manbaining va qabul qiluvchi (priyomnik)ning bir-biriga nisbatan harakatida priyomnik tomonidan qabul qilinayotgan tebranishlar chastotasining o`zgarishiga aytiladi. Masalan: manba priyomnikka yaqinlashayotganda tovush toni oshadi, uzoqlashayotganda kamayadi. Ya`ni priyomnikka nisbatan chastota o`zgaradi.

Dopler effektini o`rganishda manba va priyomnik ularni tutashtiruvchi to`g`ri chiziq bo`ylab harakatlanadi deb olamiz. Manba va priyomnik bir-biriga yaqinlashayotganda ular tezliklari va ni musbat, uzoqlashayotganda manfiy deb olamiz. Manba chastotasi .
1. Muhitga nisbatan manba va priyomnik tinch, ya`ni . Agar to`lqinni muhitda tarqalish tezligi bo`lsa, uning to`lqin uzunligi bo`ladi.
Priyomnik manba tarqatayotgan chastotadagi to`lqinni qabullaydi.
2. Manba tinch, priyomnik manbaga yaqinlashayapti, ya`ni >o. Bu holda priyomnikka nisbatan to`lqinni tarqatish tezligi ga teng bo`ladi. Bunda to`lqin uzunlik o`zgarmaganligi uchun priyomnik


chastotali ya`ni, marta katta chastotali to`lqinni qabullaydi.

3. Priyomnik tinch, manba priyomnikka yaqinlashayapti, ya`ni . Manba tarqatayotgan to`lqin bir davr mobaynida masofa o`tadi. Bu masofani to`lqin o`tishida manba yoki priyomnikni harakati farqsiz. (Ular harakatlansa ham harakatlanmasa ham shu masofani o`tadi). Bu vaqt oraligida manba masofani o`tadi, ya`ni harakat yo`nalishida to`lqin uzunligi ga kamayadi.

Unda priyomnik chastotali to`lqinni, ya`ni manba nurlayotgan chastota

ga oshadi. 2 va 3 hollarda va bo`lsa bu tezliklar oldidagi ishora musbat bo`ladi.
4. Manba va priyomnik bir-biriga nisbatan harakatlanganda. (2) va (3) larni inobatga olib priyomnik qabul qiladigan chastota uchun quyidagi ifodani yozamiz.

Suratdagi + priyomnikni manbaga yaqinlashishini minus ishora esa uni uzoqlashishini;

Maxrajdagi + manbani priyomnikdan uzoqlashishini, minus esa uni yaqinlashishini bildiradi.
Manba va priyomnik bir biriga nisbatan to`g`ri chiziq bo`ylab harakatlanmasa va ni bu to`g`ri chiziqqa proeksiyasini olish kerak bo`ladi.