Telman orucov

58 
 
ruhlanar.  Həmin  şəhər  millətin  yeni  qürur  rəmzinə  çevrilməlidir.  Belə  baxış  isə 
şəhərin  planlaşmasına  və  inşasına  daha  yüksək  tələblər  qoyulmasını  şərtləndirir. 
Yeni  şəhər  həm  gözəlliyi,  həm  də  öz  təyinatına  uyğun  gəlməsi  ilə  seçilməlidir. 
Onun  geniş  küçələrini,  Parisdəkinə  bənzər  bulvarlarını  yaraşıqlı  ictimai  binalar, 
ticarət 
mərkəzləri, 
əyləncə  yerləri  bəzəməlidir.  Şəhərsalmanın  ümumi 
qanunauyğunluqlarından  qaçmaq  mümkün  olmadığı  kimi,  XXI  əsrin  şəhərinə 
primitiv  düşüncə  tərzindən  yanaşmaq  da  ağılsızlıq  olardı.  Şəhərin  layihəsini 
işləyənlər  güman  ki,  həm  təbii  şəraiti,  şəhərin  funksional  fəaliyyətini,  həm  də 
gələcəkdə  müəyyən  çərçivədə  böyümə  perspektivini  nəzərə  alacaqlar.  Axı  burada 
yaradılacaq və qurulub saxlanacaq sosial və iqtisadi mühitdə şəhərin gözə çarpan 
forması  əks  olunacaqdır.  Layihənin  prinsipial  məqsədi  isə  insanın  yaşadığı  və 
işlədiyi məkan keyfiyyətini yaxşılaşdırmaqdan ibarət olmalıdır. Bunun reallaşması 
ilə  həm  də  insan  həyatının  keyfiyyəti  yaxşılaşır.  Bu  cəhəti  də  nəzərə  almaq 
lazımdır  ki,  sosial  həyat  mühiti  onların  bünövrəsində  olan  problemlərin  təsirinə 
məruz qalır və qarşılıqlı olaraq onlara da öz təsirini göstərir. 
Yeni  şəhərin  layihəsi  daha  ambisiyalı  olmaqla,  həm  də  daha  uğurlu 
görünməlidir.  Bəlkə  də  “təbiətə  qayıdış”  barədəki  köhnə  ideya  ilə  bağlı  olan 
ekoloji  tarazlıq  mövzusuna  yenidən  müraciət  etmək  faydasız  olmazdı.  Şəhər 
sakinlərinin  sağlamlığı  tələblərinə  riayət  edilməsi  məcburi  amillər  kimi  nəzərdə 
tutulmalıdır.  Doğma  şəhərimizin  acı  təcrübəsindən  bizə  məlum  olduğu  kimi 
torpağın,  havanın  güclü  çirklənməsi  uzun  müddətli  nəticələr  verən  ən  ağır 
problemlərdir. Onların qarşısını almaq üçün xüsusi tədbirlər həyata keçirilmirsə və 
ya  bu  tədbirlər  üçün  şərait  yoxdursa,  vəziyyət  daha  da  ağırlaşır.  Şəhər  mühiti 
psixiki  sağlamlığa  da  mənfi  təsir  göstərən  xüsusiyyətlərə  malikdir.  Ona  görə  də 
arzuolunan  mikroiqlim,  səs-küy  səviyyəsi,  mühitin  daşıdığı  digər  əlamətlər, 
sakinlərin  təchizatı  və  ictimai  küçələrdə  yaşayış  məkanı  və  hərəkətin  təşkili 
məsələləri kompleks şəkildə həll olunmalıdır. 
Şəhərdə yəqin ki, həm kommersiya mərkəzləri, mərkəzi dairələr, həm də iri 
xəstəxanalar  olacaqdır.  Universitet  şəhərciyi  şəhərin  cəlbedici  hissəsinə 
çevrilməlidir. Meksika paytaxtının kənarındakı Mexiko Muxtar Universitetinin iri, 
geniş, tələbələrin təhsili və məişət qayğıları üçün hər cür şərait bəxş edən şəhərciyi 
yaxşı  nümunə  rolunu  oynaya  bilər.  Yaxud,  Budapeştdə  Sorosun  tikdirdiyi  və 
maliyyələşdirdiyi  Mərkəzi  Avropa  Universitetinin  binası  da  gözəl  tədris  şəraitinə 
malik  olmaqla  yanaşı,  tələbələrin  çoxsaylı  tələbatlarının  hərtərəfli  ödənilməsinə 
imkan yaratması ilə belə şəhərciyi xatırladır.  
Yeni  şəhərdə  tikilən  binalar  həm  də  təbiətə  inteqrasiya  modellərinə 
uyğunluğu  ilə  seçilməlidir,  ərazinin  relyefi  arxitektura  seçimində  nəzərə 
alınmalıdır,  Bakıdakı  uğursuz  qarışıqlıq  burada  təkrar  olunmamalıdır.  Bu  gün 
xalqımız bu tipli zövqsüzlükdən xəbər verən göydələnlərə heç də arzuolunan ideal 
kimi baxmır, onları şəhərin gözəyatımlı panoramasını pozmaq vasitəsi hesab edir. 
Yeni şəhər yüksək zövqü nümayiş etdirən arxitektura nümunələrinin zənginliyi ilə 
seçilməlidir.  Əgər  məsələ  real  olaraq  gündəliyə  çıxsa,  layihəyə  yalnız  beynəlxalq 
tender  elan  etməklə  razılıq  vermək  olar.  Bu  sahədə  indi  Qaudi,  Korbyuze  və 
Nimeyer  kimi  memarlar  olmasa  da,  istedadda  və  yenilik  hissində  onların 

---

59 
 
ardıcıllarının  bu  şəhərin  baş  planının  hazırlanmasında  və  tikilməsində  iştirak 
etmələri  gözəl  səmərə  verərdi.  Bu  heç  də  o  demək  deyildir  ki,  Bakı  ümdə 
qayğılardan kənarda qalmalıdır. Bu şəhər xalqımızın tarixinə pozulmaz səhifələrlə 
nəqş  olunmuşdur.  Onun  taleyinə  biganəlik,  laqeydlik  göstərilməməlidir.  Bu  gün 
onu  sıxan  ekoloji  və  texniki  problemlər  zamanın  törəməsi  olmaqla  yanaşı,  elə 
həddə çatmışdır ki, oradan arzuolunmayan hadisələrin, kataklizmlərin üfüqləri göz 
önündə canlanır. Paytaxt funksiyası onun üzərindən götürülsə, ən azı problemlərin 
dərinləşməsinin  qarşısı  alınardı.  Doğma  şəhəri  qoruyub  saxlamaq  bu  gün  hamını 
düşündürməlidir. 
Biz faciələrlə üzləşmiş çox şəhərlərin acı talelərinə bələdik. Homerin dühası 
hesabına  Troyanın,  Polibinin,  Tit  Livinin  əsərləri  vasitəsilə  Romanın  dünya 
dövlətinə  çevrilməsi  iddiasının  nəticəsi  kimi  Karfagenin,  fransız  tədqiqatçılarının 
zəhməti  hesabına  qonşuların,  sonra  isə  təbiətin  vurduğu  zərbənin  bəhrəsi  kimi 
Anqkorun  fəlakətli  sonluqları  barədə  çox  eşitmişik.  Kiçik  Asiyada  varlı  ticarət 
şəhər-dövləti olan Troya yunanların qısqanclığını alovlandırmaya bilməzdi. Aralıq 
dənizi  ticarətində  az  qala  hakim  mövqeyə  yiyələnmiş  gözəl  Karfagen  şəhəri 
Romanın  rəqibi  kimi  məhv  olmasa,  axırıncı  öz  uzağa  gedən  planlarını  həyata 
keçirə  bilməzdi.  Kxmerlərin  paytaxtı  olan  Anqkor  gözəl  məbədləri  ilə  elə  bil  ki, 
qonşularını ona yiyələnməyə həvəsləndirdi. Şəhər yadelli taylar tərəfindən tutuldu, 
viran  qoyuldu,  sonra  isə  cəngəlliklər  lotos  qönçəsini  andıran  qüllələri  olan  bu 
məbədlər şəhərini öz əsarəti altına aldı. İnsan zəkasının və əməlinin gözəl abidəsi 
sayılan bu  şəhərlər  tarixdən  silindi,  yalnız  xatirələrdə və  müdhiş xarabalıqlarında 
yaşamağa  başladı.  İtaliyadakı  Pompeyi  və  Herkulanum  Vezuvi  vulkanının  ən 
dağıdıcı  püskürməsinin  qurbanları  oldu.  Konkistadorlar  Peruda  qızıl  və  gümüşə 
bəzədilmiş  sarayları  olan  Kuskonu  viran  qoydular,  XX  əsrdə  isə  faşistlər 
Gernikanı, Koventrini, Oraduru xarabalıqlara çevirdilər. Erməni qəsbkarları həmin 
əsrin sonunda çox sayda şəhərlərimizi və digər yaşayış məntəqələrimizi ağlasığmaz 
vandalizmə məruz qoydular. 
Xoşbəxtlikdən paytaxtımızın üzərinə düşmən qüvvələri və ya təbiət yerimir. 
Lakin  özünə  təskinlik  verməyə  də  elə  bir  əsas  yoxdur.  Çünki  Anqkordan  fərqli 
olaraq  Bakıya  şəhərin  “nəcib”  sakinlərinin  yaratdıqları  “cəngəlliklər”  hücum 
çəkmişdir.  Bu  qüvvələr  qocaman,  həm  də  gənc  şəhər  olan  Bakının  təkcə 
“baharına”  zərbə  vurmaqla  kifayətlənməyib,  onun  solğun  “payızına”  da  təcavüz 
etməkdən  əl  çəkmirlər.  Onlar  ram  edilməsə,  onların  dağıdıcı  “quruculuğuna”  son 
qoyulmasa daha ağır haqq ödəmək lazım gələcəkdir. 
Tarixin  ibrətamiz  dərsləri  bizə  çox  şeyi  öyrədir.  Hər  bir  xalq  malik  olduğu 
sərvətlərin  qədrini  bilməlidir,  onu  qorumağı,  pisləşməyə,  dağılmağa  qoymamağı 
bacarmalıdır. Bu ümumi prinsip məqbul sayılırsa, Bakı orta əsr rıtsarlarının zirehli 
geyimi  kimi,  onun  hərəkətini  çətinləşdirən  paytaxt  libasından  azad  olunmalıdır. 
Bunun  ikinci  tərəfi  yeni  baş  şəhərin  əsasının  qoyulması,  yeni  paytaxtın 
yaranmasıdır.  Münasibətlərin  diametral  fərqliliyindən  asılı  olmayaraq,  ideya  öz 
mahiyyətini  və  aktuallığını  itirmir.  Vaxt  keçdikcə  məsələ  öz  vacibliyini  daha 
kəskinliklə  xatırladacaqdır.  Məgər  həyəcan  zənginin  daha  gur  səslənməsini 
gözləməkmi lazımdır? Burada cavab sualın özündən doğur. 

---