190
yətindən asılıdır), ürək-damar və allergiya xəstəliklərinin
sta
tistikasında birinci yeri əsasən qeyri infeksion, inkişaf
etməkdə olan ölkələrdə isə infeksion xəstəliklər tutur.
Ekoloji
problemlərin tarixi faktiki olaraq yolxucu xəstə-
lik
lərlə daimi mübarizə tarixidir.
Pozulmuş ətraf mühitə canlı orqanizmlərin özlərini müha-
fizə mexanizmi də təsir edir. Başqa sözlə desək, insanın və
ev
heyvanlarının xəstəliyi əsas etibarilə ətraf mühitlə əlaqə-
dardır.
Bir çox
bakteriyaların viruslarının yayılması su və hava
va
sitəsilə baş verir.
«Qara ölüm» - «Çuma»
qədim zamanlarda bir çox xalqla-
rın, dövlətlərin və sivilizasiyaların həyatına son qoymuşdur.
Tarixi faktlara
müraciət etsək, görərik ki, 1348-ci ildə Çü-
ma
xəstəliyi İtaliyadan Avstriyaya, oradan da Bavariyaya
keç
mişdir. Sonra Venada tuğyan edib. Şəhərdə və onun ət-
raf
larında onun əhalisinin 1/3-i sağ qalmışdır. Cəsədlərdən
xilas olmaq üçün
onları, hərəsi min nəfər olmaqla ümumi
qəbirlərə atırdılar.
1350-ci
ildə Çuma xəstəliyi Frislandiya və Şelezviq-Qolş-
teyn
əyalətlərinə çatır. Burada epidemyia o qədər qüvvətli
olmuşdur ki, hətta bu hadisədən 20 il keçməsinə baxayaraq
evlər hələ də boş qalmışdı.
Çuma
xəstəliyi daha dəhşətli nəticələri İngiltərədə və xü-
susilə İrlandiyada qoymuşdur. Yoluxma elə qüvvətli olmuş-
dur ki,
xəstəyə bir dəfə toxunan insan tezliklə özü ölürdü.
Ölümün qorxusu
insanları öz yaxınlarını da sevməyə mane
olurdu
və ölənlər qarşısında axırıncı köməklərini də göstərə
bilmirdilər.
Şərqdə (Çində) başlamış «qara ölümün» yolu uzaq İslan-
diyada qurtarm
ışdır. Çumanın qarşısını heç nə ala bilmirdi
və onun kütləvi yayılması əsasən o dövrün antisanitariyyası
191
ilə əlaqədar olmuşdur. Tullantılar və sıçovullar da Çumanın
yayılmasına səbəb olurdular.
Bu
gözə gönməyən dünyəvi fəlakətlər, nəinki, milyonlarla
ins
anları məhv etmiş, həm də həyatın bütün mərhələlərinə
toxun
muş, sağ qalan insanların əqidəsinə böyük təsirlər et-
mişdir.
Bu gün
isə biz yaddan çıxarmamalıyıq ki, bu zəhər «sivi-
li
zasiyanın» töhvəsi idi. Q.Xeflind yazır ki, «Ximikatlar
yavaş» fəaliyyət göstərən bombadır.
Bizim
planetimizdə yavaş fəaliyyət göstərən bombalar:
təmizlənməmiş sular (onun məhvi – insanın məhvi demək-
dir), zibil, hava, ximikatlar, «
səs-küy»dür. Bütün bunlar
dəhşətli xəstəliklər törədirlər. Misal üçün: Əfsanəyə əsasən
qədim Çində cinayətkarı «musiqili qətlə» məhkum edirmiş-
lər. Məhkumu dözülməz səslər altında saxlayaraq, öldürür-
müşlər. Doğrudur səs insanın ixtiyarındadır, ona görə onunla
da
öldürə bilər.
Dünyada
sağlamlığın böhranının əsas aspektləri demo-
qrafik, sosial-iqtisadi, tibbi
və fərdi əhval-ruhiyyə hesab
olunur:
Demoqrafik aspekt. 1995-ci
ildə dünyanın əhalisi 5,6
milyard
təşkil edirdi, onun da 75%-i inkişaf etməkdə olan
ölkələrdə, 25% isə inkişaf etmiş ölkələrdə yaşayırdı. Keçən
əsrin 90-cı illərində dünya əhalisinin orta yaşı 62 il (inkişaf
etmiş ölkələrdə – 73 il, inkişaf etməkdə olan ölkəlrədə 60 il)
olmuşdur. Məsələn, Avropanın bütün ölkələrində orta yaş
60-a
yaxın, Afrikanın 44 ölkəsində – 48 yaş, cənub-şərqi
Asiyada,
Aralıq dənizinin şərq ölkələridə isə 60 yaşdan
aşağıdır.
İnkişaf etməkdə olan ölkələrdə insanların ömrü sürətlə
art
maqdadır. Məs. 1989-cu ildən sonra insan ömrünün uzun-
luğu inkişaf etməkdə olan ölkələrdə 29%, inkişaf etmiş ölkə-
192
lərdə isə 8,6% artmışdır.
Sosial-iqtisadi aspekt. Bu aspekti
səciyyələndirən göstə-
rilən əhalinin məşğulluğu, urbanizasiya, yoxsulluq, sağlam-
lıqda qeyri-bərabərlik, ərzaq təsnifatı və sağlamlıqdır.
Dünyada
səhiyyəyə Ümumdünya məlumatlarına əsasən
5,4%-i (4,8% az
inkişaf etməkdə olan ölkələrdə, 6,6% isə
inkişaf etmiş ölkələrdə) ayrılır. Əhalinin sağlamlığı onun
məşğulluğu ilə də bağlıdır. İşsizlik insanın həm fiziki, həm
də mənəvi sağlamlığına mənfi təsir göstərir.
Urbanizasiya
səviyyəsi sağlamlıq problemi ilə bilavasitə
bağlıdır. Məs. Nyu-York şəhərində baş verən bəlaların çoxu
XX-XXI
əsrlərin urbanizasiyası ilə əlaqədardır.
Şəhər mühiti bir qayda olaraq müxtəlif kommunal-məişət
sənaye tullantıları ilə güclü çirklənmişdir. Ətraf mühiti bura-
da
ən çox çirkləndirən mənbə nəqliyyat sayılır. Şəhərlərdə
fiziki çirk
lənmə, elektromaqnit, radiasiya, istilik çirklənməsi
də yüksək həddə çatmışdır.
Şəhər mühitinin çirklənməsi şəhərlərin sağlamlığına mən-
fi
təsir göstərir və allergiya, ürək-damar, onkoloji, nəfəs
yolları xəstəliklərinin artmasına səbəb olur.
Cəmiyyətin sağlamlığının həlli yolları tapılmayınca prob-
lem
lərdən biri də onun ölkələr arasında və ölkələr daxilində
qeyri-
bərabər olmasıdır. İnkişaf etməkdə olan ölkəlrədə əha-
linin 2/3
hissəsindən çoxu tibbi-sanitar xidmətindən məh-
rumdur.
İnkişaf etmiş ölkələrdə əhalinin sağlamlığını təmin
etmək üçün elm və texnikanın yeni nailiyyətlərindən istifadə
olunur, lakin bu tibbi
xidmətlərin bahalaşmasına səbəb olur.
Buna
görə də aşağı gəliri olan adamların ölüm hadisəsi
yüksək gəlirli adamlara nisbətən 2 dəfə yüksək olur.
Əhalinin ərzaq problemi insanların sağlamlığında mühüm
amil
sayılır. İnkişaf etmiş ölkələrdə adambaşına orta kalo-
rilik – 3400-3500 kalori
təşkil edir, bu isə qidanın zəngin
Dostları ilə paylaş: |