Tema: Bazar tusinigi ham onin turleri

Tema: Bazar tusinigi ham onin turleri

Jobasi:

1. 
   Bazar zarurligi
   
2. 
   Tovar almasiw protsessi
   
3. 
   Bazardin waziypalari
   
4. 
   Bazardib stukturaliq duzilisi
   

Ekonomikani'n' neni, qansha ha'm kim ushi'n islep shig'ariw za'ru'r degen tiykarg'i* mashqalasi' bazarda ani'qlanadi'. Sonli'qtan bazar sistemasini'n' ni'zam qag'i'ydalarin u'yreniwdi bazardan baslaymi'z ha'm da'slep bazardi'n ' zaru'rligi, onin' ozi ne ekenligin ani'qlaymi'z, son'i'nan woni'n' du'zilisin ko'rip shig'ami'z.

Óndiriste jarati'lg'an tu'rli o'nimler ha'm ko'rsetiletug'i'n
xi'zmetler tuti'niwshi'larg'a tuwridan-tuwri emes, al bazar arqali' jetip baradi'. Bazar o'ndiristi tuti'ni'w menen baylani'stiradi',sebebi hesh bir na'rse esheyin berilmeydi, oni" bazarda pulg'a sati'p ali'w talap etiledi.
Bazar - bul qari'ydarlar menen sati'wshi'lar ortasi'ndag'I
ekonomikall'q baylanislar, olardi bir-birine baylanistiriwshi mexanizm.Bazarg'a tavar iyesi oni' sati'w ushi'n, al qari'ydar oni'
sati'p ali'w ushi'n shi'g'adi". Sati wshi'lar - bul tovar islep
shi'g'ari'wshi firmalar, fermer xojali'qlari', jeke ta'rtiptegi o'ndiriwshi isbilermenler. Qari'ydarlar bolsa ja'mi tuti'ni"wshilar, yag'ni'y u'y xjali'qlari', resurslardi' ali'p isletiwshi firmalar.ma'mleketlik sho'lkemler ha'm jeke ta'rtipte o'ndiriwshilermboladi'. eger xali'q bazardan tuti'ni'w buyi'mlari' ha'm xi'zmetlerdi sai'p alsa, firmalar ha'm jeke ta'rtipte islewshiler a'sbap-u'skene, mashinalar, jani'lg't', clektr energiya, shiyki zat
ha'm jumi's ku'shin sati'p aladi". Bazarda tovarlardi' pul qurali'nda almasi'w, yag'ni'y sati'w-sati'p ali'w, qatnasi'qlari" payda boladi'. Bir tovar pulg'a almaslansa, sol pulg'a basqa tovar sati'p ali'nadi'.
Tovar -pulg'a almasqanda (T-P bolg'anda) sati'w operaciyasi', pul tovarg'a almasqanda (P-T) sati'p ali'w operaciyasi" ju'z beredi.Demek, bazar qatnasi 'qlari'nda ha'm tovarlar, ha'm pul qatnasadi' (5.I-si'zi'Ima). Sonli'qtan buni' tovar-pul qatnasi'g'i*

Pul

Tovar

tovar
dep ataydi'

Tovar almasi'w procesi

o'ndiriste islep shi'g'ari'lg'an wo'nim ha'm xi'zmetler
bazarda tovar formasi'na kiredi. Sonli'qtan da tovar degende bazarda sati'w ushi'n shi'g'ari'lg'an wo'nimler ha'm xi'zmetler tu'siniledi.Ha'mmenin isi bazarda pitedi, sebebi ol jerden pulga barli kerekli tutini'w buyi'mlari' ha'm resurslardi' tapsa boladi' «Ha'mme na' rsenin' atasi' da bazar, anasi" da bazar» degen ga 'ptin'
ma'nisi mine usi'nnan ibarat. Ha'mmenin' isinin' bazarda pitiwi oni'n' abzalli'g'i' bar degeni. olay bolsa, bul abzalli'q nede?
Bul bazar baylani'slari'ni'n' ekonomikali'q jaqtan qolayli'
boli'wi'nda, a'lbette. Ga'p sonnan ibarat, ha'mme na'rseni o'zi islep shi'g'ari'wdan ko're ayi'ri'm o'nimlerdi shi'g'ari'p, basqasi'n sati'p ali'w paydali' boladi". Tovardi' do'retiwshinin' miyneti qa'nigelesken boladi', na"tiyjede ka'siplerdin" tu'ri ko'beyip baradi'. XXI a'sirge kelip jer ju'zinde 20 mi'n'nan zi'yat ka'sipler payda boldi', olar menen shugillani'wshi" adamlar 40trillion dollardan zi'yat (2012-ji'li") o'nim ha'm xi'zmetler
jaratqan, bular og'ada ko'p tu'rli tovarlar boli'p, wolardi" islewshi' g'ari'wshi'lar bazar arqali' bir-birine jetkerip beredi.
Qa'nigelesiw tovarlardi almasi'w arqali" tuti'ni'wdi* qolayli etkenlikten bug'an za'ru'rlik payda boladi'. Qa'nigelesiw teren'lesken sayi'n jan'a ka'sip ha'm jan'a tu'rdegi tovarlar payda boladi',olar bazarg'a kelip almasi'w shenberin ken'eytedi. XXI a'sir-
din' basi' na kelip jer ju'zinde bir neshe million tu'rli tovar tek g'ana milliy bazarda emes, al xali'q arali'q bazarda da almasadi'.
Almasi'wdi'n' za'ru'rligi, oni'n' abzallig'i'n tu'siniw ushi'n
eki qa'nigelesken fermer xojali'g'i ne islewin ko'rip shi'g'ami'z. Birinshisi su't jetistiredi, yekinshisi biyday yegedi. Wolar wo'zinde
joq wo'ninlerge bolg'an mu'ta'jlikti yeki jol -menen
ganaatlandi'ri'wi' mu'mkin: a) joq wo'nimdi islep shi'g'ari'w; b)o'z o'nimine joq o'nimdi bazar arqali' almasti'ri'p ali'w.Fermerler ekinshi usi'ldi' tan'lap aladi', sebebi bul abzalli'q beredi. Resurlar sheklengenlikten bir waqi'ti'n' o'zinde kerekli na'rseni islep shi'g'ari'w ushi'n basqasi'nan waz keshiw kerek.
Sharwashi"li'g penen shug'i'llani'wshi" fermer wo'zine kerekli biydaydi' jetistiriw ushi'n su't islep shi'g'ari'wdan waz keshiwi, al biyday jetistriwshi fermer o'zine kerekli su'tti ali'w ushi'n biydaydan waz keshiwi kerek. Sharwashi'li'q penen shug'i'llani'wshi" fermer I litr su't ali'w ushi'n 1 saat wagi't sari' playdi', siyday jetistiriwshi fermer I kg biyday ushi'n 20 minut waqi't sari'playdi'. Su'ttin" bazar bahasi" 9000 sum, biydaydiki
3000 sum. Bahalar sali'sti 'rmasi" 3:1, jumi's waqti" 6 saat dep alsaq, Sharwashi'lic penen shug"i'llani"wshi' fermer ku'nige 6 litr su't aladi', al biyday jetistiriwshi fermer 18 kg biydayg'a iye boladi'.olar qa'nigeleskenligi ushi'n sharwashi'li'g penen shugillani'wshi' fermer o'zine kerekli 3 kg biydaydi' o'zi jetistirse, og'an 2 saat waqi't sari'playdi". Bul waqi't dawami'nda
bolsa wol 2 litr su'tti jog'altgan boladi'. Na'tiyjede oni'n°
¡'qti' yari'nda 4 litr su't ha'm 3 kg biyday boladi'.
Biyday jetistiriwshi fermer de wo'z jumi'si'nan ti'sqari" sharwashi'li'qqa qol 'ursa, 1 litr su't ali'w ushi'n 1,5 saat waqi't sari'playdi",
buni'n' menen wol sol waqi't esabi'nan 4,5 kg biydaydi'
jog'altadi'. oni'n' l'qti'yari'nda 13,5 kg biyday ha'm I litr su't boladi'. eger olar o'z o' nimlerin bazarda almasti'rsa, tabi'sqa iye boladi'. Benda sharwashi'li'q penen shug'i'llani'wshi" fermerdin* ¡'gti'yari'nda 15 litr su't ha'm 3 kg biyday bolar yedi. Biyday
jetistiriwshi fermer almasi'w sebepli 15 kg biyday ha'm I litr su'tke iye boladi', wol wo'zi islep shi' g'arg'anda goli'nda 13,5 kg biyday ha'm I litr su't bolar yedi. Demek, almasi'w yeki fermer ushi'n da paydali' eken. Bazarda tovar almasi'wdi'n' u'sh abzalli'g'i' bar.
Birinshisi, bazar argali' mu'ta'ilik qanaatlandi' ri'(z'anda tovarlardi' o'zi islep shi'g'ari'p tuti' ni'wg'a
qarag'anda savi'p ali'w arzang'a tu'sedi. ekinshiden, tuti'ni' ushi'n kerekli o'nim ha'm xi'zmetlerdi bazardan an'sat tabi'w mu'mkin, buni'n' menen tuti'ni'wdi' qanaatlandi'ri'wshi, qa'rejetler u'nemlenedi. eger bazar bolmay o'nimdi bir-birine tuwri' dan-tuwri' almasi'w ju'z berse, kerekli o'nimge jetisiw. ushi'n ju'da' ko'p almasi'w operaciyasi'n wo'lkeriw kerek. Mi'sali", «A» o'niminin" iyesine «X» o'nimi kerek bolsa, bunda keminde 25 ret almasi'w operacivasi'n o'tkeriw kerek, bul og'ada u'lken
qa'rejetlerdi ju'zege keltiredi. U'shinshiden, bazarda tovardi tan'lap ali'w imkaniyati' bar. Barli'q o'ndiriwshiler birdey vamasa ori'nbasar tovarlardi* bazarda ko'plep usi'ni's etkenlikten bular resurs balsi'n, tuti'ni'w tovarlari" bolsi'n, olardan o'zinemaquli'n tan'lap ali'w mu'mkin boladi'. o'zi islep shi'g'arg'anda
tan'law imkaniyati' bolmas edi.Bazardi'n' abzalli'g'i* sonnan ibarat, ol sheklengen resurslar
sharayati'nda mu'ta'jliklerdi kem miynet sarplag'an halda ha'm toli'g t'raq ganaatlandi 'ri'w imkaniyati'n beredi.
Bazar ko'rsetetug'i'n xi'zmetlerge za'ru'rlik bolg'anli'qtan ol turagli' ken'eyip baradi', sonli'qtan bazar baylani'slari' na barg'an sayi'n ko'p wo'ndiriwshiler ha'm tuti' ni'wshi'lar tarti'ladi*
.2. Bazardi'n' wazi'ypalari*
Bazardi'n' za'ru'rligi oni'n' ori'nlaytug'i'n wazi'ypalari'
arqali' da ko'rinedi, ol ekonomikali'q mexanizm si'pati'nda bir gatar paydali' wazi'ypalardi" ori'nlaydi'.
1. Bazar wo'ndiris penen tuti'ni'wdi" bir-birine baylani'sti'ri'w wazi'ypasi'n orl'nlaydi'. Tovardi'n' ha'reketi oni' islepshi' g'ari'wdan baslap, tuti'ni'w menen juwmaqlanadi'. Bul ha'rekettin' qalay ju'z beriwi bazarg'a baylani'sli'. Bizge ma'lim, ha'r qanday o'ndiristen aqi'rg'i' maqset tuti'ni'w ushi'n tovar
jarati'wdan ibarat. Bazar sistemasi'nda mu'ta"jlikler tovarlardi' pulg'a almasti'ri'w arqali' qanaatlandi'ri'ladi', sebebi Tovar o'ndirisi bar jerde o'nim ha'm xi'zmetler bazardan o'tpey turi'p, tuwri 'dan-tuwri" tuti'ni'wg'a kelip tu'speydi. Tovarlardi"a'Ibette bazardan sati'p ali'w za'ru'r.2. Bazar wo'ndiristin' qaytadan jan'alani'p turi'wi'na, yag'ni'y u'zliksiz ju'z beriwine sharayat jaratadi'. Bazarda tovarlar sati'lg'annan son', olardi'n' iyesi sarplang'an qa'rejetlerdin' puli'nshi g'ari'p ali'w menen birgelikte payda da ko'redi. Tovardi'
sati wdam tu'sken pulg'a bazardi'n* wo'zinen resurslar ali'ni'p olardi'n' orni' qaplanadi', olardi'n' mug'dari' ko'beyedi,yag'ni'y o'ndiris faktorlari" qaytadan payda boladi'. Na'tiyjede ekonomikali'q xi'zmet ta'kirarlanadi'.
3. Baza: ekonomikali'q regulyator, yag'ni'y ekonomikani'
ta'rtipke sali'wshi' qural boli'p xi'zmet yetedi. Bug'an bazarbahalari' arqali' yerisiledi. Baha pa'seygen jerden resurslar shi'g'i'p ketedi, olar baha joqari'lag'an jerge ag'i'p o'tedi. Bazar talapti'n' o'zgeriwine qarap neni ha'm qansha istep shi'g'ari'w kerekligi haqqi'ndag'i' signaldi' (informaciyani") wo'ndiriske
jetkerip beedi. Sog'an muwapi'q resurslar bo'listirilip, kerekli tarawlarg'a _iberiledi ha'm talap ku'shli bolg'an tovarlardi' islepshi g'ari'wg'a yerisiledi. Mine usi' processler bazardi'n'
ekonomikan? ta'rtipke sali'wda qatnasi'p turi'wi'nan derek beredi.
4. Bazar tu'rli ma'mleketler, milletler ha'm aymaglar
wortasi'nda wo'z-ara paydali' ekonomikali'g baylani'slardi' ornati'wg'a xi'zmet etedi.
ekonomikali'q birge islesiwdin" jetekshi tarawi" yesaplanadi'.

Xali'q arali'q sawda arqali' tu'rli ma'mleketler wortasi'nda turaqli baylani'slar ornati'ladi', ma'mleketler ekonomikaliq jaqtan bir- birine baylani'sadi'. Bazar wo'ndiristin' ma'mleketler arali'q

ko'lemde an 'q qa'nigelesiwin, xali'q arali'q ko'lemdegi talap-mu'ta"jlikti no'lsherge ali'p ju'rgiziliwin talap etedi. Qullasi' bazar xali'g arali'q baylani'slardi' ornati'w ha'm olardi'