Termiz Davlat universiteti Fizika- matematika fakulteti Fizika ta’lim yo’nalishi 4- kurs 401- guruh talabasi Abdurasulova Azizaning Kondensirlangan holat fizikasi fanidan Mustaqil ta’lim uchun tayyorlagan taqsimoti

Termiz Davlat universiteti Fizika- Matematika fakulteti Fizika ta’lim yo’nalishi 4- kurs 401- guruh talabasi Xurramov Bahriddinning Kondensirlangan holat fizikasi fanidan Mustaqil ta’lim uchun tayyorlagan TAQSIMOTI

O’QITUVCHI:Tursunov M

TALABA: Abdurasulova A

Kristallarning hayratlanarli xossalarini o'rganish zamonaviy fan, texnika, qurilish sanoati va boshqa ko'plab tarmoqlarni rivojlantirish uchun katta ahamiyatga ega. tabiiy kristallar. tabiiy kristallar. ... Kelebek qanotlari nosimmetrikdir, yarmiga katlanmış qog'oz varag'idagi dog'ning izi. Simmetrik qor kristallari. Olti burchakli qor parchasi oltita simmetriya tekisligiga ega. Rasmni qor parchasining simmetriya tekisligi tasvirlangan istalgan chiziq bo‘ylab egib, uning ikki yarmini bir-biri bilan birlashtira olasiz. Simmetriya o'qi shunday xususiyatga egaki, figurani uning atrofida ma'lum burchak bilan aylantirish orqali figuraning mos qismlarini bir-biri bilan birlashtirish mumkin. 

Kristall deganda, qattiq jismni tashkil etgan atomlarning tartibli va davriy joylashganini tushunamiz. Bunda atomiar fazoda bir-birlari bilan har xil burchaklardagi 3 ta yo‘nalish bo‘ylab davriy joylashgan bo'ladi. Kristallardagi xohlagan atomni olib, eng yaqin qo‘shni atomiar asosida tuzilgan (a,b,c) hajmga ega geometrik shakl kristallning elementar yacheykasi, deb ataladi.

Kristall panjara doimiysi - bu kristall panjarani tashkil etgan atomlar orasidagi masofa bo‘lib, odatda kristall tuzilishiga qarab 3,5+6 A oralig‘ida boladi. Kristall panjara atomlarining a, b, с yo‘nalishlari orasidagi burchaklar (аф,у) va a,b,с yo‘nalishlar qiymatiga qarab, kristall panjaralar tuzilishini 14 xilga bo‘lish mumkin. Ular Brave elementar panjaralari deb ataladi. Bu 14 xil kristall panjaralar 7 ta guruhga ajratiladi.

Elementar yacheyka o‘z ichiga olgan atomlar soni quyidagicha hisoblab topiladi: Masalan, kub elementar yacheykada har bir tugunda joylashgan atom bir vaqtning o‘zida xuddi shunday 8 ta elementar yacheyka tuzilishida ishtirok etganligi uchun tugunda joylashgan atomlar soni A ni topish uchun 8 ga bo‘lish lozim. A/8 bo‘ladi. Demak, tugunda joylashgan alomning 1/8 qismigina shu elementar yacheykaga taalluqli bo‘ladi. Agar atomlar kub yacheykaning qirralari orasida joylashgan bo‘lsa, undagi atomlarning 1/4 qismigina shu elementar yacheykaga tegishli bo‘ladi. Qirradagi atomlar soni В boMsa, unda bu yacheykaga tegishli atomlar soni B/4 bo‘ladi.

Kristallarda yana koordinatsion son degan tushuncha mavjud. Bu kristalldagi xohlagan atomning eng yaqin qo‘shni atomlari sonini ko‘rsatadi. Bunday qo'shni atomlar ko'rilayotgan atomga nisbatan yaqin, uzoq va yanada uzoqroq joylashishiga qarab koordinatsion son har xil tartibga ega bo‘ladi. Masalan, kub kristallda 1- tartibli koordinatsion son bu ko‘rilayotgan atomning eng yaqin qo‘shni atomlar sonini. 2 - tartibli koordinatsion son undan keyinroq masofada joylashgan qo'shni atomlar sonini, 3 - tartibli koordinatsion son 2 - tartibli koordinatsion sondan keyingi masofada joylashgan atomlar soni. Bu tartib kristallarda 1+n gacha davom etishi mumkin, ya’ni koordinatsion sonlar N - tartibli bo‘lishi mumkin. Shuni ta’kidlash lozimki, kristallarda xohlagan atom uchun l,2,3,...n tartibli koordinatsion soni va ko'rilayotgan atom bilan xohlagan koordinatsion sondagi masofa o‘zgarmas bo'ladi. Bu degani kristallarda hamma vaqt yaqin va uzoq tartib mavjud bo‘ladi.

Kristall panjara tekisliklari odatda Miller indekslari (belgilari) bilan aniqlanadi. Bunda ko‘rilayotgan tekislikning koordinata o‘qlari bilan kesishgan nuqtalarini ^av„,r0deb belgilab olsak va bu xny„zn laming panjara doimiysiga taqsimoti (Л о с a,b,c panjara doimiylari) qandaydir butun son qiymatlarini beradi. Masalan, 2;4;1. Endi bu sonlarning teskari qiymatlarini olib, -ularni shunday kichik butun 2 4 1 songa bo‘laylikki, chiqqan natijalar butun son shaklida ifodalansin. Masalan j ^ (bularning hammasiga bo‘linadigan eng kichik butun son 4 boMadi ). Bunda (2;4;1) Miller indekslari hisoblanadi. Odatda ular (h,k,f) bilan belgilanadi. Bu Miller indekslari alohida yoki o‘zaro parallel bo‘lgan tekisliklar majmuasini ifoda etadi.