Termiz davlat universiteti iqtisodiyot va turizm fakulteti "moliya" kafedrasi

 
 
Sxema ko‘rinishida qo‘yidagicha aks ettirish mumkin: 
 D+ 5010 K- 
 
 Bk 40000 
 4200000 4000000 
 400000 400000
 200000 620000 
 200000 
 D.ob. 5000000 K.ob. 5020000 
 Doq. 20000
 20000=40000+5000000-5020000 

Korxona kassasidagi naqd pul oy boshida 40000 so‘m bo‘lgan , oy davomida esa 
5000000 kirim bo‘ldi, oy davomida sarflangan naqd pullar 5020000 sumni tashkil etdi. 
Demak oy oxiriga 20000 so‘m naqd pul kassada qoldi. 
Xuddi shunday tuzilish passiv schetlarda ham ko‘zga tashlanadi. 
 
 D- 6710 K + 
 4000000 bk. 4000000 
 10000000 60000000
 6000000 
 2000000 
 42000000 
 ob. 64000000 ob. 60000000 
 
Korxonani xodimlar oldida mehnat haqi yuzasidan 4000000 so‘m qarzi mavjud edi, 
oy davomida esa 60000000 sumlik mehnat haqi yuzasidan majburiyat ko‘paydi. Xodimlar 
oyligidan ushlangan summalar va to‘langan summalar oy davomida 64000000 so‘m tashkil 
etdi. 
Demak, oy oxiriga korxonaning ishchilar, xodimlar oldida oldida qarzi kolmadi, 
ya’ni
KO
k
= K
bk
+K
ob
-D
ob
 
O= 4000000+60000000-64000000 
2. Schyotlarning iqtisodiy mazmuni bo‘yicha turkumlanishi. 

---

 Schetlar hisobot yaxshi tushunchaga ega bo‘lish uchun ular xususiyatlarini o‘rganmoq 
zarur.
 
Schetlar qo‘yidagi xususiyatiga ega ko‘ra turkumlarga bo‘linadi 
1.
Schetlarni tuzilishiga ko‘ra; 
2.
Ko‘rsatkichlarni aks ettirilishiga ko‘ra; 
3.
Balansda aks ettirilishiga ko‘ra; 
4.
Mo‘ljaliga, tayinlishiga ko‘ra; 
Schet tuzilishiga ko‘ra 2 xil bo‘ladi: 
1.
Aktiv schet; 
2.
Passiv schet; 
Aktiv schetlar xo‘jalik mablag‘larini aks ettirishga passiv schetlar esa ular manbalarini aks 
ettirishga mo‘ljallangandir.
Ko‘rsatkichlar aks ettirilishiga ko‘ra, schetlar ikki xil bo‘ladi: 
1.
Sintetik schetlar
2.
Analitik schetlar
Sintetik schetlar xo‘jalik mablag‘lari va ular manbalari hisobot umumiy va qiymat ko‘rinishida 
ma’lumotlarni olish maqsadida hisob yuritishga mo‘ljallangan. 
Analitik schetlar ma’lumotlari xo‘jalik mablag‘lari va ularni manbalarini nafaqat qiymat, 
balki natura va mehnat o‘lchov birliklarida ham hisob yuritishga mo‘ljallangandir. 
Analitik schetlar bo‘yicha buxgalteriya provodkalari amalga oshirilmaydi. 
Balansda qatnashishga schetlar ikki xil bo‘ladi: 
1.
Balansdagi schetlar 
2.
Balansdan tashqari schetlar 
Balansdagi schetlar deb, balansda qatnashadigan schetlarga aytilib, ular bo‘yicha ikki yoqlama 
yozuv amalga oshiriladi. 
Balansdan tashqari schetlar esa 10 ta bo‘lib, ularda hisob yozuvlari faqat bir yoqlama olib 
boriladi. 
Tayinlanishi – mo‘ljaliga ko‘ra 6 xil bo‘ladi: 
1.
Asosiy schetlar 
2.
Tartibga soluvchi schetlar 
3.
Taqsimlovchi schetlar 
4.
Kalkulyasiya schetlari 
5.
Taqqoslovchi schetlar 
1.Asosiy schetlarni
2 turi mavjud: 1. Aktiv. 2. Passiv.
Aktiv schetlar o‘z navbatida quyidagilarga bo‘linadi: 
-
mehnat vositalari va uzoq muddatli aktivlarni; 
-
aylanma mablag‘larni; 
-
xo‘jalik munosabatlarini aks ettiruvchi aktiv schetlar. 
Mehnat vositalarini va uzoq muddatli aktivlarni aks ettirish uchun qo‘yidagicha schetlar 
mo‘ljallangan. 
0100 - Asosiy vositalar. 
0300 - Lizing shartnomasi bo‘yicha olingan asosiy vositalar. 
0400 - Nomoddiy aktivlar. 
0600– Uzoq muddatli moliyaviy qo‘yilmalar
0700 - O‘rnatiladigan asbob-uskunalar. 
0800 - Kapital qo‘yilmalar va x.k. schetlari. 
Aylanma mablag‘lari hisobi qo‘yidagi schetlarda olib boriladi: 
1000– Materiallar. 
5000 – Kassa. 
5100–Hisoblashish scheti. 

---

5200 – Valyuta scheti. 
5500– Banklardagi maxsus schetlar. 
5600– Pul hujjatlari. 
5700 – Yo‘ldagi jo‘natmalar. 
5800 – Qisqa muddatli moliyaviy qo‘yilma. 
2800 – Tayyor mahsulot. 
2900 – Tovarlar va x.k. schetlari. 
Xo‘jalik munosabatlarini aks ettiruvchi aktiv schetlarga qo‘yidagilar misol bo‘ladi: 
4200 –Xodimlarga berilgan bo‘naklar yuzasidan hisoblashishlar. 
4700 – Xodimlar bilan boshqa operatsiyalar bo‘yicha hisoblashish. 
4800 – Turli debitorlar va kreditorlar bidan hisob-kitob. 
4000 –Olinadigan schetlar. 
0900 –Uzoq muddatli debitorlik qarzlar va x.k. schetlar. 
Asosiy schetlardan
yana biri passiv schetlar, o‘z navbatida korxona o‘z mablag‘lari 
manbalarini va chetdan jalb qilingan mablag‘lar manbalarini, majburiyatlarini aks ettiruvchi 
passiv schetlarga bo‘linadi. 
Korxona o‘z mablag‘lari manbalarini aks ettiruvchi passiv schetlarga qo‘yidagilar misol 
bo‘ladi: 
0200 – Asosiy vositalar eskirishi. 
0500– Nomoddiy aktivlarning eskirishi. 
8700– Taqsimlanmagan foyda (qoplanmagan zarar). 
8300- Ustav kapitali 
8900 – Kelgusidagi xarajatlar va to‘lovlar yuzasidan zahiralar. 
CHetga jalb etilgan mablag‘lar manbasi, mujburiyatlarni aks ettiruvchi schetlarga misol: 
6810 – Banklarning qisqa muddatli kreditlari yuzasidan hisoblashish. 
7810 – Banklarning uzoq muddatli kreditlari yuzasidan hisoblashish 
6820 – Qisqa muddatli qarzlar yuzasidan hisoblashish. 
7820 – Uzoq muddatli qarzlar yuzasidan hisoblashish. 
7210 – Muddati uzaytirilgan uzoq muddatli majburiyatlar va x.k. schetlar.