Termiz davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti

partenogenez yo’li bilan ko’payadi, ya'ni Urug’lanmagan tuxum rivojlanadi
bunday turlarning populyatsiyasi (vakillari) faqat urgochi individlardan
tashqil topadi. Kaltakesaklardagi partenogenez, odatda tur arealining
chetida yo’z beradi. Xulosa kilib aytganda mezazoy erasining boshi va
o’rtalari sudralib yuruvchilar erasi deb atalsa, eraning oxiri sudralib
yuruvchilar kabristoni deyiladi.

---

32
XULOSA
Xulosa qilib aytganda, Sudralib yuruvchilarga 7000 dan 8734
tagacha tur kiradi. Shulardan 147 ta turi MDH da , 90 ga yaqin turi Oʻrta
Osiyoda va 60 turi Oʻzbekiston hududida uchrashi aniqlangan.
Tadqiqotlash shuni koʻrsatadiki sudralib yuruvchilarni sistematikasida
uchta kenja sinf, toʻrtta turkumga boʻlinadi.
1- kenja sinf: Anapsidalar kenja sinfi;
2-kenja sinf: Lepidozavrlar kenja sinf;
3- kenja sinf: Arxozavrlar kenja sinfi
Sudralib yuruvchilarning koʻpgina hayotiy muhim sistemalari
amfibiyalar bilan solishtirilganda ularda ancha takomillashgani koʻzga
tashlanadi.Xususan, skeleti toʻliq suyaklashgan , qon aylanish sistemasi
dan yurak boʻlmalarida toʻsiq , qorinchasida chala toʻsiq boʻladi. Ikkala
sinfdagi
qon
aylanish
dagi
oʻxshashlik
yuragi
uch
kamerali
boʻladi.4.Sudralib yuruvchilarda umurtqa pogʻonasi boʻlimlari 4 ta : boʻyin,
koʻkrak-bel, dumgʻaza, dum qismlaridan iborat. Boʻyin umurtqalari soni 8 ta ,
boshqa umurtqalari soni ham ortgan, xususan dum umurtqalari soni 16
tadan 40 tagacha yetadi. Bu ularni dumi ham yurishda ishtirok etishidan
dalolat beradi.Umurtqalar tanasining old tomoni botiq, orqa tomoni boʻrtib
chiqqan.
Urugʻlanishi hamma vaqt ichki va erkaklarida qoʻshilish organlari bor.
Tuxum qoʻyib koʻpayadi, ayrim turlari tirik tugʻadi. Tuxumlari ham sariqlikka
boy. Qattiq ohak ,( toshbaqa, timsohlarda) va pergamentsimon poʻchoq
( kaltakesak va ilonlarda ). Bu poʻchoq tuxumni qurib qolishdan saqlaydi.
Amfibiyalardan farq qilib lichinkalik davri boʻlmaydi va tuxumdan chiqqan
yosh individlari ota- onasi yashayotgan sharoitda yashaydi. Timsoh va
toshbaqalarda bundan tashqari , embrion rivojlanishini taʼminlovchi suv
zapasi boʻlgan oqsil qobiq ham bor. Yana shuni aytib oʻtish lozimki,
amfibiyalar tuxumida moy 8-11% boʻlsa , sudralib yuruvchilarning tuxumida

---

33
40% dan koʻproq boʻladi.

---

34
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR.
1. Dadayev S. Saparov Q. Umurtqalilar zoologiyasi // Toshkent, "Turon-
iqbol", 2019
2. Dadayev S. Saparov Q. Zoologiya( Xordalilar) // Toshkent, "Iqtisod-
moliya", 2010
3.Dadayev S. Mavlonov O. Zoologiya// Toshkent "Iqtisod-moliya" 2008.
4. Laxanov J.L.Umurtqalilar zoologiyasi.// Toshkent , 2015
5. O’zbekiston Respublikasi Qizil Kitobi II jild Hayvonot olami // Toshkent,
"Chinor ENK" 2 t., 2009
Internet tarmoqlari:
6. http://www.google.com
7. http://www.ziyonet.o’z
8. http://www.arxiv.o’z
9. http://www.vikipediya
10. http://www.fayllar.org