Təsdiq edilmişdir
Yüklə 165,99 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Banklarda risklərin idarə edilməsi haqqında Qaydalar 1. Ümumi müddəalar
- 4. Risklərin idarə edilməsi üzrə strategiya
- 5. Risklərin idarə edilməsi üzrə bankdaxili qaydalar
- 6. Risklərin idarə edilməsinin təşkilati strukturu
- 10. Yeni məhsullar və xidmətlər
- 11. Risklərin idarə edilməsi üzrə fövqəladə hallar planı
| 1 “Təsdiq edilmişdir” Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankının İdarə Heyəti Protokol № ____
“___” ________2013-cü il Sədr
________ Elman Rüstəmov
Banklarda risklərin idarə edilməsi haqqında Qaydalar 1. Ümumi müddəalar 1.1.
Bu Qaydalar “Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankı haqqında” və “Banklar haqqında” Azərbaycan Respublikası qanunlarına, Azərbaycan Respublikasının digər qanunvericilik aktlarına, habelə beynəlxalq təcrübəyə uyğun olaraq hazırlanmışdır. 1.2.
Bu Qaydalar Azərbaycan Respublikasında fəaliyyət göstərən banklar və xarici bankların yerli filiallarında (bundan sonra - banklar) risklərin idarə edilməsi üzrə strategiya, qaydalar, təşkilati struktur və hesabatlıq sistemlərini, habelə risklərin müəyyənləşdirilməsi, ölçülməsi, idarə edilməsi, monitorinqi və hesabatlığına dair minimum tələbləri müəyyən edir. 1.3.
risk növləri aşağıdakılardır: 1.3.1.
kredit riski – borcalanın bank qarşısında öhdəliyinin vaxtında tam və ya qismən icra olunmaması nəticəsində xərclərin (zərərin) yaranması riskidir;
2 1.3.2.
bazar riski – bazarda faiz dərəcələrinin, valyuta məzənnələrinin, qiymətli kağızların və əmtəələrin dəyərində baş verən dəyişikliklərlə əlaqədar mümkün itkilərdir. Bazar riskinin aşağıdakı alt kateqoriyaları mövcuddur: 1.3.2.1.
faiz dərəcəsi riski - faiz dərəcəsinin əlverişsiz dəyişməsi ilə əlaqədar xərclərin (zərərin) yaranması riskidir; 1.3.2.2.
valyuta riski – xarici valyuta məzənnələrinin əlverişsiz dəyişməsi ilə əlaqədar xərclərin (zərərin) yaranması riskidir; 1.3.2.3.
kapital riski - kapitalın və qiymətli kağızların dəyərində əlverişsiz dəyişikliklər nəticəsində yaranan riskdir. Bu risk kapitala, eləcə də hecinq və spekulyasiya məqsədləri üçün istifadə edilən kapitalın törəmə alətlərinə təsir göstərir; 1.3.2.4.
əmtəə riski - bazarda əmtəələrin qiymətində baş verən əlverişsiz dəyişikliklərlə əlaqədar yaranan riskdir; 1.3.3.
likvidlik riski – planlaşdırılmış və gözlənilməyən öhdəliklərin vaxtında və effektiv yerinə yetirilə bilməməsi, əlavə likvid vəsaitin əldə edilməsi, həmçinin bankın aktivlərinin minimum zərərlə dərhal satılması üzrə imkanların azalması riskidir; 1.3.4.
əməliyyat riski – qeyri-adekvat və ya uğursuzluqla nəticələnmiş daxili proseslərdən, insanlardan, sistemlərdən, habelə bankdankənar hadisələrdə nöqsan və səhvlər nəticəsində yaranan riskdir. Əməliyyat riskinin aşağıdakı kateqoriyaları mövcuddur: 1.3.4.1.
insan resursu riski – bankın əməkdaşları tərəfindən bank fəaliyyəti ilə bağlı normativ hüquqi sənədlərdə müəyyən edilmiş tələblərin, habelə bankdaxili qaydaların pozulması ilə əlaqədar xərclərin (zərərin) yaranması riskidir; 1.3.4.2.
İT riski – bankda mövcud sistem və ya texnologiyalarda baş verən problemlərlə əlaqədar xərclərin (zərərin) yaranması riskidir. 1.3.4.3.
hüquqi risk - hüquqi proseslərin və ya qanunvericilik və normativ aktların qeyri-dəqiq tətbiq və ya təfsir edilməsi riskidir;
3 1.3.4.4.
kənar risklər - üçüncü tərəf və ya təbiətin vurduğu ziyan nəticəsində xərclərin (zərərin) yaranması riskidir; 1.3.5.
strateji risk – strateji hədəflərin düzgün seçilməməsi nəticəsində bankın üzləşdiyi riskdir; 1.3.6.
nüfuz riski – banka qarşı etimadın azalması və mənfi ictimai rəy nəticəsində xərclərin (zərərin) yaranması riskidir.
2.0.
Bu Qaydalarda istifadə olunan anlayışlar aşağıdakı mənaları ifadə edir: 2.0.1.
risk – gözlənilməz hadisələrin baş verməsi nəticəsində yaranan itkilərin bankın kapitalına mənfi təsir göstərməsi və bankın biznes məqsədlərini həyata keçirmək imkanlarının məhdudlaşdırması ehtimalıdır; 2.0.2.
qiymətləndirilməsi, idarə edilməsi, monitorinqi və onlar üzrə hesabatlığı əks etdirən prosesdir; 2.0.3.
əlaqədar bölmələrin fəaliyyətinə nəzarəti həyata keçirən (kuratorluq edən) İdarə Heyətinin üzvüdür; 2.0.4.
üçün üzərinə götürə biləcəyi riskin maksimum həcmidir; 2.0.5.
riskin qəbul edilməsi – kapitalın adekvatlığına dair tələblərə riayət etmək şərti ilə bankın kapitalı hesabına mümkün zərərin qarşılanmasıdır; 2.0.6.
riskin minimallaşdırılması – müxtəlif tənzimləmə metodları ilə risklərin azaldılmasıdır (bu metodlar hər bir risk kateqoriyası üzrə həm əməliyyatın keçirilməsi haqqında qərarın verilməsi zamanı, həm də əməliyyatın realizasiyası zamanı fərqli ola bilər); 2.0.7.
riskin ötürülməsi – bank tərəfindən riskli hesab edilən əməliyyatların bankdankənar subyektlərə ötürülməsidir;
4 2.0.8.
riskdənqaçma – risk strategiyası ilə müəyyən edilmiş risk səviyyəsindən daha yüksək riskli əməliyyatların həyata keçirilməməsidir; 2.0.9.
stress-test – gözlənilməz, müstəsna, lakin mümkün şoklara bankın həssaslığının qiymətləndirilməsi alətidir. Stress-testlərin iki növü mövcuddur: 2.0.9.1.
ssenari təhlilləri – eyni zamanda bir neçə şokun bankın maliyyə vəziyyətinə təsirinin qiymətləndirilməsidir; 2.0.9.2.
həssaslıq təhlilləri - hər hansı bir şokun dəyişməsinin bankın maliyyə durumuna təsirinin qiymətləndirilməsidir; 2.0.10.
şok – bankdaxili və bankdankənar, əvvəllər müşahidə olunmuş və ya bankın fəaliyyətinə potensial təsir edə biləcək, ehtimal olunan və ölçülə bilən hadisədir. 3. Risklərin idarə edilməsi sistemi 3.1.
Banklar
əməliyyatlarının növünə,
həcminə, fəaliyyətinin xüsusiyyətlərinə və mühitinə, mürəkkəbliyinə və üzləşdiyi risklərə adekvat risklərin idarə edilməsi sistemi yaratmalıdırlar. 3.2.
3.2.1.
risklərin idarə edilməsi strategiyası və daxili qaydalar; 3.2.2.
risklərin idarə edilməsinin təşkilati strukturu; 3.2.3.
risklərin idarə edilməsi prosesi. 3.3.
Risklərin idarə edilməsi sistemi mütəmadi olaraq bankın daxili audit bölməsi tərəfindən qiymətləndirilməli, nəticələr barədə bankın Audit Komitəsi və Müşahidə Şurasına məlumat təqdim olunmalıdır. 4. Risklərin idarə edilməsi üzrə strategiya 4.1.
Hər bir bank özünün biznes strategiyasını nəzərə almaqla risklərin idarə edilməsi üzrə məqsədləri və əsas prinsiplərini əks etdirən və ən azı aşağıdakıları əhatə edən risklərin idarə edilməsi strategiyasını hazırlamalıdır: 5 4.1.1.
bankın məruz qala biləcəyi risklərin, onların xüsusiyyətlərinin ətraflı izahı və hər bir risk növünün idarə edilməsinin əsas məqsədi; 4.1.2.
bankın strateji məqsədlərinə nail olması üçün riskgötürmə qabiliyyəti və qəbul edilmiş risklər üzrə zərərlərin mümkün maksimum həcmi; 4.1.3.
bankın əsas əməliyyatları, fəaliyyət istiqamətləri, biznes prosesləri və sistemləri üzrə risklərin müəyyənləşdirilməsi, qiymətləndirilməsi, monitorinqi və minimallaşdırılması üzrə metod və alətlərin seçilməsi prinsipləri; 4.1.4.
bölüşdürülməsi prinsipləri; 4.1.5.
yeni əməliyyatlar, proseslər, fəaliyyət istiqamətləri və sistemlərin bankda tətbiq edilməsi qaydaları; 4.1.6.
Mərkəzi Bankın müvafiq normativ xarakterli aktlarına uyğun olaraq risklər barədə məlumatların istifadəçilərə təqdim edilməsi prinsipləri; 4.1.7.
fövqəladə hallarda risklərin idarə edilməsi prinsipləri; 4.1.8.
4.2.
Risklərin idarə edilməsi strategiyası ən azı aşağıdakı risk növlərini əhatə etməlidir: 4.2.1.
Kredit riski: 4.2.1.1.
kredit riskinin məqbul səviyyəsi; 4.2.1.2.
bir borcalan, bir-biri ilə əlaqədar borcalanlar qrupu, iqtisadi sektor və coğrafi ərazi ilə əlaqəli risklərin konsentrasiyasının məqbul səviyyəsi; 4.2.1.3.
fəaliyyət göstərdiyi bazarların xüsusiyyətlərini nəzərə almaqla təsdiq edilmiş məqbul riskin səviyyəsinə uyğun kredit riskləri portfelinin diversifikasiyası prinsipləri; 4.2.1.4.
kredit riskini şərtləndirən əməliyyatlar və fəaliyyət növləri; 4.2.1.5.
kredit portfelinin formalaşması ilə bağlı əsas meyarlar: 1.
kredit növləri; 2.
kreditlərin verilməsi zamanı müştərilərin ödəmə qabiliyyətinin qiymətləndirilməsində əsas meyarlar; 6 3.
iqtisadi sektorlar, coğrafi regionlar və müştəri qrupları; 4.
kreditin gözlənilən keyfiyyəti; 5.
kredit portfelinin gözlənilən artım tempi; 6.
kredit portfeli üzrə gəlirlik və risklərin məqbul səviyyəsi. 4.2.1.6.
kredit riskinin ölçülməsi, nəzarəti və yumşaldılması metodları; 4.2.1.7.
kredit riskinin idarə edilməsi məqsədi ilə istifadə olunan limit növləri və onların seçilməsi prinsipləri; 4.2.1.8.
kredit riskinin idarə edilməsində səlahiyyətlərin bölüşdürülməsi prinsipləri; 4.2.1.9.
makroiqtisadi vəziyyətdə dəyişikliklərdən yaranan və gələcəkdə minimum kapital tələblərinə təsir göstərə biləcək risklərin idarə edilməsi və sığortalanması prinsipləri. 4.2.2.
4.2.2.1.
likvidlik riskinin məqbul səviyyəsi; 4.2.2.2.
aktivlər və passivlər üzrə müddət fərqi (qəp) siyasəti; 4.2.2.3.
likvidlik riskinin ölçülməsi, nəzarəti və yumşaldılması metodları; 4.2.2.4.
likvidlik riskinin idarə edilməsində səlahiyyətlərin bölüşdürülməsi prinsipləri; 4.2.2.5.
fövqəladə hallarda biznesin fasiləsiz fəaliyyətini təmin edən fövqəladə hallar planı; 4.2.3.
Bazar riski: 4.2.3.1.
bazar riskinin məqbul səviyyəsi və əsas elementləri; 4.2.3.2.
bankın bazar riskinə məruz qalmağına səbəb olan əməliyyat və fəaliyyət növləri; 4.2.3.3.
bazar riskinin ölçülməsi, nəzarəti və yumşaldılması metodları; 4.2.3.4.
bazar riskinin idarə edilməsi məqsədi ilə istifadə olunan limit növləri və onların seçilməsi prinsipləri; 4.2.3.5.
bazar riskinin idarə edilməsində səlahiyyətlərin bölüşdürülməsi prinsipləri.
7 4.2.4.
Əməliyyat riski: 4.2.4.1.
əməliyyat riskinə aid hadisələrin müəyyən edilməsi və təsnifləşdirilməsi prinsipləri; 4.2.4.2.
bankın əməliyyat riskinə məruz qalmağına səbəb olan əsas risk mənbələri; 4.2.4.3.
əməliyyat riskinin ölçülməsi, nəzarəti və yumşaldılması metodları; 4.2.4.4.
əməliyyat riskinin idarə edilməsində səlahiyyətlərin bölüşdürülməsi prinsipləri; 4.2.4.5.
bankın fasiləsiz fəaliyyətini təmin edən biznes davamlılığı planları; 4.2.4.6.
işəgötürmə və işçilərin ehtiyaclarının monitorinqi, o cümlədən işçi qüvvəsinin planlaşdırılması daxil olmaqla insan resurslarının idarə edilməsi prinsipləri; 4.2.4.7.
autsorsinq ilə bağlı risklərin idarə edilməsi prinsipləri. 5. Risklərin idarə edilməsi üzrə bankdaxili qaydalar 5.1. Bankda risklərin idarə edilməsi prosedurlarını tam və aydın müəyyən edən risklərin idarə edilməsi qaydaları hazırlanmalıdır. Qaydalar risklərin idarə edilməsi prosesini tənzimləməli və risklərin idarə edilməsi strategiyası həyata keçirilərkən rəhbər tutulmalıdır. 5.2. Strategiya və qaydalara ən azı ildə bir dəfə, habelə fəaliyyət növləri və əməliyyatların strukturu dəyişildikdə, yeni fəaliyyət və əməliyyat növləri tətbiq edildikdə, bankın zəruri hesab etdiyi digər hallarda Risklərin idarə edilməsi komitəsi (bundan sonra - RİK) tərəfindən yenidən baxılmalı və onların mövcud şəraitə uyğunlaşdırılması üçün əlavə və/və ya dəyişikliklər edilməlidir. 5.3. Risklərin idarə edilməsi qaydaları ilə yanaşı hər bir əməliyyat və fəaliyyət istiqaməti üzrə prosesi özündə əks etdirən qaydalar hazırlanmalıdır. Qaydalarda əməliyyatlar və fəaliyyət istiqamətləri ilə bağlı mümkün risklər, bu risklərin müəyyən olunması, qiymətləndirilməsi, ölçülməsi və idarə edilməsi, monitorinqi və hesabatlığı üzrə alətlər və məsul strukturlar müəyyən edilməlidir.
8 Belə qaydalar bankda planlaşdırılan hər bir yeni əməliyyat növü üzrə tərtib olunmalı və ya mövcud qaydalara müvafiq əlavə və dəyişikliklər edilməlidir.
6.1.
Banklarda risklərin idarə edilməsi funksiyasını həyata keçirən təşkilati struktur yaradılarkən aşağıdakılar təmin edilməlidir: 6.1.1.
təşkilati strukturun bütün səviyyələri arasında əlaqə və məlumat axını; 6.1.2.
məsuliyyətlər; 6.1.3.
struktur bölmələr və səlahiyyətli şəxslər arasında maraqlar münaqişəsinin yaranmasına qarşı tədbirlər; 6.1.4.
müstəqil və şəffaf qərar qəbuletmə prosesi; 6.1.5.
6.1.6.
riskləri idarəetmə mədəniyyətinin formalaşdırılması. 6.2.
Risklərin idarə edilməsi prosesində bankın Müşahidə Şurasının, RİK- in, İdarə Heyətinin, Baş Risk İnzibatçısının və risklərin idarə edilməsi üzrə struktur bölmənin səlahiyyətləri aşağıdakı kimi müəyyən edilir: 6.2.1.
6.2.1.1.
Müşahidə Şurası bankın risk səviyyəsinə adekvat səmərəli risklərin idarə edilməsi sisteminin yaradılmasını təmin etməlidir. 6.2.1.2.
Risklərin idarə edilməsi prosesində bankın Müşahidə Şurasının səlahiyyətləri aşağıdakılardır: 1.
risklərin idarə edilməsi üzrə strategiyanın, daxili qaydaların və təşkilati strukturun təsdiq edilməsi; 2.
3.
risklərin idarə edilməsi ilə bağlı bankın İdarə Heyətinin işinə nəzarət və tövsiyələrin verilməsi; 4.
RİK-in, Baş Risk İnzibatçısının müraciəti əsasında bank üçün riskli hesab edilən layihə və əməliyyatlar haqqında qərarların qəbul edilməsi; 9 5.
bank riskləri və onların idarə edilməsinə dair bankın müvafiq struktur bölməsindən birbaşa hesabatların tələb edilməsi; 6.
qiymətləndirilməsi. 6.2.2.
Riskləri idarəetmə komitəsi: 6.2.2.1.
RİK-in vəzifə və səlahiyyətləri ən azı aşağıdakılardan ibarətdir: 1.
risklərin idarə edilməsi strategiyası və qaydalarının, həmçinin onlara əlavə və dəyişikliklərin təhlili və təsdiq olunmaq üçün Müşahidə Şurasına təqdim edilməsi; 2.
limitlərə baxılması və təsdiq olunmaq üçün Müşahidə Şurasına təqdim edilməsi; 3.
bankın məruz qaldığı risklərin vəziyyəti və risklərin idarə edilməsi sisteminin effektivliyi barədə mütəmadi olaraq Müşahidə Şurasına hesabatın verilməsi; 4.
risklərin idarə edilməsini təmin edən sistem, siyasət, proses və ölçü alətlərinin gücləndirilməsi üzrə risklərin idarə edilməsi bölməsinin təkliflərinə baxılması; 5.
risklərin idarə edilməsi prosesinin təkmilləşdirilməsi ilə bağlı digər struktur bölmələrin təkliflərinə baxılması və Müşahidə Şurasına müzakirəyə çıxarılması; 6.
risklərin idarə edilməsi bölməsinin işinin qiymətləndirilməsi və nəticələr barədə Müşahidə Şurası və İdarə Heyətinin məlumatlandırılması; 7.
səlahiyyətləri ilə bağlı Müşahidə Şurasına təkliflərin verilməsi; 8.
risklərin idarə edilməsi funksiyasını həyata keçirən struktur bölmələrin əməkdaşlarının bilik və bacarıqlarının artırılması istiqamətində tədbirlərin həyata keçirilməsi. 6.2.2.2.
RİK-in iclasları ən azı ayda bir dəfə keçirilməli və nəticələri barədə bankın Müşahidə Şurasına hesabat verilməlidir.
10 6.2.3.
İdarə Heyəti: 6.2.3.1.
İdarə Heyəti Müşahidə Şurası tərəfindən təsdiq edilmiş risklərin idarə edilməsi strategiyasının bankdaxili qaydalara uyğun həyata keçirilməsini təmin etməlidir. 6.2.3.2.
Risklərin idarə edilməsi prosesində bankın İdarə Heyətinin səlahiyyətləri aşağıdakılardan ibarətdir: 1.
risklərin idarə edilməsi prosesinin təşkil edilməsi; 2.
bankın məruz qaldığı risklərin təhlili (mikro və makro səviyyədə); 3.
yeni bank məhsullarının təsdiq edilməsi; 4.
bank riskləri və onların idarə edilməsinə dair RİK-ə və Müşahidə Şurasına hesabatların təqdim edilməsi; 5.
institusionallaşması və onun effektiv fəaliyyəti üçün müvafiq şəraitin yaradılması; 6.
bankın digər struktur bölmələrinin risklərin idarə edilməsi bölməsi ilə əməkdaşlığının təmin edilməsi, habelə fəaliyyətinə müdaxiləsinin qarşısının alınması. 6.2.4.
Baş Risk İnzibatçısı: 6.2.4.1.
Risklərin idarə edilməsi prosesində Baş Risk İnzibatçısının səlahiyyətlələri aşağıdakılardan ibarətdir: 1.
risklərin idarə edilməsi funksiyalarının yerinə yetirilməsində İdarə Heyətinin fəaliyyətinin əlaqələndirilməsi; 2.
hesabatların etibarlı, şəffaf və kompleks şəkildə vaxtı vaxtında hazırlanmasının təmin olunması; 3.
alətlərinin gücləndirilməsi üzrə RİK-ə və Müşahidə Şurasına təkliflərin verilməsi; 4.
bankın risk səviyyəsi və biznes proseslərinin bankın riskgötürmə qabiliyyətinə, risk strategiyasına və risklərin idarə edilməsi üzrə normativ tələblərə uyğun təmin edilməsi.
11 6.2.4.2.
Baş Risk İnzibatçısı kreditlərin verilməsi, investisiyalar və yeni məhsullar üzrə İdarə Heyətinin və könüllü əsasda yaradılan bankdaxili komitələrin (məsələn, Kredit komitəsi) qərarları ilə razılaşmadıqda, İdarə Heyəti məsələni 7 iş günü ərzində Müşahidə Şurasının müzakirəsinə çıxarır (Baş Risk İnzibatçısının yazılı əsaslandırılması ilə birlikdə). Müşahidə Şurası məsələ ilə bağlı növbəti 15 iş günü müddətində qərar qəbul etməlidir. Bu müddətdə İdarə Heyətinin (bankdaxili komitələrin) qərarlarının icrası dayandırılmalıdır. 6.2.4.3.
Baş Risk İnzibatçısı ən azı ildə bir dəfə Müşahidə Şurasının iclaslarında iştirak edir. 6.2.4.4.
Baş Risk İnizbatçısı bankda könüllü əsasda yaradılan və kreditlərin verilməsi, investisiyalar və yeni məhsullar üzrə qərarlar qəbul edən bankdaxili komitələrin üzvü olmalıdır. 6.2.5.
6.2.5.1.
Bankda risklərin gündəlik qaydada səmərəli idarə edilməsini təmin edən risklərin idarə edilməsi bölməsi yaradılmalıdır. Bölmənin rəhbəri risklərin idarə edilməsi sahəsində azı 4 illik iş təcrübəsinə malik olmalı və Risklərin idarə edilməsi bölməsinin rəhbəri bankın RİK-in təqdimatı ilə Müşahidə Şurası tərəfindən təyin edilməlidir. 6.2.5.2.
Risklərin idarə edilməsi bölməsinin bankda istənilən məlumat bazasına, bankdaxili əməliyyat sistemlərinə, habelə daxili auditin hesabatlarına çıxışı təmin olunmalıdır. 6.2.5.3.
Risklərin idarə edilməsi bölməsi risklərin idarə edilməsi prosesinin həyata keçirilməsi məqsədi ilə digər struktur bölmələrdən tələb olunan məlumatların tərkibini müəyyənləşdirir və bu məlumatların aidiyyəti struktur bölmələr tərəfindən vaxtı vaxtında təqdim olunmasına nəzarət edir. 6.2.5.4.
Risklərin idarə edilməsi bölməsinin vəzifələri ən azı
aşağıdakılardan ibarətdir: 1.
bankın biznes strategiyasına müvafiq olaraq risklərin idarə edilməsi üzrə strategiya və qaydaların, həmçinin onlara əlavə və dəyişikliklərin hazırlanması; 12 2.
risklərin idarə edilməsi üzrə strategiya və daxili qaydalara riayət edilməsinin monitorinqi və kənarlaşmalar barədə hesabatın RİK-ə və İdarə Heyətinə təqdim edilməsi; 3.
bütün növ əməliyyatlar üzrə limitlərin hesablanması və onlara dəyişikliklərin edilməsi barədə təkliflərin RİK-ə və İdarə Heyətinə verilməsi; 4.
nəzarət altında saxlanılması (fərdi və aqreqasiya edilmiş halda); 5.
risklərin ölçülməsi, modellərin seçilməsi, dizaynı və tətbiqi prosesində iştirak; 6.
hesabatların hazırlanması, təhlili və müvafiq hesabatların İdarə Heyəti, RİK və Müşahidə Şurasına çatdırılması; 7.
xidmətlərə risklərin tanınması və idarə edilməsi konteksindən rəy bildirilməsi; 8.
risk xəritəsinin hazırlanması və onun icrasına nəzarət edilməsi; 9.
stress-testlərin həyata keçirilməsi və risklərin müəyyənləşdirilməsi üzrə digər metodlar vasitəsilə bankın mövcud və məruz qala biləcəyi risklərin aşkar edilməsi; 10.
bankın digər struktur bölmələrindən alınmış məlumatların təhlili, risklərin müəyyən edilməsi və qiymətləndirilməsi; 11.
risklərin idarə edilməsi prosesinə adekvat və səmərəli nəzarət prosedurlarının müəyyən edilməsi və təkmilləşdirilməsinə dair təkliflərin RİK-ə verilməsi; 12.
profilinə potensial təsirinə dair rəyin bildirilməsi; 13.
risklərin idarə edilməsi işində bankın aidiyyəti struktur bölmələrinə metodoloji yardımın göstərilməsi.
13 7. Risklərin idarə edilməsi prosesi 7.1.
Risklərin idarə edilməsi aşağıdakı səviyyələrdə hərtərəfli və eyni vaxtda həyata keçirilməlidir: 7.1.1.
strateji səviyyə - risklərin və bankın riskgötürmə qabiliyyətinin müəyyən edilməsi, konsepsiya və risklərin idarə edilməsinə dair strategiya və qaydaların hazırlanması, adekvat nəzarət sistemlərinin yaradılması üzrə bankın Müşahidə Şurası, RİK və İdarə Heyətinin funksiyalarını əhatə edir; 7.1.2.
makrosəviyyə - risklərin idarə edilməsi sahəsində bankın struktur bölmələrinin funksiyalarını və orta menecmentin fəaliyyətini əhatə edir; 7.1.3.
mikrosəviyyə - bankın adından üzərinə risk götürən və fəaliyyəti əməliyyat və daxili nəzarət prosedurlarına, habelə bankın rəhbərliyi tərəfindən müəyyən edilmiş təlimatlara riayət etməklə məhdudlaşan şəxslərin fəaliyyətini əhatə edir. 7.2.
Bank fəaliyyətindən yaranan risklərin müəyyənləşdirilməsi və qiymətləndirilməsi metodları bankın risk profilinin həcmi və mürəkkəbliyinə uyğun tətbiq edilir. 7.3.
həcmi və təbiətinə əsaslanaraq uyğunlaşdırılmalıdır. 7.4.
Tətbiq olunan metod və ya sistemlər, xüsusilə onlara dair fərziyyələr, dövri olaraq qiymətləndirilməlidir (cari və tarixi yoxlama). 7.5.
Risklərin müəyyənləşdirilməsi. Risklərin müəyyənləşdirilməsi aşağıdakı metodlar vasitəsi ilə həyata keçirilir: 7.5.1.
tərəfindən hazırlanmalı və nəzarət olunmalıdır. Risk xəritəsinə ən azı rübdə bir dəfə yenidən baxılmalı və lazım gəldikdə əlavə və/və ya dəyişikliklər edilməlidir. Risk xəritəsində bankın məruz qala biləcəyi bütün risklər, minimum risk kateqoriyası, alt kateqoriya, riski yaradan daxili və kənar səbəblər, riskin yarada biləcəyi digər risklər və mümkün zərərlər öz əksini tapmalıdır, habelə riskin
14 başvermə tezliyi, riskin idarə edilməsi və qiymətləndirmə alətləri, riskin idarə edilməsi üzrə məsul şəxs və ya struktur bölmə müəyyən olunmalıdır; 7.5.2.
sorğular. Müəyyənləşdirilməsi çətin olan müxtəlif risklərin aşkarlanması üçün sorğulardan istifadə olunmalıdır. Sorğuların hazırlanması zamanı psixoloji və statistik amillər nəzərə alınmalıdır. Sorğuların mövzusu və keçirilməsi dövriliyi RİK tərəfindən müəyyən edilməlidir. Sorğular risklərin idarə edilməsi bölməsi tərəfindən mövzuya uyğun olaraq bankın aidiyyəti struktur bölmələri ilə birgə hazırlanmalıdır. 7.5.3.
empirik təhlillər. Bank risklərin müəyyənləşdirilməsi üçün empirik məlumatlara, daxili və/və ya kənar bankların təcrübələrinə və itki məlumatlarına əsasən mütəmadi olaraq təhlillər aparılmalıdır. 7.5.4.
əsas risk kateqoriyası üzrə ən azı ayda bir dəfə həyata keçirilməlidir. 7.6.
Risklərin idarə edilməsi bölməsi tərəfindən müəyyənləşdirilmiş risklər müvafiq risk kateqoriyaları və alt kateqoriyalar üzrə qruplaşdırılmalı, nəticələr sənədləşdirilməli və onlar barədə RİK-ə və İdarə Heyətinə hesabat verilməlidir. 7.7.
prosesində əldə edilmiş nəticələr əsasında həyata keçirilməlidir. Bu zaman kəmiyyət və keyfiyyət göstəricilərinin təhlili əsasında bankın riskgötürmə qabiliyyəti müəyyən edilir və risk səviyyəsi qiymətləndirilir. Müxtəlif risk kateqoriyalarının ölçülməsi üçün istifadə olunan metodların ətraflı izahı müvafiq qaydalarda öz əksini tapmalıdır. Risk kateqoriyalarının qiymətləndirilməsi üçün ən azı riskə məruz dəyər modelləri və stress-testlərdən istifadə olunmalıdır. 7.7.1.
ərzində (ən azı 1 (bir) il), əvvəlcədən müəyyən edilmiş əminlik dərəcəsi ilə ehtimal olunan zərərin maksimum məbləğidir. Həmin məbləğ bankın müxtəlif risk növləri üzrə ehtimal olunan zərərin həcmini əks etdirir. İstənilən riskə məruz dəyər modeli tətbiq edilərkən əminlik dərəcəsi kimi minimum olaraq 99% (bir tərəfli) götürülməlidir.
15 7.7.2.
Stress-testlər: Hər bir bankda onun risk profilinə mənfi təsir edə biləcək hadisələrin müəyyənləşdirilməsi üçün bankın həcmindən və onun fəaliyyətinin mürəkkəbliyindən asılı olaraq müvafiq bankdaxili qaydalara uyğun stress-test modelləri hazırlanmalı və ən azı ildə bir dəfə yenilənməlidir. 7.7.2.1.
Stress-test modeli çərçivəsində, kəskin zərərlərə gətirib çıxaran və risklərin idarə edilməsini çətinləşdirən hər bir şok və onun ekstremal həddə dəyişilməsi ehtimalı nəzərə alınmalıdır. Bu şoklar bazar, kredit, likvidlik, əməliyyat və digər risklərin komponentlərini özündə cəmləşdirir. 7.7.2.2.
Stress-testlərin keçirilməsi nəticəsində bank kapitalının şoklara dözümlüyü, şoklar nəticəsində bankın məruz qaldığı maksimum itki və bankın fəaliyyətindəki digər boşluqlar müəyyən edilir. 7.7.2.3.
Stress-testlər həyata keçirilərkən “çox əlverişsiz”, “əlverişsiz” və “ehtimal olunan” ssenarilər tərtib olunmalı və, ehtimallar daxil olmaqla, hər bir ssenari üçün ayrıca meyarlar və şoklar müəyyən edilməlidir. Stress-testlərin hazırlanması zamanı bank tarixi məlumatlardan, potensial riskləri və maksimal itkiləri nəzərə alan ehtimal oluna bilən ssenarilərdən istifadə edilməlidir. 7.7.2.4.
Stress-testlər ən azı rübdə bir dəfə həyata keçirilməlidir. 7.7.2.5.
Stress-testin nəticələri və müəyyən olunmuş risklərin qarşısının alınması üçün hazırlanmış tədbirlər planı bankın Müşahidə Şurası və İdarə Heyətinə təqdim edilməlidir. 7.7.2.6.
Stress-testin nəticəsi olaraq bankın fövqəladə hallar planına yenidən baxılmalı, zəruri hallarda əlavə və dəyişikliklər edilməlidir. 7.7.2.7.
Stress-test nəticələrindən asılı olaraq, bank Mərkəzi Bankın müəyyən etdiyi normalara riayət etmək məqsədi ilə potensial kapital çatışmazlığının aradan qaldırılması proqramını tərtib etməlidir. 7.7.2.8.
Stress-testlərin keçirilməsi prosesi , habelə stress-test nəticələrinin təhlili bankın aidiyyəti struktur bölmələri ilə birgə həyata keçirilməlidir. 7.7.2.9.
Stress-testlərin nəticələri barədə hesabatlar rüblük əsasda prudensial hesabatlarla birgə Mərkəzi Banka təqdim edilməlidir.
16 7.8.
Risklərin qiymətləndirilməsi. Risklərin qiymətləndirilməsi zamanı istifadə edilən bütün rəqəmsal modellər “əks yoxlama” prinsipinə tabe olmalıdır. “Əks yoxlama” prosesi ehtimal olunan nəticələri faktiki nəticələrlə müqayisə etməklə tətbiq olunan modelin adekvatlığının müəyyən edilməsi üçün həyata keçirilir. Əvvəl hesablanmış ehtimal olunan nəticə faktiki nəticədən kəskin fərqləndikdə modellərə müvafiq dəyişikliklərin edilməsi və onların cari makro və mikroiqtisadi şəraitə uyğunluğu təmin olunmalıdır. “Əks yoxlama”nın nəticələri RİK-ə və İdarə Heyətinə təqdim edilməlidir. 7.9.
Risklərin tənzimlənməsi. Risklərin tənzimlənməsində aşağıdakı elementlər mövcuddur: 7.9.1.
riskin qəbul edilməsi; 7.9.2.
7.9.3.
riskin ötürülməsi; 7.9.4.
riskdən qaçma. 7.10.
Qəbul edilmiş metod, ssenari və modellərin tətbiqindən əldə edilmiş nəticələr barədə RİK-ə və İdarə Heyətinə hesabat verilməlidir. RİK nəticələri təhlil edərək risklərin effektiv idarə edilməsi üçün onların qəbul edilməsi, azaldılması, ötürülməsi, habelə riskdən qaçma kimi tədbirlərin həyata keçirilməsi ilə bağlı risklərin idarə edilməsi bölməsinə müvafiq göstərişlər verməlidir. 7.11.
sistemi yaradılmalıdır. Risklərin daimi monitorinqi erkən xəbərdarlıq sistemi vasitəsilə aparılmalıdır. Erkən xəbərdarlıq sistemi bank fəaliyyətində istifadə edilən müxtəlif əmsal və faktorların onlar üzrə müəyyən edilmiş limitlərə yaxınlaşması nəticəsində müxtəlif təhlükələrin yaranma ehtimalları və risklər barədə məlumatların verilməsini təmin edir. Erkən xəbərdarlıq alətləri kimi istifadə edilən limitlər bankda risklərin idarə edilməsi bölməsi tərəfindən müəyyən edilməli və Müşahidə Şurası tərəfindən təsdiq olunmalıdır.
17 8. Risk məlumatlarının aqreqasiyası və risk hesabatlığı 8.1.
Bankda bütün əsas risk sahələri (kredit, bazar, likvidlik, əməliyyat), həmçinin balansdankənar risklər daxil olmaqla, mövcud olan digər risklərin qiymətləndirilməsi, ölçülməsi, idarə edilməsi və onlara nəzarəti təmin etmək üçün adekvat risk məlumatlarının aqreqasiyası və risk hesabatlığı sistemi yaradılmalıdır. 8.2.
Bankın risk məlumatlarının aqreqasiyası və risk hesabatlığı çərçivəsi Müşahidə Şurası tərəfindən təsdiq edilməlidir. 8.3.
Bankda risk məlumatlarının aqreqasiyası və risk hesabatlığının effektivliyini təmin edən menecment informasiya sistemi (MİS) yaradılmalı və bu sistem vasitəsi ilə aşağıdakılar həyata keçirilməlidir: 8.3.1.
risklərin müəyyənləşdirilməsi, qiymətləndirilməsi, tənzimlənməsi və onlara nəzarət olunması; 8.3.2.
yoxlanılması; 8.3.3.
risk göstəricilərindəki meyllərin izlənməsi; 8.3.4.
formatda müxtəlif hesabatların hazırlanması; 8.3.5.
stress-testlərin həyata keçirilməsi. 8.4.
həddə çatdıqda bank rəhbərliyini məlumatlandırmaq imkanına malik olmalıdır. 8.5.
MİS tərəfindən hazırlanan hesabatlara Müşahidə Şurası, İdarə Heyəti, RİK və digər aidiyyəti əməkdaşların çıxışı olmalıdır. 8.6.
Risk hesabatlarında məlumatlar aydın və yığcam şəkildə verilməli, hesabatlar asan anlaşılan, lakin eyni zamanda qərar qəbul etmək üçün kifayət qədər müfəssəl olmalıdır. 8.7.
açıqlanması “Banklarda korporativ idarəetmə standartları”nın 14-cü maddəsinə uyğun həyata keçirilməlidir. 18 9. Risk limitləri 9.1.
Bankın fəaliyyətindən yaranan kredit riski, bazar riski, likvidlik riski və əməliyyat riski kimi ölçülə bilən risklərə dair limitlər müəyyən edilməlidir. Risk limitləri müvafiq daxili sistemlərinin inzibatçısı, risklərin idarə edilməsi bölməsinin rəhbəri, o cümlədən müvafiq yüksək səviyyəli rəhbərliklə birgə müəyyən edilir. Risk limitlərinin növləri və səviyyəsi Müşahidə Şurası tərəfindən təsdiq olunmalıdır. 9.2.
Risk limitləri bankın ölçüsünə, risk səviyyəsinə, fəaliyyət istiqamətlərinə, məhsul və xidmətlərinin mürəkkəbliyinə uyğun müəyyən edilməlidir. 9.3.
bank üzrə müəyyən edilməlidir. Bankda risk limitlərinin müəyyən edilməsi, yenilənməsi, monitorinqi və hesabatlığı ilə bağlı daxili prosedurlar müəyyən olunmalıdır. 9.4.
Risk limitləri müntəzəm olaraq nəzərdən keçirilməli, mövcud bazar şərtlərinə və bank strategiyasındakı dəyişikliklərə uyğunlaşdırılmalıdır. 9.5.
Limitlərə riayət olunması risklərin idarə edilməsi bölməsi tərəfindən izlənilməli və hər hansı pozuntu aşkar edildikdə dərhal Baş Risk İnzibatçısına məlumat verilməlidir. 9.6.
üçün həyata keçirilən tədbirlərə dair prosedurlar müəyyən edilməlidir. 10. Yeni məhsullar və xidmətlər 10.1.
Bank yeni məhsul təqdim edərkən qabaqcadan hazırlıq prosesi aparmalıdır. Bu prosesə məhsulun bankın strategiyasına uyğunluğunun təhlili və məhsulla əlaqəli əsas risklərin müəyyən edilməsi daxildir. 10.2.
alınmalıdır: 10.1.1.
məhsul və ya xidmətin ətraflı təsviri; 19 10.1.2.
məhsul və ya xidmətdən yarana biləcək risklərin qiymətləndirilməsi; 10.1.3.
10.1.4.
yeni məhsul və ya xidmət üçün effektiv risk idarəetməsini həyata keçirmək üçün lazım olan resursların müəyyənləşdirilməsi; 10.1.5.
yarana biləcək risklərlə bağlı ölçü, monitorinq və nəzarət prosedurlarının icrası. 10.3.
Yeni məhsul və ya xidmətin təklif olunması ilə bağlı bankın bütün aidiyyəti bölmələri tərəfindən bildirilən rəylər nəzərə alınmalıdır. 10.4.
Bank yeni məhsul və ya xidmət təqdim olunduqdan sonra qiymətləndirmə aparmalı, gələcəkdə oxşar məhsul və ya xidmətlər təklif olunduqda bu qiymətləndirmə nəzərə alınmalıdır. 11. Risklərin idarə edilməsi üzrə fövqəladə hallar planı 11.1.
Hər bir bankda fövqəladə hallarda yaranan risklərin qarşısının alınması üçün və bankın davamlı biznes fəaliyyətinin təmin olunması məqsədi ilə həyata keçiriləcək prosedurları özündə əks etdirən plan (bundan sonra - fövqəladə plan) olmalıdır. 11.2.
Fövqəladə plan bankın risklərin idarə edilməsi bölməsi tərəfindən hazırlanmalı, RİK və İdarə Heyəti tərəfindən baxılmalı və Müşahidə Şurası tərəfindən təsdiq olunmalıdır. 11.3.
11.3.1.
fövqəladə halların təsnifləşdirilməsi; 11.3.2.
fövqəladə hallarda pozulmuş biznes fəaliyyətinin bərpa edilməsi üçün məsul şəxslərin səlahiyyətləri; 11.3.3.
fövqəladə hallarda müxtəlif risk kateqoriyalarının qarşısının alınması məqsədi ilə atılmalı addımlar; 11.3.4.
fövqəladə hallarda cəlb ediləcək kapital vəsaitlərinin mənbəyi; 11.3.5.
20 11.3.6.
fövqəladə hallarda bank
əməliyyatlarının və
fəaliyyət istiqamətlərinin əhəmiyyət dərəcəsi üzrə təsnifləşdirilməsi. 11.4.
məlumatların qorunması sistemi yaradılmalıdır. Məlumatlar mütəmadi olaraq arxivləşdirilməli və təhlükəsiz yerdə saxlanılmalıdır. Bu prosesin həyata keçirilməsi üzrə müvafiq qaydalar hazırlanmalı və Müşahidə Şurası tərəfindən təsdiq edilməlidir. 11.5.
müvafiq əlavə və dəyişikliklər edilməldir. Fövqəladə plana yenidən baxılan zaman daxili və kənar amillər üzrə müxtəlif ssenarilər test edilməli və testin nəticələri plana ediləcək əlavə və dəyişikliklərdə nəzərə alınmalıdır. 11.6.
Fövqəladə hallarda risklərin aradan qaldırılmasında iştirak edən hər bir şəxs fövqəladə plan və ona edilmiş əlavə və dəyişikliklər barədə risklərin idarə ediləsi bölməsi tərəfindən məlumatlandırılmalıdır. 11.7.
sınaqlar keçirilməsi mümkün olan hallar üzrə bu praktika tətbiq edilməlidir. Yüklə 165,99 Kb. Dostları ilə paylaş:
|