Tilning ijtimoiy hodisa ekanligi izoh talab qilmaydi, albatta. Shu bois, “til kishilar o‘rtasidagi aloqa vositasi” deb berilgan ta’rifga qo‘shilamiz. Lekin bu uning vazifasiga ko‘ra mohiyatini belgilab beradi



Yüklə 1,36 Mb.
tarix28.11.2023
ölçüsü1,36 Mb.
#134430
Lingvistikada so’z yasalishi. Qiyoslanayotgan tillarda so’z yasalish turlari.


Lingvistikada so’z yasalishi. Qiyoslanayotgan tillarda so’z yasalish turlari.
Tilning ijtimoiy hodisa ekanligi izoh talab qilmaydi, albatta. Shu bois, “til kishilar o‘rtasidagi aloqa vositasi” deb berilgan ta’rifga qo‘shilamiz. Lekin bu uning vazifasiga ko‘ra mohiyatini belgilab beradi. Tilning material nuqtai nazardan nimani taqozo etishining bunga aloqasi yo‘q. Bu jihatdan til o‘ziga xos murakkab sistemani tashkil etadi.
Tilning dastlab qaerda va qachon paydo bo‘lganligi haqida biz ilmiy asoslangan aniq ma’lumotga ega emasmiz. Tilining paydo bolishi haqida turli xil farazlar mavjud bo‘lib, ular ham munozaralidir. Bu masala qadimgi davrlardan boshlab hozirgi davrgacha shunday bo‘lib kelmoqda. Bu haqda M.Irisqulov shunday yozadi: ”Til taraqqiyotining yozuv paydo bo‘lishidan avvalgi holati biz uchun qorong‘idir. Biz faqat yozuv paydo bo‘lgandan keyingi davrda ro‘y bergan til taraqqiyoti to‘g‘risida yozma yodgorliklardan foydalanib, fikr yuritishimiz mumkin.”
Til rivojlanishining dinamik jarayoni dastlabki yozuv paydo bo‘lgan davridayoq o‘z qonunlariga ega bo‘lgan. Qiyosiy - tarixiy tilshunoslik shuni ko‘rsatadiki, har qanday til oilasi rivojlanishida boshqa tillar ta’sirida bo‘lib, ma’lum tayanch tilga borib taqaladi. Ushbu rivojlanish bosqichma-bosqich amalga oshiriladi. Asosiy til yangi tillarning paydo bo‘lishiga olib keladigan dialektlarga bo‘linadi. Yangi tillar tillar oilasini tashkil etuvchi tillar guruhlari va kichik guruhlari uchun asosiy tillardir. Tillar tug‘ilmaydi lahja va shevalardan kelib chiqadi.
Oila muhitida shakllantirilgan onglilik va xulqlilik shaxsni illatlardan saqlaydi. Shu ma’noda, oila ma’naviy-axloqiy muhitini o‘rganishda fikr yangiligi va ma’naviy yetuklik paradigmasi asosli bo‘lib, o‘ziga xos ko‘rinishda namoyon bo‘ladi. Ma’naviy yetuklikka intilish bu jamiyat hayoti va inson faoliyatida shaxsning o‘z insoniy pozisiyasiga mustahkam ega bo‘lishi bo‘lib, u ijtimoiy-axloqiy mezonlar asosida xulq-atvorga muvofiq yashashidir. 
O‘zbek oilalaridagi o‘zaro hurmat, ehtirom, ota-onaga e’zoz, farzandlarga mehr-shafqat va kichiklarga izzat-ikrom bu kishini barkamol inson, mukammal shaxs sifatida shakllantiradigan, axloqiy va ma’naviy jihatdan go‘zal hamda yetuk qiladigan, insoniy fazilatlarni rivojlantiradigan qadriyatlar bo‘lib hisoblanadi. Va bu qadriyatlarning mazmun-mohiyati farzandlar ongiga dastlab oila muhitida tarbiya orqali singdiriladi. Bunda insonning axloqiy ongi, xulq-atvori va faoliyati aksiologik asoslarda yo‘naltirilib boriladi.
Har bir oila muhitida saxovat, yaxshilik, karamlilik, halimlik shakllantirilsa, bu istiqbolda jamiyat muhiti moʻtadilligini, istiqbolini ta’minlaydi. Bilamizki, karamli inson nafaqat yaxshi xulqlar bilan bezanadi, balki el manfaatini o‘z manfaatidan ustun qo‘ya oladi. Oila muhitida shakllantirilgan halimlik asosida shaxs-xulq atvorida afv (kechirimlilik); murosa (kelishuvchanlik); muloyimlik (moʻtadillik) kabi hulqiy sifatlar shakllantiriladi. Demak, o‘zligida halimlik fazilati bo‘lgan kishi ruhan kuchli inson hisoblanadi. Halimlik shaxs-xulq atvoridagi nodonlikka qarshi xushxulqlikdir va ushbu fazilat kishini tinchliksevar inson sifatida voyaga yetkazadi. Or-nomus va andisha insonning xulq-atvorida, e’tiqod-iymonida, yurish-turishida, fikr-mulohazasida namoyon bo‘ladi. Or-nomusli va andishali kishi qat’iy intizom egasi bo‘ladi. 
Jamiyat taraqqiy etgan sari axloqiy munosabatlarga e’tiborni kuchaytirish ehtiyoji tug‘ilishi aniq. Rivojlanish, o‘sish, taraqqiy etish uchun tarbiyaviy jarayon, tarbiyaviy faoliyat, fidoyilik va vatanparvarlik kerak. Tarbiya, tarbiyaviy faoliyat esa axloqiy fazilatlarni singdirishdan, ma’naviy qadriyatlarni o‘zlashtirish va shakllantirishdan boshlanadi. 
Inson ma’lum maqsadga qaratilgan amaliy faoliyat ko‘rsatish yo‘li bilan jamiyatni o‘zgarturuvchi kuchga aylanadi va sog‘lom ma’naviy-axloqiy muhitni yaratadi. Inson faqat tarixiy sharoit va uning mahsuligina bo‘lib qolmay, balki shunday sharoitlarning yaratuvchisi hamdir. Ijtimoiy hayot har bir shaxsning o‘z burchini ko‘r-ko‘rona bajarish emas, balki unga ongli munosabatda axloqiy tamoyillar asosida yondoshishni talab qiladi.
Zamonaviy sharoitda yosh oilalarning aksariyati mustaqil ravishda uy-joy sotib olish imkoniga ega emaslar. Ko'pincha ular ota-onalari bilan kvartirada to'planishlari yoki ijaraga olishlari kerak. Bu muammoni turli yo'llar bilan hal qilish mumkin. Misol uchun, ba'zi tashkilotlar o'z xodimlariga qarz berishadi - bu yosh oilalarga uy-joy sotib olish uchun moddiy yordamdir, shuning uchun xodimlar ushbu tashkilotda ma'lum yillar davomida ishlashlari kerak.
Shu bilan birga, yosh oilalarga federal yordam berish yosh oilalarga ham, bir yoki undan ko'p bolali oila ham berilishi mumkin. Bunday holda, turmush o'rtoqlarning yoshi yoki to'liq bo'lmagan oilada ota-ona 35 yoshdan oshmasligi kerak. Yordam olish uchun oila doimiy ma`lumotda mahalliy ma`murga topshiradi va ishtirokchilarga qo`shimcha dasturlarni kiritish bo`yicha tegishli hujjatlar yuboradi. Ikkinchisi ro'yxatni tuzadi, barcha hujjatlar tekshirilgandan keyin uni yosh oilalarga yordam sifatida chaqiradi. Shundan keyin ijtimoiy nafaqa olish huquqini beruvchi sertifikat beriladi. Yosh oilalarga moddiy yordam faqatgina bunday sertifikat bilan ta'minlanadi, uning amal qilish muddati e'lon qilingan kundan boshlab 9 oydan ortiq emas. Kichik dasturda qatnashish ixtiyoriy, yosh oilalarga yordam faqat bir marta amalga oshiriladi.
Yüklə 1,36 Mb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə