Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

Mehnatning psixologik mazmuni

Mehnat faoliyatining har bir aniq turi ma’lum darajada normativ tasdiqlangan bo’ladi. Bunda albatta samaraliroq va ixchamroq variant muhim mezon etib olinadi. Inson kasbni o’zlashtirish jarayonida bu yozilgan normalarni individuallashtiradi, ya’ni o’ziga, ungagina xos bo’lgan shaxsiy fazilatlar va psixologik xususiyatlarni namoyon etadi. 60-rasmda faoliyatning psixologik tizimi, undagi funksional tarkib berilgan.

Bu rasmdagi har bir tarkib o’z mazmun va mohiyatiga ega.
1) faoliyat motivlari, uni harakatlantiruvchi kuchlari (moddiy, bilish, estetik va boshqalar);
2) faoliyat maqsadlari, uning mazmunini shakllantiradi va aniq kutiladigan natijalarda ifodalanadi;
3) faoliyat dasturi, mazmunning aniq tasavvurini va jarayonni aks ettiradi;
4) faoliyatning axborotga asoslanganligi, ma’lumotlar bazasi, kasbiy bilimlarga oid predmetli va subyektiv sharoitlar, ularni amalga oshirishga oid ma’lumotlar;
5) qarorlarni qabul qilish jarayoni, muammoli vaziyatni ko’rish, farazni, ilgari surish (muammoni yechimi usullarini), bajarish tamoyilini aniqlash, hal etish variantlarini, baholashni amalga oshirish;





^{60-rasm. Psixologik faoliyat tizimining tuzilmaviy chizmasi}

6) psixomotor jarayonlar;

7) muhim professional sifatlar, mehnat egasining psixologik xususiyatlari, aniq mehnat jarayonida namoyon bo’ladigan individual-psixologik sifatlar, fazilatlar.


17.2. Mehnat faoliyatini o’rganish metodlari

Shaxsni mehnat faoliyatida psixik xolati, jarayonlari, mehnatdagi yutuqlarini aniqlash maqsadida turli metodlar qo’llaniladi. Bunda qaysi mezonlarga ko’ra shaxs muvaffaqiyatlarga erishishi amalga oshganligi masalasi muhim bo’ladi. Shuning uchun ushbu toifadagi metodikalar qo’llanishi kuzatiladi:

1. 
   aniq faoliyatning o’ziga xos tomonlari bilan tanishish uchun ish hujjatlarini tahlil etish;
   
2. 
   faoliyat mazmuniga oid ma’lumotni vizual to’plash uchun ish jarayonini kuzatish;
   
3. 
   xronometraj, mehnat jarayonining ayrim ko’rsatkichlarini baholash;
   
4. 
   mehnat kishisidan yozma yoki og’zaki ravishda ma’lumot olish uchun so’rov (anketa, suhbat, ekspert baholash) metodi;
   
5. 
   mehnat vazifalarini bajarishga oid shaxsiy tasavvur, fikr, kechinmalarni o’zida kuzatish va o’zida hisoboti;
   
6. 
   mehnat faoliyatiga qo’yilgan eksperimentatordan faoliyatga oid ma’lumotlarni olish uchun mehnat metodi;
   
7. 
   shaxsning hayotiy va faoliyatga oid ma’lumotlarini tahlili uchun biografik metod;
   
8. 
   faoliyat sharoitlarini o’rganish uchun fiziologo-gigiyenik metodlar;
   
9. 
   mehnat subyektining psixologik xususiyatlarini o’rganish uchun tajriba(tabiiy va laboratoriya )metodi.