Toshkent davlat transport universiteti

9.4- rasm. Tiristorning volt- amper xarakteristikasi


Tashqi kuchlanishning kattaligi biror U_yoq kuchlanishga yetgach, tiristor toki ko’chkisimon orta boshlaydi. Bu kuchlanish tiristorning qayta ulanishi to’g’ri kuchla­nishi deb ataladi. Bu vaktda tiristorning qarshiligi juda kichik bo’lgani uchun undagi potensiallar ayirmasi ham kichrayadi (AB soha). Uning kattaligi tashqi yuklama qarshiligining qiymati bilan chegaralanadi. Tiristor tokining ortishi davomida asosiy bo’lmagan tok tashuvchilar p₂ o’tishda to’plana boshlaydi. Ularning konsentratsiyasi yetarlicha bo’lgach, p₂ o’tish to’g’ri ulanish holiga keladi. Natijada p₂ o’tishning qarshiligi eng kichik bo’lib, tiristor ochiq (to’yinish) holatiga o’tadi. Bu uning turg’un ish rejimi bo’ladi (BS chiziq).
Yuqorida keltirilgan tiristorning ishlashini uning ekvivalent sxemasida tasavvur qilish qulay. Buning uchun uni p-n- p va n - p-n turdagi tranzistor­larning qo’shmasi deb qarash ksrak (9.5-rasm).



9.5-rasm. Tiristorning ekvivalent sxemasi


Bunda T₁ tranzistorning emmiter toki ∆I_e1 miqdorga o’zgarsa, uning kollektor toki ∆I_k1, ga o’zgaradi. U son jixatdan T₂ tranzistorning baza toki o’zgarishiga teng bo’ladi. Shuning uchus T₂ tranzistorning kollektor toki ∆I_k2=∆I_b2·β₂=∆I_k1·β₂ miqdorga o’zgaradi (β₂ -T₂ tranzistor­ning tok bo’yicha uzatish koeffitsienti). Lekin T₂ tranzistorning kollektori T, tranzistorning bazasi bilan tutashgan. I_k2=∆I_b1 bo’lgani uchun u T₁ tran­zistor emmiter tokining yanada ortishiga olnb keladi. Bu tiristordagi ko’chki jarayonini xarakterlaydi (AV chiziq).
Ko’rib chiqnlgan ulanishdagi tiristor diod - tiris­tor yoki dinistor deb ataladi. Tiristorning yopiq holatdan ochnq holatga o’tishini faqat anod - katod orasidagn kuchlanishni o’zgartiribgina emas, balki bazalardan birortasidagi tokni qisqa muddatga oshirish yo’li bilan ham amalga oshirish mumkin. Bu tokni boshqarish toki (I_u) deb ataladi. U tiris­tor qatlamlarnda hosil bo’ladigan jarayonlarnn o’zgartirmaydi. Faqat uning qayta ulash to’g’ri kuchla­nishini kichraytiradi, xolos. Bunday tiristorlar triod-tiris­tor yoki trinistor deb ataladi. Uning volt-amper xarakteritikasi 3.28-rasmda ko’rsatilgan.