Türk xalqlarinin mərasim sistemiNDƏ novruzun yeri
Yüklə 6,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
keçiril ən Xıdır Nəbi bayramıdır, Kiçik çillənin ilk ongünlüyünd ə keçirilən deyil – G.Y.), “Xıdır Nəbi axşamı” (bu da yazın ilk günündə keçirilən Xıdır Nəbi mərasimi deyil, Kiçik çill ənin ilk ongünlüyündə keçiriləndir – G.Y.), “Xıdır gec əsi”, “Xıdır payı”, “Xıdır Nəbi nəğməsi”, “Xıdır Nəbi kül əyi” … Amma bütün bu gecə, pay, külək, nəğmələrin hamısı “Kiçik çillənin birinci ongünlüyündə keçirilən” Xıdır N əbiyə aiddir. Yəni bu Xıdır o Xıdır deyil?! Tərtibçilər “Kiçik çill ənin birinci ongünlüyündə” keçirildiyini düşündükləri Xıdır N əbi mərasimi haqqında yazırlar: ““Xıdır Nəbi” - …yazın g əlməsi ilə bağlı mövsüm mərasimi…” [30, s.101]. “Xızır günü” üçün is ə yazırlar ki, bu “köhnə ilin qurtarıb yeni ilin – yazın başladığı ilk günə verilən ad” [30, s.103]. “Xalq bayramı” məqaləsində bir tərəfdən yazırlar ki, Xıdır Nəbidəki ayinl ər onun Xızırla, İlyasla “əlaqəsindən xəbər verir” [30, s.12], dig ər tərəfdən də elə oradaca bu fikri təkzib edirlər: “Amma əslində bunların bir-biri ilə heç bağlılığı yoxdur” [30, s.13]. Daha sonra Xıdır Nəbinin “Kiçik çillənin birinci ongünlüyünd ə” keçirildiyini, Xıdırın isə yaşıllıqla, baharla bağlı olduğunu vurğulayaraq yazın ilk günündə qeyd olunduğunu yazırlar. Maraqlıdır ki, məqalədə “Xıdırzində” piri haqqında danışılsa da [30, s.13], ensiklopedik məlumatda pirin adı “Xızırzində” kimi verilir [30, s.104]. Deyə bilərsiniz ki, nə olsun? Xıdır elə Xızırdır də… İndi də Xıdırzində olmasın, olsun Xızırzində. Məsələ burasındadır ki, mənim üçün də elə bir f ərqi yoxdur, amma məqalə müəllifləri onları bir-birindən ayırırlar, yəni əsas məqsəd necə olursa-olsun Xıdırla Xızırı ayırmaqdır. Bir yerdə Xıdırzində, o biri yerdə Xıdırzində yazılması da bu ayırımın süni olduğunu ortaya qoyur. Maraqlıdır ki, 101-ci səhifədə yenə də məqalədəki cümlə 163 t əkrarlanaraq onların əlaqəsi olduğu göstərilir… İstəkli oxucularımız, sizi bu dolaşıqlığa saldığımız üçün üzr istəyirik, amma bizi d ə dolaşdıran elə məqalə müəllifləri, ensiklopediyanın tərtibçiləridir. Daha sonra yenə oxuyuruq: “ Xızır (Xıdır)”, “Xızır İlyas”… Onu da qeyd edək ki, mü əlliflər heç bir əlaqəsi olmadığı halda Xıdır Nəbi gününü “ ruhların qarşılanması ilə əlaqədar keçirilən “Ata-baba günü”” il ə eyniləşdirməyə də cəhd göstərirlər [30, s.13]. Hesablamalar göst ərir ki, əgər Böyük Çillə Gündoğan vaxtı keçirilirdisə, yəni 21-22 dekabrdan başlayaraq 40 gün ç əkirdisə, o zaman yanvarın 31-də başa çatacaq. Kiçik Çillə də fevralın 1-dən başlayaraq 20 günlük ömrünü elə həmin ayın 20-d ə də başa vuracaq. O zaman xalq, Ə.Cəfərzadənin yazdığı kimi, “kiçik çill ənin qurtardığı son üç gündə, yəni 25-28 fevralda” Xıdır Nəbi bayramını necə keçirə bilər? Həmin vaxt artıq Boz Ay girmiş olur. Onun birinci – Yalançı çərşənbəsi də el ə təxminən bu tarixlərə düşür. Əgər 2008-ci ildə Boz Ayın birinci ç ərşənbəsi olan Yalançı Çərşənbə fevral ayının 26-a düşmüşdüsə, 2009-cu ildə Yalançı Çərşənbə fevralın 24-ə düşür… İkinci bir məsələ: əgər Xıdır Nəbi bayramı Novruza hazırlıq idisə, onda çərşənbələrdəki hazırlıqlar nə məqsəd daşıyır?.. Bundan əlavə məqalədə bir ziddiyyət də ortaya çıxır: “ …Xızır Əlləz hələ qışın tamamilə qurtarmadığı, soyuq kiçik çill ə günlərini bəzəyən əziz gündür” [5, s.167]. Əgər Xıdır N əbi bayramı “Kiçik Çillə günlərini bəzəyən gün”dürsə, onda bel ə çıxır ki, bu bayram Kiçik Çillədə keçirilir?! Belə olduğu halda respublikamızda Xıdır Nəbi bayramının keçirildiyi vaxtla bağlı qarışıqlığa daha bir çaşqınlıq əlavə olunur – 25-28 fevral. Bel ə ki, bu günə qədər alimlər Azərbaycanda Xıdır Nəbi bayramının dəqiq keçirilmə vaxtı ilə bağlı bir fikrə gələ 164 bilm əmişlər. Ə.Axundova görə Kiçik Çillənin onuncu günü, B.Abdullayla T.Babayev ə görə isə birinci ongünlüyü Xıdır N əbi adlanır [30, s.12]. Ə.Ələkbərov Böyük Çillədən dörd, Kiçik Çill ədən üç gün alaraq yeddi günü Xıdır Nəbi bayramına verir. M.Qasımlı qış yarı olanda, Böyük Çillə ilə Kiçik Çillənin arasında [6, s.40], Ə.Cəfərzadə isə yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, “Kiçik Çill ənin qurtardığı son üç gün” deyərək 25-28 fevralda keçirildiyini vurğulayır... [5, s.162]. A.Nəbiyev də Xıdır Nəbi haqqında yazır ki, bu, “Kiçik çillənin çıxması münasib ətilə keçirilən Yaz mərasimlərindəndir”. Türkiyəli t ədqiqatçı Ahmet Yaşar Ocağa görə, Xıdır Nəbi bayramı “ Novruzdan altı həftə əvvəl, fevralın ortalarında çərşənbə axşamı, çərşənbə, cümə axşamı günlərində tutulan üç günlük oruclardan sonra, cüm ə axşamını cüməyə bağlayan gecə başlayır, ertəsi gün davam edir. Novruzdan altı həftə əvvəli hesablayanda fevralın təxminən altısı alınır. Daha sonra müəllif dolaşıq fikir söyləyir: Xıdır Nəbi ilə bağlı üç gündən öncəki aylara Çil ə deyilir, dolayısıyla Nəbi bayramı Çilə bitimini müjd ələməkdədir” [92, s.160). Birincisi, fevralın altısı fevralın ortaları demək deyil. İkincisi, əgər müəllifin yazdığı kimi, Xıdır Nəbi bayramı Çilə bitimini müjdələməkdədirsə, Xıdır N əbidən əvvəlki qış aylarına da Çilə deyilirdisə, deməli, söhbət Kiçik çill ənin çıxdığı vaxtdan gedir ki, bu da fevralın 20-ə t əsadüf edir. Ə.Cavadın “Xıdır Nəbi” şeirindən də görürük ki, Xıdır Nəbi Kiçik çilləyə “deyir on gün bəsindir… Qalan on gün m ənimdir” [30, s.65]. Deməli, Xıdır Nəbi mərasimi mü əlliflərin dediyi kimi, Kiçik çillənin birinci ongünlüyündə deyil, ikinci ongünlüyünd ə keçirilir. İkinci ongünlüyün əvvəlində hazırlıqlar başlayır, son üç gündə Xıdır Nəbi m ərasimləri keçirilir, sonuncu gün, yəni fevralın 20-də Boz atlı 165 Yüklə 6,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|