O‘nliklarning nomi
Jug‘’irbe – 20, otыz – 30, qыrq – 40, ellig‘ – 50, altpыl – 60, je : tpil – 70,
seksen – 80, toqsan – 90.
20 Jug‘’irbe sho‘r, yoqut, tofalar tilida bir oz o‘zgargan. Ms: su : rbe
(yoqut), chegirbe (shor), che : rbi (tuva) v.h.
Altpыl (60), je : tpil (70) ko‘pgina turkiy tillarda altmыsh, jetmish shaklida
qo‘llaniladi.
Keyinchalik turkiy tillarda o‘nlikning yangi yasalishi tizimi hosil bo‘lgan.
Ya’ni o‘n orqali yasalgan. Masalan, alt – on (60), xak, tuva, chit – on (70), tog‘uz –
on (90), sigez – on (80).yokut va oltoy tilida tort – on (40), 100 soni turkiy tillarda
ju : z, 1000 – biң qadimda pin shaklda bo‘lgan.
Tartib sonlar turkiy tillarda bir nechta affikslar orqali yasalgan. – nchы //
ngi: bu qo‘shimcha absolyut turkiy tillar birdek tartib son yasaydi.
Masalan: qirg‘, uyg‘, qo‘shiq, qadimgi turkiy tilda birinchi, iinchi; turk,
turkman – birinji, ikinji; qozoq, no‘g‘oy, tatar tilida – birinshi, ilinshi. Bu
qo‘shimchaning qadimgi shakli – ng ko‘rinishiga ega. Ms: qad turkiy tilda: birinch,
uchunch, tortunch. Bundan tashqari – (ы) mchы // - (i) mchi ko‘rinishi eski o‘zbek
tilida uchraydi. Bang, shcherbak – (ы) ngы qadimgi shakli deya e’tirof etgan.
Tuva tilida tartib sonlar - qы / ki, qu / ku, - g‘ы / chi, g‘u / g‘u af bilan
yasalagan: birgi, ushku, kida bir (taf) dörtte ič (turkch), onda dört,
Chama son – turkiy tillarda turli usullar yordamida hosil qilingan.
1. Qadimgi turkiy, o‘rta osiyo, janubiy sibir tillarida – ča / čä qo‘shimchasi
orqali yasalgan. äligča (run), jüzča, juzča.
2. tatar tili dialektida lar / lär uxlär onlar
3. Janubiy – g‘arbiy va o‘rta osiyo guruhida larz / lärzä (ko‘p + ča / să)
orqali yasalgan.
4. O‘zbek tilida (tač/ täčá)
Dona son
– o‘zbek tiliga xos bo‘lib, miqdor songa – ta qo‘shish orqali hosil
bo‘lgan. Bu son keyinchalik eron tili ta’sirida paydo bo‘lgan. Ya’ni ta (f-t) dona
(numerativ). Jäkta (dona), seta (uch dona).
Turkiy tillarda quyidagi numerativ (hisob) so‘zlar qo‘llangan.
1. Bash – qad turkiy, turk, azerb turkman, qrim tatar, qirg‘ qo‘miq, tat bashqird,
uyg‘ur tillarida; bosh – o‘zbek tili; bas – qozoq, q.qalpoq, no‘g‘oy, yoqut; pas –
sho‘r, xakas, pus – chuvash tilida.
Ms: mo‘g‘oyga: bes bas mal
2. To‘r –tat boshqirl; o‘zbekcha tur; turkmancha dujr; uyg‘ur tur;
3. qat qata - o‘zbekcha qat, turkcha kat, no‘g‘oy, qozoq, q qalpoq, tat, boshqird –
qat, azerb gat.
Jamlovchi sonlar - turkiy tillarda turli xil jamlik ko‘plikni ifodalovchi
ko‘rsatkichlar orqali yasalgan.
Masalan: - ag‘u / egu qadimgi turkiy yozma yodgorliklarda saqlangan.
Boshqa turkiy tillarda (fanetik variantlarda) quyidagicha fonetik variantlarda
uchraydi. –aw/ әw ? өw : eski o‘zbek, tatar tilida ikәw uchәw
Dostları ilə paylaş: |