Shuning uchun ham olmosh qadimdan so‘z turkumlarining biri sifatida farqlanadi.
Turkiy bobotilda ham hozirgi turkiy tillardagi olmosh turlari mavjud bo‘lganligini
uchratishimiz mumkin.
1. Ko‘rsatish olmoshlari – bu olmosh turkiy tillarda, jahondagi ko‘pgina
tillarda so‘zlovchining voqelikdagi predmetlarga bo‘lgan munosabatini ko‘rsatish
uchun xizmat qiladi. Nutq jarayonida predmetlarning joylashish o‘rnini
ko‘rsatishda 3 asosiy guruhga bo‘liinadi:
1) yakin; 2) so‘zlovchidan qandaydir uzoqroq; 3) juda uzoq.
Bu holatni ifodalash uchun turkiy bobotilda alohida olmoshlar qo‘llanilgan.
1. turkiy bobotil yakin predmetlarni ko‘rsatish uchun bu olmosh qo‘llangan.
Qadimiy shakli pu bo‘lgan. Masalan: shor, (po) tuva (bo), qozoq (bl), chuvash –ku
(etot)
2. Shu olmoshi kiradi.
Ko‘pchilik turkologlar aniq narsani ko‘rsatuvchi shu olmosh osh so‘zini
nutqiy vaziyat yoki jest deb belgilaydi. Sherbak shu olmoshini umuman inkor
etadi. Eski o‘zb.tili oshul, qirg‘ ushu (l); oshol; qozoq-os; osh qirg‘ –’sh’
3. Ol bu olmosh ikki tarkibli bo‘lib, 1chi = 0 maxsus olmosh asosi hamda
deyktik kuchaytiruvchi
– L
Qo‘yidagi turlarga bo‘linadi: a) ol (qad tukriy, qozoq, no‘g‘oy, qoraqalpoq,
tuva xakas, yoqut, shor.) b) ul (tatar, boshqird), v) u (uyg‘ur) o (azarb, turk); d)
chuvash vl
Ko‘rsatish olmoshlari quyidagicha turlanadi.
Bu
1.
bosh kel – bu,
2. qaratq - bunun
3. tushum - bunu
4. jo‘n - buna
5. o‘rin k - bunda
6. chiqish – bundan
Turkiy tillarda so‘z boshidagi b → m almashishi uchraydi. Ms: qarat mun’q,
mun’, mushak,
Dostları ilə paylaş: