46
kelajakda mavjud kamchiliklarni bartaraf etish hamda foydalanilmayotgan
salohiyatlardan unumli foydalanish bo‘yicha tadbirlar
ishlab chiqishda muhim
dastak bo‘lib xizmat qiladi.
O‘zbekistonda 2002 yildan bo‘yon Xalqaro moliyaviy korporatsiya
tomonidan har yili bir marta, 500ga yaqin KBXT sub‘ektlari o‘rtasida biznes
muhitni baholash amalga oshirilib, ― O‘zbekistonda ishchanlik muhiti xususiy
biznes vakillari nigohida‖ sharhlarida muntazam ravishda chop etib borildi.
Iqtisodiy faollikni ta‘minlashdagi jarayonlar
tendentsiyasini asoslashni
KBXT sub‘ektlarining rivojlanish indikatorlarini tizimlashtirish va ularning
mavjud holatini darajasini aniqlash orqali amalga oshirish mumkin.
Ilmiy tadqiqotimizda asosiy e‘tiborni ushbu jarayonlarni nazariy jihatlariga
qaratishga ustuvorlik berilganligidan kelib chiqqan holda , KBXTni rivojlanishini
umumiy indikatorlarini ishlab chiqishni maqsadga muvofiq deb hisoblaymiz.
Bizning fikrimizcha, ular o‘z
ichiga ushbu sektorning YaIM ,band bo‘lgan aholi,
sub‘ektlar sonidagi,jalb etilgan investetsiya va eksportdagi ulushi va
iqtisodiyotning asosiy tarmoqlaridagt o‘sish sur‘atlari ko‘rsatkichlarini olishi
maqsadga muvofiqdir.
Mana shunday yondashuv orqali, KBXT sub‘ektlarining rivojlanish
indikatorlari
hisob-kitob qilinib, ushbu jarayonda sodir bo‘lgan o‘zgarishlar,
erishilgan natijalar va erishilishi lozim bo‘lgan ko‘rsatkichlar aniqlandi.
Tahlillar natijasiga ko‘ra, KBXT sub‘ektlarinig YaIM ulushi (54%), faoliyat
yuritayotgan sub‘ektlar sonini o‘sishi (8,5%),asosiy tarmoqlarda ishlab chiqarish
sur‘atlarini o‘sishi (26,5%), va eksport hajmidagi ulushining (18,8%) yuqori
darajasiga erishganligi bilan bir qatorda, band bo‘lganlarning umumiy sonidagi
ulushining ortishiga qaramay, yillik o‘sish sur‘atlarinig pastligi (1%) va jami jalb
etilayotgan investetsiyalardagi ulushining (20%) pastligini kuzatish mumkin (2.2-
jadval).
Demak aksariyat indikatorlar bo‘yicha KBXT sub‘ektlarini yuqori darajaga
erishishlarida mamlakatda yaratilgan qulay ishchanlik muhiti asosiy omil bo‘lib
xizmat qilgan. Shuning uchun ham iqtisodiy faollikni ta‘minlashdagi
ishtiroki
47
nuqtai nazaridan ishchanlik faoliyatini tashkil etilish jarayonlari va amalga oshirish
mexanizmlariga oid tahlillarni amalga oshirish orqali ushbu seutordagi
imkoniyatlar, ulardan foydalanish darajasi, kamchiliklar va nomutanosibliklarni
aniqlash lozim deb hisoblaymiz.
Avvalambor, ishchanlik muhiti, xususan KBXT sub‘ektlari faoliyatidagi
ushbu jarayonni nimalarni o‘z
ichiga olishi, qanday va kim tomonidan tashkil
etilishi, amalga oshirish mezonlari tizimi va ularni baholash kabi jihatlarini
aniqlash zarur. Ishchanlik muhitini baholashda xo‘jalik yuritish sub‘ektlarini
mavjud biznes holatdan qoniqishlari va uning zarurligini tan olishlarini aniqlash
bilan bir qatorda tadbirkorlar o‘rtasida so‘rovlar o‘tkazish orqali ishchanlik
muhitini o‘zgarish indekslarini hisoblash ishlarini muntazam ravishda amalga
oshirib borish talab etiladi.
O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan iqtisodiy
islohotlar natijasida KBXT
sub‘ektlari iqtisodiy faoliyatini amalga oshirishda qulay shart-sharoitlar va
imkoniyatlar yaratildi. Yuqorida ta‘kidlangan ishchanlik muhiti o‘z ichiga to‘rtta
jarayondagi,yoki tadbirkorlarning iqtisodiy faolligini oshirishga bevosita aloqasi
bo‘lgan-institutsional, molliyaviy, moddiy resurslar va infratuzilmadan foydalanish
hamda soliq muhitlarini oladi.
Ushbu muhitlarning har birini alohida muntazam ravishda o‘rganib borish
orqali iqtisodiy faollikni barqarorligini ta‘minlashga erishish mumkin.
Dastlab, ishchanlik muhitini tashkil etish uchun institutsional muhit asosiy
o‘rin egallaydi.