Uluslararasi sempozyumu

62

Tarihi - Kültürel Gelişim Sürecinde Türk Kadının Konumu 

rubailerin yazarı, Karabağ᾿da “Meclisi – üns” adlı edebi meclisin kurucusu, 

hayırsever Hurşidbanu Natavan, Divan şiirinin bilinen ilk kadın şairi Zafer 

hatun, Mıhrü hanım, Fithet hanım vb. isimlerini sıralayabilir ve doğal olarak, 

bu listeyi daha da uzatabiliriz. Türk milletinin şanlı tarihini yazan bu kadın-

lar fedakâr anne, vefalı eş, cesur vatansever, adil hükümdar, akıllı politikacı, 

geniş bilgi sahibi gibi birçok güzel nitelikleri kendilerinde barındırmakla gü-

nümüzün kadınlarına birer güzel örneklerdir.

Maalesef,  ana  kağanlığının  egemen  olduğu  dönemle  karşılaştırıldığında 

sonraki dönemlerde kadınların nüfuzu keskin olarak zayıflamıştır. İslam᾿ın 

ilk yıllarını dikkate almazsak, kadınlar bilimsel ve teknik ilerleme zamanı-

na kadar aktif toplumsal etkinlikleriyle seçilememiştir. Dr. Aytunç Altındal 

“alt yapı” ve “üst yapı” diye ayırdığı gruplaştırmada dini - toplumsal kural-

ların daha ziyade birinci sınıfa ait edildiğini, ikinci sınıfın daha çok toplum-

sal imtiyazlardan faydalandığını kaydetmektedir .(11, s. 135) Sarayda oluşan 

kültür ile Saray dışında mevcut kültür arasında keskin farkların olması sı-

nıflar arasında uçurumun derinleşmesine neden olmaktaydı. Şöyle ki, halk 

için  uyulması  gereken  önemli  kanunlar  saray  ehlinin  sefahat  ve  gösterişli 

yaşam  tarzına  sadece  uygunlaştırılmaktaydı .(11,  s.  135) Araştırmacı  haklı 

olarak, İslam᾿ın oluşumundan 19. yüzyıla kadar devam eden 900 yıllık bir 

süre zarfında alt sınıfa ait olan kadınların dönemin tüm ilerleyişinden geride 

kaldığını, toplumsal ve dini kanunlarla hak ve özgürlüklerinin sınırlandığını 

ve köle durumunda kabul edildiklerini kaydetmektedir .(11, s. 137) Halkın 

temel  kitlesini  oluşturan  bu  kadınların  aile  dışında  sosyal  ve  düşünsel  ya-

şamda herhangi bir çalışmasının olmaması onları yüzyıllar boyu kültürel ve 

düşünsel gelişimden geri bırakmıştır. Pek çok konuda, örneğin, miras ve bo-

şanmada, erkek dominantlığının sağlanması kadın ayrımcılığının yaygınlaş-

masına neden olmuştur.

8

 Oysa İslam᾿ın kutsal kelamları olan Kuran-ı Kerim 

kadınlara erkeklerle eşit biçimde miras (Nisa, 7-12), kişisel mülkiyete sahip 

olma, boşanma ve mahkemede tanık sıfatıyla ifade verme (Bakara, 282-283), 

eğitim alma ve çalışma (Zümer, 9; Taha, 114; Mücadele, 114), yöneticilik ve 

girişimcilik (Neml, 23-44) hakları tanımıştır. (20, s. 10) İslam᾿da kadın hak-

ları ve özgürlüğü din ve şeriat yasaları çerçevesinde korunmaktadır. Örneğin, 

Bakara suresinin 228. ayetinde şöyle buyrulmaktadır: “Erkeklerin kadınlar 

üzerindeki hakları gibi, kadınların da erkekler üzerinde hakları vardır.” Er-

kek ve kadın her ikisi Allah katında eşittir, birinin diğerinden üstünlüğü sade-

ce takva iledir: “Sizler hepiniz birbirinizdensiniz. Özgür erkek ve köle, özgür 

8 Osmanlı toplumunda kadınlara yönelik haksızlıkların en keskin yaşandığı dönem Sultan 

III. Selim ve II. Mehmed᾿in hâkimiyeti dönemine rastlamaktadır.

---

63

  Afsana MAMMADOVA  

kadın ve cariye - hepsi Adem soyundandır.” (Nisa, ayet 25) Diğer bir ayette 

ise şöyle buyrulur: “... İster erkek, ister kadın olsun Ben hiçbirinizin emeğini 

boşa çıkarmayacağım. Siz hepiniz birbirinizdensiniz [din karşısında kadın ve 

erkek aynıdır].” (Ali İmran, 195) Maalesef, İslam dini kendi orijinal kayna-

ğından, Hz. Muhammed (s.a.s.) döneminden uzaklaştıkça muhafazakâr çev-

relerin etkisi altına kalmış ve toplumda cahiliyet dönemi gelenekleri yeniden 

canlanmıştır. İşte bu gelenekler kadınların İslam kanunları ile tespit edilmiş 

olan hak ve özgürlüklerini hurafe ve cehalet kıskacında boğmuştur.

Kadın Emansipasyonu (Özgürlüğü) Batı ve Doğu Realitesinde

Bilindiği üzere, kadın özgürlüğü, cinsiyet eşitliği gibi konular ilk olarak 

Fransa  kadınları  tarafından  başlatılan  feminist  hareketinin  genişlemesiyle 

gündeme gelmiştir. Henüz 1791 yılında Fransa devrimi sırasında Fransız ka-

dın yazar, fılozof Olimpia de Gouges: “Eğer kadın idam sehpasına çıkabili-

yorsa, kürsüye de çıkma hakkına sahip olmalıdır”, diye kadın özgürlüğü ile 

ilgili slogan seslendirmiştir. Onun takipçilerinin “kadın da insandır!” çağrıları 

feminizm hareketinin yaygınlaşmasına neden oldu .(22) Feminizmin ilk ku-

rucusu haklı olarak Fransız yazar ve filozof Simone de Beauvoir kabul edilir. 

Onun “İkinci Cins” adlı eseri kadınlarla ilgili tüm meselelere tarihi - felsefi 

açıdan ışık tutmaktadır. Bu sebeple bu eser uzun seneler Batı Avrupa᾿nın öz-

gürlük yanlısı kadınlarının İncil᾿i olarak kabul edilmiştir .(23)

Doğu᾿yla karşılaştırıldığında Batı᾿da feminizm hareketi daha hızla yayıl-

mıştır. Bu doğal olarak kapitalizmle doğrudan bağlantılıydı. Daha çok sayı-

da işçiyi çalıştıran atölye, manüfaktür ve fabrika tipli iş yerleri açılmakta ve 

orada çalışmak için erkek gücü yetersiz kalmaktaydı. İşçi azlığı ile karşılaşan 

girişimcilerin kadınları işe almaya başlamasıyla kısa zamanda hem sanayide, 

hem de ticarette ve diğer alanlarda çalışan binlerce kadın işçi ordusu oluş-

muştur. Simone de Beauvoir᾿ın sözleriyle söyleyecek olursak, “emek saye-

sinde kadınlar bağımsızlık kazandı, yaşamlarını sağlamak için arabulucu - er-

keğe ihtiyaçları kalmadı” .(23, s. 758) Fakat ilk zamanlar kendi haklarından 

habersiz olan kadınlar iş alanlarında çok büyük zorluklarla karşılaştılar. Şöyle 

ki, kadınlara verilen ücret erkeğe verilen ücretin 1 / 3᾿i durumundaydı. Bu 

ise kadın emeğinin daha fazla sömürülmesi anlamına gelirdi. Ağır çalışma 

koşulları, az maaş kadınları kendi hakları için işçi dernekleri çevresinde bir-

leşerek, mücadeleye kalkmasına neden olmuştur. Binlerce kadın işçiyi kendi 

çevresinde birleştiren bu dernekler feminist yönlü yayın kuruluşlarında (La 

femme Libre, La Voix des Femmes, La Cause de peuple, L`opinion des fem-

mes vs.) kendi haklarını talep eden sloganlarla seslerini duyurmaya çalışı-

---