Uluslararasi sempozyumu

372 Быть ли тюркскому миру конкурентоспособным?

- 

внедрить  аудит  конкурентоспособности  в  систему  социального 

партнерства  и  тем  самым  придать  ей  новый  импульс  в  ее  развитии, 

подобная  система  способствовала  бы  сохранению  политической  и 

социальной стабильности в тюркском мире.

Практическое  значение  нашей  концепции  проявляется  и  на 

микроэкономическом  уровне,  и,  прежде  всего,  в  сфере  социальной 

технологии:

- это выдвижение конкурентоспособности в качестве основной задачи 

предприятия  заставляет  коренным  образом  изменить  всю  систему 

управления,  в  частности,  показатели  финансово  -  экономического 

характера  (рентабельность,  финансовые  инвестиции,  амортизация 

основных  фондов  и  т.п.)  должны  дополняться  такими  индикаторами, 

как: социальные инвестиции, удельный вес инновационного продукта, 

уровень  социальной  ответственности,  репутационный  имидж 

предприятия и т.п.; 

-  это  ориентация  на  достижение  конкурентоспособности  меняет 

традиционную  (конфронтационную)  систему  внутрикорпоративных 

отношений: между акционерами, менеджерским корпусом и рядовыми 

работниками,  т.е.  ведет  к  возникновению  объективной  основы  для 

сотрудничества, признанию общей социальной ответственности;

- это появление объективной необходимости в использовании аудита 

конкурентоспособности, как эффективного инструмента регулирования 

социально-трудовых отношений

4

.

В завершении, мы отмечаем что не хотели бы быть категоричными в 

наших суждениях о роли конкурентоспособности в судьбах тюркского 

мира, но это основа развития человеческих ресурсов, занятости и чело-

веческого развития.

4    Попов  Ю.  Н  .  Социальные  измерения  конкуренции  .-  М  .  Труд  и  социальные 

отношения . 2010 № 1 .

---

Ali Şir Nevâyi’nin  Kaleminden Nakkaşların Fırçalarına:  

Türk Dünyası’ndaki Kültürel ve Sanatsal Mirasın İzleri

Gülsen TEZCAN KAYA 

1

Nevayi’nin resimlenmiş divanları içinde en erken örnek Nevâdirü’n-Nihâ-

ye  adlı  eseridir.  (ÖBA  1995).  Herat  üslubuyla  yapılmış  6  resim  içeren  bu 

yazma, Sultan Ali Meşhedî

2

 tarafından 1475-80 yılları arasında Sultan Hüse-

yin’in hazinesi için hazırlanmıştır (Pugachenkova 2001: 56-58; Suleimanova 

2001: 11). Sultan Hüseyin’in saray nakkaşhanesinin başı olan Mirek nakkaş 

döneminde hazırlanan bu yazmada tezhipler, yüksek kaliteli bir işçilikle ya-

pılırken,  resimler  saray  için  hazırlanmış  diğer  yazmalardan  farklı,  özensiz 

bir üslupla yapılmıştır. Kalabalık olmayan kompozisyonlarda doğa eleman-

ları zayıf biçimde verilmiş, figür tipleri ise geleneksel olarak betimlenmiştir. 

Sayfanın altındaki ve üstündeki beyitlerin ortasına yerleştirilen resimlerde iri 

figürler, özensiz arka plan manzara, figürlerin sade giysileri ve basit kompo-

zisyon , Mirek Nakkaş, Behzad ve Kasım Ali gibi usta nakkaşların sarayda 

hazırladıkları kopyaların kalitesinden oldukça uzaktır (Pugachenkova 2001: 

15)

3

. (R. 1)

1490 civarında Hüseyin Baykara için hazırlanan bir Nevâyî divanı kop-

yasında (İÜK T. 5470)

4

, ilk örneklerini Timurlu sultanı Hüseyin Baykara’nın 

Türkçe şiirlerinden oluşan 1485 tarihli (PBN suppl. Pers 993) ve Şaban 897 

(Mayıs 1492) tarihli  (TSMK EH 1636) Divân-ı Hüseynî kopyalarında gör-

düğümüz dekoratif ve zarif üslup kullanılmıştır. 200a. yapraktaki ketebe kay-

dından hattatının Sultan Ali Kayinî

5

 olduğu olduğu anlaşılır.  Yazmada He-

1  Yrd. Doç. Dr. Sakarya Üniversitesi

2    Sultanü’l-hattatin  ve  kıbletü’l-küttâb  ve  zübdetü’t-küttab  lakabıyla  anılan  Sultan Ali 

Meşhedî, nesih ve talik yazıda ünlü Baykara döneminin önemli hattatlarındandır. Ali Şir’in 

Mecâlisü’n-Nefâyis adlı eserinde, Meşhedli’dir. Bugün Horasan ve dünyanın birçok ülkesinde 

nestalik hattında katiplerin kıblesidir. Kitabet mülkünün hükümranlığı tamamen ona aittir , 

şeklinde geçer (Nevâyî 2001: 472-473). Baburname’de Baykara ve Nevâyî için bir çok kitap 

istinsah ettiği, her gün Baykara için otuz,  Nevâyî için yirmi beyit yazdığı anlatılır (Arat 

1986:  285).  Baykaranın  kütübhanesinde  çalışan  sanatçı,  onun  ölümünden  sonra  Şeybânî 

Han’ın hizmetine girmiş, 1513 yılında da vefat etmiştir (Akbıyık 2004: 63).

3   ÖBA 1995’deki kopyanın 1b. yaprağında Ebu Muzaffer Han’ın 924/1518 tarihli mührü 

bulunur. 185a ile 186b. yapraklar da resimler için boş bırakılmıştır. 

4   Aksu 1988: 35

5    Sultan Ali  Kayinî,  Hüseyin  Baykara’nın  kütüphanesinde  görev  yapan,  nesih  ve  talik 

yazıda  usta  bir  hattattır.    Baykara’nın  çocuklarına  dersler  vermiş,  Nevayi  meclislerine 

katılmıştır (Akbıyık 2004: 63).

---

374

rat üslubuyla yapılmış biri takdim sayfası olmak üzere işret, çevgân oyunu, 

av, Yusuf ve Züleyha konulu 6 resim bulunur. Özellikle y. 2a’daki resimde, 

hükümdarın  köşkü  önünde  yapılan  işret  meclisi  canlandırılmıştır.  Köşkün 

pencere  ve  balkonundan  bakan  kadınlar  aşağıdaki  eğlenceyi  izlemektedir. 

Eyvanın önünde oturan hükümdar, karşısında da konukları ve müzisyenler 

bulunur. İnce ve zarif figürler, elbiselerdeki nakışçı anlayış, balkonlu köşk, 

bahçe çiti, yüzeylerdeki süsleme tarzı, kompozisyon, Divân-ı Hüseynî kopya-

sında takdim sayfasında bulunan resmi hatırlatır.(R. 2) Genellikle sayfa kena-

rına yerleştirilmiş çini bezemeli balkonundan ya da penceresinden figürlerin 

baktığı  benzer köşk tasvirleri aynı yazmada çevgân

6

 ve Züleyha

7

 ile ilgili 

sahnelerde de görülür.

Aynı  yıllarda  Herat’ta  Hüseyin  Baykara’nın  kütüphanesinde  uygulanan 

diğer bir üslup ise ünlü nakkaş Behzad

8

 (ö. 1535-36) ve öğrencilerinin et-

kisi  ile  gelişir

9

.  Behzad’ın  etkili  olduğu  bu  Herat  üslubu  ile  yapılmış  olan 

en eski resimli Nevâyî hamsesi kopyası ise, Receb 890 (Temmuz-Ağustos 

1485) tarihinde Herat’ta kopya edilmiştir. Eser 901/ 1495 tarihinde Hüseyin 

Baykara’nın oğlu Bediüzzaman için Herat’ta resimlenmiştir. Bugün yazma-

nın Leyla vü Mecnun mesnevisi MJRL’de (Turk Ms. 3), diğer dört mesnevi 

ise OBL’de (Elliott 287, 408, 317 ve 339) bulunur. 13 resim içeren yazmada 

Hüseyin Baykara döneminin ünlü nakkaşları Behzad, Kâsım Ali, Yari Mu-

zahhib, Şeyh Zadeh Mahmud’un aralarında bulunduğu bir grubun çalıştığı 

kabul edilir. (Ethe 1930: 1196-98; Binyon vd. 1933: 96-97; Robinson 1955: 

263-270; Robinson 1980: 116-7; Bahari 1996: 156-65; Roxburgh 2005: 244-

5). Bediüzzaman için hazırlanan bu yazmanın resimlerinin niteliği, saray nak-

kaşları tarafından hazırlandığını gösterir (Res. 3). Behzad üslubunun etkisi 

altında hazırlanan bu resimlerde, kompozisyon, renkler ve işçilik zengindir. 

İç mekân sahnelerinde arka planda görülen çinilerle bezeli köşk duvarları dö-

nemin beğenisini yansıtır. Birer portre gibi ele alınarak özenle çizilen figür-

ler, zengin doğa anlatımları, avlu ile bahçeyi birbirinden ayıran korkuluklu 

6   İÜK T. 5470 y. 93 b

7   İÜK T. 5470  y. 141 b

8   Kaynaklarda Timurluların son  döneminin en iyi tasvir yapan sanatçısı olarak gösterilen 

sanatçı  Baykara’nın  kitabdârı  Mirak  nakkaş  tarafından  himaye  edilmiştir.  Kısa  sürede 

gelişme  gösteren  nakkaş,  önce  Nevâyî’nin  himayesinde  çalışmış  daha  sonra  ise  Hüseyin 

Baykara’nın  hizmetine  girmiştir.  Herat’ın  1507’de  Şeybânî  Muhammed  Han  tarafından 

alınmasından  sonra  da  burada  kalmış,  Safevilerin  Herat’ı  almasından  bir  süre  sonra  da 

Tebriz’e götürülmüştür (Çağman 1992: 147- 149; Akbıyık 2004: 162).

9   Bu grubun resimli kopyalarını   hazırladığı eserler arasında Sadi’nin Bostan ve Gülistan’ı, 

Nizami Hamsesi, Emir Hüsrev Dehlevî Divanı, Attar’ın Mantık el Tayr’ı gelir (İnal 1995: 

143-4).

Ali Şir Nevâyi’nin  Kaleminden Nakkaşların Fırçalarına: Türk Dünyası’ndaki 

Kültürel ve Sanatsal Mirasın İzleri 

---