Uluslararasi sempozyumu

532 Kültürümüzde Bir Arada Yaşama Tecrübesi:Teolojik Referansları ve Sosyolojik Sonuçları 

Osmanlı toplumunda ister Müslüman, ister gayr-i müslim olsun, insanlar, 

aralarında  halledemedikleri  hukuki  davalarını  “kadı”lara  götürüp  kadıların 

adaletine  güvendiklerini  göstermişlerdir.  Davalarının  Müslümanlarla  aynı 

mahkemede görülmesini istemelerinden de bu anlaşılmaktadır. Bu mahkeme 

kayıtlarındaki belgelerde görüldüğü gibi, bir gayr-i Müslimin şikâyeti ile da-

vaları görülen bir Müslüman, kendi aleyhinde dahi olsa kadının verdiği kara-

ra razı olmuş ve hüküm yerine getirilmiştir. Yerine göre bir Müslümanla, bir 

gayr-i Müslim kadın evlenmiş ve aile ortamında mutlu bir yuva kurmuşlardır. 

Çoluk çocuk sahibi olup, bu toplumda birarada yaşamanın en güzel örneğini 

vermişlerdir. Onun için yalnız giyim kuşamında değil, mimarisinde, folklo-

ründe olduğu gibi; mutfağında, çardağında, damında ve avlusunda da ortak 

özellikler taşıyan bir hayatın içinde ömür sürüp gitmişlerdir. Bayramlarında, 

eğlencelerinde bir araya gelen ve gündelik hayatlarındaki çeşitli ihtiyaçları-

nı birbirlerinden karşılamak suretiyle birlikte yaşayan Müslümanlarla gayr-i 

Müslimler, böylece aynı musiki nağmelerinden aldıkları zevki paylaşmışlar-

dır. Bu arada sevdiklerini kaybettiklerinde de, tıpkı zevk ve eğlencelerinde 

olduğu gibi, keder ve üzüntülerinde de ortak olmaktan çekinmemişlerdir.

Tarihten  günümüze  intikal  eden  bir  arada  yaşama  tecrübesiyle  Müslü-

manlar, böylece sadece kendi çocuklarına değil, gelecek kuşaklara da örnek 

olmuşlardır. Türk-İslam kültürünün tarihsel tecrübesinde de görüldüğü gibi 

insanın haysiyet ve onurunu koruyarak insanca, mutlu ve huzurlu bir şekilde 

yaşayabilmesinin yolu; sevgi, ilgi, bağlılık, birlik-beraberlik ve güven ilkeleri 

üzerine inşa edilen bir toplumun yaratılmasından geçer. İnsanlar arası ilişkile-

rin sadakat, samimiyet ve güven üzerine kurulduğu toplumlar, geçmişi doğru 

değerlendirip geleceğe cesaretle bakabilirler. Üyeleri arasında birlik-beraber-

lik, samimiyet, güven ve toplum içinde bir arada yaşama tecrübesinin yaratılıp 

yaşatılamadığı ya da ortak kültürel mirasın gelecek kuşaklara aktarılamadığı 

toplumlar ise, güvensizlik ve kaosla mücadele etmek zorunda kalırlar. Böyle 

toplumlar geçmişten ders almayı başaramadıkları için gelecek hakkında doğru 

bir öngörüde de bulunamazlar. Esasen insanlarının geçmiş ile gelecek arasın-

da güvenli bir bağ kurmakta zorlandığı bir toplumun coğrafi varlığından söz 

edilse bile, toplumsal, kültürel varlığı, başka bir ifadeyle, istiklal ve istikbali 

tehlikede demektir. Bu çerçevede, Hz. Muhammed’in Müslüman tanımında 

öne çıkan temel kavramlardan birinin güven olması, bireysel ve toplumsal 

huzur, güven ortamının varlığının, toplumların sosyo-kültürel bütünleşmesi 

ve bekası için ne denli önemli olduğunu göstermektedir: 

---

533

İhsan ÇAPCIOĞLU 

Not: Bu bildiri, “Between I and We: Coexistence Experience in Anatolian 

Turkish-Islamic Culture” başlığı altında Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi 

Dergisi’nde (2012, yıl: 17, sayı: 2, ss. 35-49) yayımlanan makalenin yeniden 

gözden geçirilip düzenlenmiş versiyonudur.

Kaynaklar

Bozkurt,  N.  2009.  “Peygamberlik:  Medine  Dönemi”.  Peygamberim. 6. 

Baskı. Ankara.

Cahen, C. 1979. Osmanlılardan Önce Anadolu’da Türkler. Çev. Y. Moran. 

İstan bul.

Çapcıoğlu, İ. 2008. “İslam’da İnsan Onuru ve Sosyo-Kültürel Bütünleş-

me”, Diyanet Aylık Dergi, Ocak, Sayı: 205, ss. 21–24.

Çubukçu, İ. A. 1986. Türk Düşüncesinde Felsefe Hareketleri. Ankara.

Eliade, M. 1988. A History of Religious Ideas, Vol. 3: From Muhammad to 

the Age of Reforms. Chicago.

Günay Ü. 1996. “Anadolu’nun Dinî Tarihinde Çoğulculuk ve Hoşgörü”, 

ER DEM, Türklerde Hoşgörü Özel Sayısı- I, Ankara, 8/22, ss. 189–220.

Günay Ü. ve Güngör, H. 2009. Başlangıçtan Günümüze Türklerin Dinî 

Tarihi, İstan bul: Rağ bet Yay.

Hamidullah, M. 1980. İslam Peygamberi. Çev. Salih Tuğ. İstanbul.

Mevlana Celaleddin-i Rumi. 2010. Mesnevi. Çev. Veled İzbulak. İstanbul.

Özdemir, M. 2009. Endülüs Müslümanları (Siyasî Tarih). Ankara.

Sarıçam, İ. 2009. “İlk Müslüman Toplumda Birarada Yaşama Tecrübesi”, 

İslam Medeniyetinde Birarada yaşama Tecrübesi. Ankara. 

Şeker, M. 1994. “Fatih Vakfiyesine Göre XV. Yüzyıl Osmanlı Sosyal yapı-

sı”, Belleten, C. LVII, S. 219.

Şeker, M. 2005. Anadolu’da Birarada Yaşama Tecrübesi. 3. Baskı. Anka-

ra.

Tanyu, H. 1980. İslamlıktan Önce Türklerde Tek Tanrı İnancı, Ankara.

Turan, O. 1994. Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi. 7. Baskı. İstan-

bul.

---

---

Soyumuzun  Tək  Nişanı-Dilimiz

İmarət  SÜLEYMANOVA

1

 

Əziz soydaşlarım, Türk Dünyası Mədəni Dəyərlər Uluslararası Simpoziu-

munun hörmətli iştirakçıları! 

Sizi bütün türk dünyası üçün önəm daşıyan tarixi toplantıda öz adımdan 

və təmsil etdiyim  Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Univeristetinin professor 

və müəllim heyəti adından qəlbən salamlayır, Sizin hamınıza dəyərli elmi, 

sosial-siyasi fəaliyyətinizdə uğurlar arzulayıram!

 

     Uca tanrı insanı başqa canlılardan fərqləndirmək, onu cümlə məxluqatın 

əşrəfi etmək, bu dünyanın və axirətin mahiyyətini dərk etmək, öz vəhylərini 

həyata keçirtmək üçün ona idrak və dil vermişdir. Bəşər övladı özünü dil-

lə tanımışdır desək yanılmarıq. Dünyada çoxlu xalqlar-millətlər yaşamış və 

yaşamaqdadır. Hər bir xalqın bütün sərvətlərindən, hətta vətənindən də əziz 

bir sərvəti-tək bir nişanı onun dilidir. Dünyada elə bir mütəfəkkir yoxdur ki, 

dil (xüsusilə ana dili) haqqında danışmasın. Türk dünyasının ulu öndəri Qazi 

Mustafa Kamal 17 fevral (şubat) 1931-ci ildə Adanaya səyahət edərkən türk 

ocaqlılara müraciət edərək dilin millət üçün necə böyük sərvət olduğunu bir 

daha xatırladaraq demişdir: “Türk demek dil demektir. Milliyetin çok bariz 

vazıfalarından biri dildir. Türk milletindenim diyen insanlar, her şeyden evvel 

ve mutlaka türkce konuşmalıdır. Türkce konuşmayan bir insan türk harısı-

na,  camiyasına  mensubiyyetini  iddia  ederse,  buna  inanmak  doğru  olmaz”. 

(1.səh.13.)

Tarixin müxtəlif dönəmlərində eyni kökə mənsub olan türk ulusları həm 

din, həm ad, həm soyad etibarilə bir-birinə yadlaşa bilər, onların ədəbiyyatı və 

incəsənəti fərqlənə bilər. Amma onları soy kökünə birləşdirən ana dili dəyiş-

məz olaraq qalır. XX əsrin birinci yarısında ulu öndər Qazi Mustafa Kamalın 

dediyi kimi, öz ana dilini (türk dilini) bilməyən bir adam özünü türk adlandıra 

bilməz. XX əsrin sonlarında türk dünyasının ulu öndəri olan Heydər Əliyev 

də bu məsələni hər yerdə təkrar-təkrar deyirdi ki, “ana dilini bilməyən öz ta-

rixini də bilməz”. Xalqımızın ümummilli lideri 1997-ci ildə respublikamızın 

1  Dr., Azerbayan

---