532 Kültürümüzde Bir Arada Yaşama Tecrübesi:Teolojik Referansları ve Sosyolojik Sonuçları
Osmanlı toplumunda ister Müslüman, ister gayr-i müslim olsun, insanlar,
aralarında halledemedikleri hukuki davalarını “kadı”lara götürüp kadıların
adaletine güvendiklerini göstermişlerdir. Davalarının Müslümanlarla aynı
mahkemede görülmesini istemelerinden de bu anlaşılmaktadır. Bu mahkeme
kayıtlarındaki belgelerde görüldüğü gibi, bir gayr-i Müslimin şikâyeti ile da-
vaları görülen bir Müslüman, kendi aleyhinde dahi olsa kadının verdiği kara-
ra razı olmuş ve hüküm yerine getirilmiştir. Yerine göre bir Müslümanla, bir
gayr-i Müslim kadın evlenmiş ve aile ortamında mutlu bir yuva kurmuşlardır.
Çoluk çocuk sahibi olup, bu toplumda birarada yaşamanın en güzel örneğini
vermişlerdir. Onun için yalnız giyim kuşamında değil, mimarisinde, folklo-
ründe olduğu gibi; mutfağında, çardağında, damında ve avlusunda da ortak
özellikler taşıyan bir hayatın içinde ömür sürüp gitmişlerdir. Bayramlarında,
eğlencelerinde bir araya gelen ve gündelik hayatlarındaki çeşitli ihtiyaçları-
nı birbirlerinden karşılamak suretiyle birlikte yaşayan Müslümanlarla gayr-i
Müslimler, böylece aynı musiki nağmelerinden aldıkları zevki paylaşmışlar-
dır. Bu arada sevdiklerini kaybettiklerinde de, tıpkı zevk ve eğlencelerinde
olduğu gibi, keder ve üzüntülerinde de ortak olmaktan çekinmemişlerdir.
Tarihten günümüze intikal eden bir arada yaşama tecrübesiyle Müslü-
manlar, böylece sadece kendi çocuklarına değil, gelecek kuşaklara da örnek
olmuşlardır. Türk-İslam kültürünün tarihsel tecrübesinde de görüldüğü gibi
insanın haysiyet ve onurunu koruyarak insanca, mutlu ve huzurlu bir şekilde
yaşayabilmesinin yolu; sevgi, ilgi, bağlılık, birlik-beraberlik ve güven ilkeleri
üzerine inşa edilen bir toplumun yaratılmasından geçer. İnsanlar arası ilişkile-
rin sadakat, samimiyet ve güven üzerine kurulduğu toplumlar, geçmişi doğru
değerlendirip geleceğe cesaretle bakabilirler. Üyeleri arasında birlik-beraber-
lik, samimiyet, güven ve toplum içinde bir arada yaşama tecrübesinin yaratılıp
yaşatılamadığı ya da ortak kültürel mirasın gelecek kuşaklara aktarılamadığı
toplumlar ise, güvensizlik ve kaosla mücadele etmek zorunda kalırlar. Böyle
toplumlar geçmişten ders almayı başaramadıkları için gelecek hakkında doğru
bir öngörüde de bulunamazlar. Esasen insanlarının geçmiş ile gelecek arasın-
da güvenli bir bağ kurmakta zorlandığı bir toplumun coğrafi varlığından söz
edilse bile, toplumsal, kültürel varlığı, başka bir ifadeyle, istiklal ve istikbali
tehlikede demektir. Bu çerçevede, Hz. Muhammed’in Müslüman tanımında
öne çıkan temel kavramlardan birinin güven olması, bireysel ve toplumsal
huzur, güven ortamının varlığının, toplumların sosyo-kültürel bütünleşmesi
ve bekası için ne denli önemli olduğunu göstermektedir:
533
İhsan ÇAPCIOĞLU
Not: Bu bildiri, “Between I and We: Coexistence Experience in Anatolian
Turkish-Islamic Culture” başlığı altında Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Dergisi’nde (2012, yıl: 17, sayı: 2, ss. 35-49) yayımlanan makalenin yeniden
gözden geçirilip düzenlenmiş versiyonudur.
Kaynaklar
Bozkurt, N. 2009. “Peygamberlik: Medine Dönemi”. Peygamberim. 6.
Baskı. Ankara.
Cahen, C. 1979. Osmanlılardan Önce Anadolu’da Türkler. Çev. Y. Moran.
İstan bul.
Çapcıoğlu, İ. 2008. “İslam’da İnsan Onuru ve Sosyo-Kültürel Bütünleş-
me”, Diyanet Aylık Dergi, Ocak, Sayı: 205, ss. 21–24.
Çubukçu, İ. A. 1986. Türk Düşüncesinde Felsefe Hareketleri. Ankara.
Eliade, M. 1988. A History of Religious Ideas, Vol. 3: From Muhammad to
the Age of Reforms. Chicago.
Günay Ü. 1996. “Anadolu’nun Dinî Tarihinde Çoğulculuk ve Hoşgörü”,
ER DEM,
Türklerde Hoşgörü Özel Sayısı- I, Ankara, 8/22, ss. 189–220.
Günay Ü. ve Güngör, H. 2009. Başlangıçtan Günümüze Türklerin Dinî
Tarihi, İstan bul: Rağ bet Yay.
Hamidullah, M. 1980. İslam Peygamberi. Çev. Salih Tuğ. İstanbul.
Mevlana Celaleddin-i Rumi. 2010. Mesnevi. Çev. Veled İzbulak. İstanbul.
Özdemir, M. 2009. Endülüs Müslümanları (Siyasî Tarih). Ankara.
Sarıçam, İ. 2009. “İlk Müslüman Toplumda Birarada Yaşama Tecrübesi”,
İslam Medeniyetinde Birarada yaşama Tecrübesi. Ankara.
Şeker, M. 1994. “Fatih Vakfiyesine Göre XV. Yüzyıl Osmanlı Sosyal yapı-
sı”, Belleten, C. LVII, S. 219.
Şeker, M. 2005. Anadolu’da Birarada Yaşama Tecrübesi. 3. Baskı. Anka-
ra.
Tanyu, H. 1980. İslamlıktan Önce Türklerde Tek Tanrı İnancı, Ankara.
Turan, O. 1994.
Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi. 7. Baskı. İstan-
bul.
Soyumuzun Tək Nişanı-Dilimiz
İmarət SÜLEYMANOVA
1
Əziz soydaşlarım, Türk Dünyası Mədəni Dəyərlər Uluslararası Simpoziu-
munun hörmətli iştirakçıları!
Sizi bütün türk dünyası üçün önəm daşıyan tarixi toplantıda öz adımdan
və təmsil etdiyim Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Univeristetinin professor
və müəllim heyəti adından qəlbən salamlayır, Sizin hamınıza dəyərli elmi,
sosial-siyasi fəaliyyətinizdə uğurlar arzulayıram!
Uca tanrı insanı başqa canlılardan fərqləndirmək, onu cümlə məxluqatın
əşrəfi etmək, bu dünyanın və axirətin mahiyyətini dərk etmək, öz vəhylərini
həyata keçirtmək üçün ona idrak və dil vermişdir. Bəşər övladı özünü dil-
lə tanımışdır desək yanılmarıq. Dünyada çoxlu xalqlar-millətlər yaşamış və
yaşamaqdadır. Hər bir xalqın bütün sərvətlərindən, hətta vətənindən də əziz
bir sərvəti-tək bir nişanı onun dilidir. Dünyada elə bir mütəfəkkir yoxdur ki,
dil (xüsusilə ana dili) haqqında danışmasın. Türk dünyasının ulu öndəri Qazi
Mustafa Kamal 17 fevral (şubat) 1931-ci ildə Adanaya səyahət edərkən türk
ocaqlılara müraciət edərək dilin millət üçün necə böyük sərvət olduğunu bir
daha xatırladaraq demişdir: “Türk demek dil demektir. Milliyetin çok bariz
vazıfalarından biri dildir. Türk milletindenim diyen insanlar, her şeyden evvel
ve mutlaka türkce konuşmalıdır. Türkce konuşmayan bir insan türk harısı-
na, camiyasına mensubiyyetini iddia ederse, buna inanmak doğru olmaz”.
(1.səh.13.)
Tarixin müxtəlif dönəmlərində eyni kökə mənsub olan türk ulusları həm
din, həm ad, həm soyad etibarilə bir-birinə yadlaşa bilər, onların ədəbiyyatı və
incəsənəti fərqlənə bilər. Amma onları soy kökünə birləşdirən ana dili dəyiş-
məz olaraq qalır. XX əsrin birinci yarısında ulu öndər Qazi Mustafa Kamalın
dediyi kimi, öz ana dilini (türk dilini) bilməyən bir adam özünü türk adlandıra
bilməz. XX əsrin sonlarında türk dünyasının ulu öndəri olan Heydər Əliyev
də bu məsələni hər yerdə təkrar-təkrar deyirdi ki, “ana dilini bilməyən öz ta-
rixini də bilməz”. Xalqımızın ümummilli lideri 1997-ci ildə respublikamızın
1 Dr., Azerbayan