Uluslararasi sempozyumu

560 Türk Destanlarında Milli Değerler ve Sanat Eğitimindeki Yeri 

Yalınız oğul haberin, a Dirse Han, söyle bana

Kara başım kurban olsun bugün sana (Gökyay,2000,s.12).

Hediye Vermek

Dede Korkut Destanı’ndan Kam Büre Bey Oğlu Bamsı Beyrek Boyu hikâ-

yesinde hediye verme konusu şöyle işlenmiştir; 

“Bre bezirgânlar, yüce Tanrı bana bir oğul verdi. Varın Rum iline benim 

oğlum için görülmedik, yahşi armağanlar getirin, benim oğlum büyüyünceye 

değin, dedi. Bezirgânlar da öyle olsun hanım deyip gece gündüz yol aldılar. 

Bay Büre’nin oğlu için bir deniz kulunu boz aygır aldılar. Bir ak tozlu sert 

yay aldılar. Bir de altı dilimli gürz aldılar. Yol hazırlığını gördüler” (Gökyay, 

2000,s.49), diyerek sevdiklerine hediye vermenin güzelliğini bize göstermek-

tedir. Ayrıca,  Kanlı  Koca  oğlu  Kanturalı  boyu  hikâyesinde  de  Kanlı  Koca 

evlenmek isteyen oğluna; “Oğul, kız görmek senden; mal, rızık vermek ben-

den,” (Gökyay,2000,s.134)  diyerek günümüzde de devam eden bir geleneği 

göstererek hediyesinin ne olacağını söylemektedir.

Sözünde Durmak (Dürüstlük) 

Dede Korkut Destanı, Kam Büre Oğlu Bamsi Beyrek Boyu hikâyesinde; 

Bamsı Beyrek düğün gecesi gelin odası içinde yiyip içip habersiz oturken 

gece uykusunda kâfir otağa saldırır. Otuz dokuz yiğit ile Beyrek esir alınır. 

Onaltı yıl geçer, Beyrek’in ölüsünü dirisini bulamazlar. Bayburt Hisarı tek-

furunun kızı esir Bamsı Beyrek’e âşık olur ve onu kaleden kaçırarak kurtarır. 

Bamsı  Beyrek  kaleden  kaçarken  tekfura  otuz  dokuz  arkadaşını  şu  sözlerle 

emanet etmiştir;

Bre sası dinli kâfir,

Benim ağzıma söğüp durursun, dayanamadım,

Kara domuz etinden yahni yidirdin, katlanamadım,

Tanrı bana yol verdi, gider oldum, bre kâfir

Otuz dokuz yiğidimi sana emanet veririm, bre kâfir

Birini eksik bulsam, yerine on öldürürüm

Onunu eksik bulsam, yerine yüz öldürürüm, bre kâfir

Otuz dokuz yiğidim emanettir, bre kâfir

dedi, aldı yürüyüverdi…

Beyrek  der:  Hanım  Kazan  yoldaşlarımı  çıkarmayınca,  hisarı  almayınca 

murada ermem dedi. 

…Soylu Oğuz beyleri arı sudan abdest aldılar, ak alınlarını yere kodular; 

---

561

Mehmet ÖZKARTAL

iki rekât namaz kıldılar. Atlarına binip adı görklü Muhammed’e salâvat ge-

tirdiler; kından kılıç sıyırıp tekbir getirdiler, kâfire at saldılar. …Beyrek, Yi-

genek, Kazan Bey, Kara Budak. Deli Dündar, Kazan oğlu Uruz Bey toplanıp 

Han Kazan önlerinde, hisara yürüyüş ettiler. 

Beyrek otuz dokuz yiğidinin üzerine geldi. Onları sağ ve esen buldu. Al-

lah’a şükür eyledi. Kâfirin kilisesini yıktılar, yerine mescit yaptılar. Keşişle-

rini öldürdüler; ezanlar okuttular, yüce Tanrı adına hutbe okuttular, namaz 

kıldılar (Gökyay,2000,s.91).

Terbiyeli Olmak

Türk toplumu içinde evladın terbiyeli olması anne-baba kadar toplum için-

de büyük bir değerdir. Kazan Han Oğlu Uruz’un tutsak olduğu boyu anlatan 

hikâyede Oğuz toplumu içerisinde anne-babanın evlatlarına verdiği terbiye 

örneği aşağıdaki manzumede açıkça dile getirilmiştir.

Oğul oğul, ay oğul,

Yağıya girip baş kesmedin; 

Adam öldürüp kan dökmedin; 

Ala gözlü kırk yiğidini yanına al, 

Göğsü güzel kaba dağlar başına çık; 

Benim savaştığımı, benim dövüştüğümü, 

Benim çekiştiğimi, benim kılıçlaştığımı, 

Gör, öğren, hem de bize pusu ol! 

dedi.  Uruz  babasının  sözünü  kırmadı.  Tuttu,  geri  döndü.  Yerden  yüce 

dağlar başına yoldaşlarını alıp çıktı. O zamanda oğullar ataya karşı gelmez, 

oğul  ata  sözünü  iki  eylemezdi.  İki  eylese  o  oğulu  kabul  etmezlerdi  (Gök-

yay,2000,s.102).

Anne / Baba Sevgisi 

Dede  Korkut hikâyelerinde anneye çok önem verilmiştir. Anneye verilen 

bu önem, onun doğurganlığından, erkekler kadar cesur ve yiğit yetiştirmesin-

den, ailesi tarafından verilen terbiyeden ileri gelmektedir. Salur Kazan’ın evi-

nin yağmalandığı hikâyede, Kazan Han için annesinin kurtarılması, eşi Burla 

Hatun’un tutsak kalmasından daha büyük önem taşımaktadır. Salur Kazan’ın, 

Şökli Melik’e söylediği şu sözler, anneye ne denli büyük bir değer ve önem 

verildiğini ortaya koymaktadır. 

Kazan  der:  Karacuk  Çoban,  anamı  kâfirden  dileyeyim,  at  ayağı  altında 

kalmasın,  dedi. At  ayağı  külük,  ozan  dili  çevük  olur.  Kazan  kâfire  çağırıp 

soylamış, görelim hanım ne soylamış: 

---

562 Türk Destanlarında Milli Değerler ve Sanat Eğitimindeki Yeri 

Bre Şökli Melik, 

Dünlüğü altın ban otağlarımı götürmüşsün, 

Sana gölge olsun 

Ağır hazinemi bol akçamı götürmüşsün,  

Sana harçlık olsun 

Kırk ince belli kızla Burla Hatun’u götürmüşsün,  

Sana tutsak olsun 

Kırk yiğitle oğlum Uruz’u götürmüşsün,  

Kulun olsun 

Tavla tavla şahbaz atlarımı götürmüşsün,  

Sana binit olsun 

Katar katar develerimi götürmüşsün,  

Sana yüklet olsun 

Yaşlı anamı götürmüşsün,  bre kâfir,

Anamı ver bana,

Savaşmadan, vuruşmadan bırakıp geri döneyim,

Belli bil! (Gökyay,2000,s.38)

Namuslu Olmak

Dede Korkut hikâyelerinin Oğuz dönemi kültüründeki geleneksel davranış 

biçimi ışığında önem taşıyan noktalardan biri de namus kavramıdır. Banıçi-

çek’in 16 yıl boyunca kocası Bamsı Beyrek’i beklemesi, Burla Hatun’a oğlu 

Uruz’un ölüm pahasına da olsa babasının namusunu kirletmemesini istemesi, 

eşler ve aile arasındaki büyük bir güven ve namus kavramını ortaya koymak-

tadır.

Boyu uzun Burla Hatun… Kırk ince belli kızın içine girdi, öğüt verdi. Der: 

“Hanginize  yapışırlarsa  Kazan’ın  hatunu  hanginizdir  diye,  kırk  yerden  ses 

veresiniz” dedi. 

Şökli Melik’ten adam geldi. “Kazan Bey’in hatunu hangisidir” dedi. Kırk 

yerden ses geldi, hangisidir bilmediler.

Kâfire haber verdiler, “birine yapıştık, kırk yerden ses geldi, bilmedik han-

gisidir”  dediler…  Kazan’ın  hatunudur,  çekin  döşeğimize  getirelim,  kadeh 

sunduralım demişler. Senin etinden oğul yiyeyim mi, yoksa pis dinli kâfirin 

döşeğine gireyim mi, baban Kazan’ın namusunu lekeleteyim mi, nice deyim 

oğul hey” dedi. Uruz der: 

Ağzın kurusun ana, 

Dilin çürüsün ana, 

---