Uluslararasi sempozyumu

Dünya Dil Tablosunda Kültürel Konseptleri Araştırması

Luiza H. SAMSİTOVA 

1

Modern dilbiliminde kelime sadece bir dil kategorisi olarak kabul edilmi-

yor, kültürün bir konsepti olarak da kabul edilmete. Dünya Dil Tablosunun bir 

birimi olarak konseptin içeriği her zaman ulusal özeldir, yani belirli bir kültür 

ve dünyayı görüş özelliklerini kűltűrel dilbilimi topluluğunda yansıtılmakta, 

herhangi bir konsepti araştıma Dünya Dil Tablosunu yeniden rekonstre edil-

mesine değerdir.

Dünya  Dil  Tablosunda  bir  anlam  yüklü  kelimeleri  (kültürel  kavramlar, 

anahtar kelimeler) bir noktada toplamakta. Uygun metinler üreten, dil tutumu 

ve yeni anlamlar veren kültürel model Dünya Dil-Kűltűr Tablosuna kelimeler 

meydana getirmekte [Тameryan, 2004: 219]. Bu yöndeki ilk çalışmalardan 

biri YU.S. Stepanov’un, “Konstantı. Slovar Russkoy kulturı” sőzlűğűdűr (– 

М., 1997, 2000, 2004), burada yazar “konsept  -  kültürün temel birimi, insan 

aklındaki Kültürel yansılma, kültürűn değerlerini kişi meydana getirmiyor, 

kendisi kültüre dahildır [Stepanov, 2000: 14, 18]. Bu kitapta yazar kültürün 

temel kavramlarının varlığını anlatmakta –kelime, kelime kullanımı ve kelime 

konseptleri, farklı metinlerde yorumlanması, etimolojisini sayıları nispeten 

az olan sabitler tek bir plan üzerinde her konseptin anlamını ortaya koymak-

tadır. “Russkoe kulturnoe prostranstvo” (– М., 2004. – 318 s.) lingvokűltűrel 

sőzlűk  Rus kűltűr alanın anlatan fenomenler ile karakterize etmekte, burada 

yazarlar her ulusal kűltűrel toplum temsilcilerininin kitle bilincini incelemek-

teler. Bu alanın özü “topluluk üyeleri için gerekli belli bir yol olarak anlaşılan 

ulusal ve bilişsel çerçevedir” [Russkoe kulturnoe prostranstvo, 2004: 11].  

Kültürel konseptler ile ilgili araşıtırmalar T.V. Evsukova’nın «Slovar kul-

turı kak problema lingvokulturologii » (– Rostov-na -Donu, 2001. – 256 s.), 

sőzlűğűnde de yer almıştır. O kültür sőzlűğűnűn, üç seviyeli olduğunu kay-

detti: kültürel değerler (Dünya Dil Tablosu), konseptler (konseptuel Dünya 

Dil Tablosu), kűltűr sőzlűğű kelimeleri (Dünya Dil Tablosu) [Evsukova T.V., 

2001: 57].  

1  Doç. Dr., Başkurt Devlet Pedagoji Űniversitesi

---

540 Dünya Dil Tablosunda Kültürel Konseptleri Araştırması

Profesör L.G. Sayahova editörlüğü altında yayınlanan T.ĺ. Kobyakova’nın 

«Kontseptı duhovnosti v russkoy yazıkovoy kartine mira» sözlüğű de dikkat 

çekicidir (– Ufa, 2004. – 158 s.). Rus halkının manevi alanına giren ve ülke-

nin kültürel ve tarihi mirası ile kişini bağlayan konsept űzerinde Rus dili ve 

edebiyati derslerinde öğrencilerde lingvokűltűrel  yetenek oluşturmak – söz-

lüğűn temel amacıdır. Sözlükte kültür ve tarih ile ilgili temel konseplerle aynı 

zamanda insan psikolojisini yansıtan sözcükler de yer almış. 

L.H. Samsitova’nın “Kontseptı kulturı başkirskoy yazıkovoy kartinı mira” 

(–  Ufa:  Kitap,  2010.  –  164  s.),  sözlüğű  yayınlandı.  O  Başkurt  Dünya  Dil 

Tablosunda  kűltűr  konseptini  sistematize  eden  ilk  çalışmadır.  Sözlükte  70 

konsept-kelime vardır. Kültürel konseptler 4 bölümlere dağıtılır: “ĺnsan: I - 

yaşam”, II – İnsanın iç dünyasını, III - Zeka, VI - ilişkiler. 

“”ĺnaya  mentalnost”  (“Farklı  bir  zihniyet”)  monografisi  yazarları  kültü-

rel  dilbilimi  açısından  sadece  doğa  ile  karşılaştırılan,  hayatın  her  alanında 

insanın başarısı bir bütünlük olarak karakterize edilen kültür konseptleri ile 

ilgilendiklerini kaydetti. Kültürün etnik ve sosyal çeşitlerine gelince spesi-

fik  davranışları ve faaliyetleri, dünyaya görüşü,  kültürel konseptler hizmet 

etmekte. Kültürel konseptler – kültür kimliğini tespit eden, anlamlı, zihinsel 

eğitimdir. [ĺnaya mentalnost, 2005: 29]. Kültürűn farklı şekillere sabit olması 

çok önemlidir. Onlar arasında dilbilimi için dil bilinci ve iletişimsel davranış, 

ya da dil ve söylem [Krasnıh, 2002: 12]. Kültürűn Anahtar konseptleri ko-

lektif dil bilincinde  önemli bir yer almakta, bu yűzden onları araştırma asıl 

sorundur. Ontolojik konum konsepti “Özel-disiplin, özel şekillendirme hede-

fi” [Karasik, 1997: 19] olarak degil kültürel bir fenomen biçimi olarak kabul 

etmektedir. L.H. Lyapin doğru belirliyor: “Konsept – kendini bütünleştirici 

fonksiyonel sistemi çok boyutlu olan (en az üç boyutlu) kültür genotipine ait 

kültürel genlerin bir türűdűr [Lyapin, 1977: 16 – 18]. 

V.G.  Zusman,  “konseptti  kültürün  bir  mikromodeli,  kültürü  konseptin 

mikro modeli olarak tanımlar. Konsept kültüre yol açar ve ondan kendisi de 

yol alır [Zusman, 2001: 41]. Kültürel konseptler – soyut isimlerdir. Kültür 

Anahtar konseptleri ayrı bir ve bir bütün dil için de lingvokűltűr toplumu için 

Dunya Dil Tablosu birimidir. Kültürün ana konseptlerine vicdan, kader, irade, 

paylaşmak, günah, hukuk, özgürlük, istihbarat, yurt vb gibi soyut kelimeler 

girmekte [Maslova, 2004: 51]. A.Ya. Gureviç konsepti ikiye böler: “Uzay”, 

felsefi kategorileri, evrensel kültür kategoriler  (Zaman, mekan, sebep, deği-

şim, hareket) ve toplumsal kategoriler, yani kültürel kategoriler (özgürlük, 

hukuk, adalet, emek, zenginlik, mal) [Alıntı, Maslova, 2004: 51]. Genel ant-

roposentrik  bilimsel  yönelimli  paradigmaların  kültürel  konseptler  ile Aktif 

---

541

Luiza H. SAMSİTOVA 

őğrenilmesi Dünya Dil Tablosunda insan bilincini yansıtır. Kűltűr konsepti 

insan ve onun yaşadığı gerçeklik arasında aracı bir türdűr [Arutyunova, 2003: 

11].

T.Y. Tameryan kültürel konseptleri ulusal dilin anlamlı yapısı olarak , in-

sanların manevi bir yaşam mirası olarak, önemli bir kültür bilgileri taşıyan bir 

küme noktası olarak anlatmakta. Konseptler sözel ve sözel olmayan olabilir. 

Kültürel konseptlerin sözlü formunda – bu dilin ve kültürűn ana kelimeleridir 

[Tameryan, 2004: 257].

Dilbiliminde  kültür  konseptleri  kendi  iIçeliğinde  dil  ve  kültürű  entegre 

eden temel birimdir. Kültürel konseptler – soyut anlam isimlerdir, burada kül-

türel bilgi anlam eklenir. Ana kültürel konseptler - varoluşsal bir öneme sahip 

olan dil kültürel topluluk ayrı bir dil  için ve bir bütün olan Dünya Dil Tablo-

sudur (vicdan, kader, irade, paylaşmak, günah, hukuk, özgürlük, istihbarat, 

yurt v.b.) [Thorik, Fanyan, 2006: 247].

Değerleri  genelleştirmek  ve  ifade  planına  karşılık  sözcüksel-anlamsal 

paradigmalı dil kültürel konseptler zihinsel formasyonları tanınan semantik 

belirli bir soyutlama temsil ve dil ve kültür özgüllüğü ile kabul edilmekte 

[Vorkaçev, 2004: 37]. Yazar ayrıca bir konsept dil anlatım ve etnik ve kültü-

rel özgüllüklű topluluğun bilim birimi (en yüksek manev)» tanımlar [Orada: 

51, 52]. Zihinsel eğitim, etno-özel değilse bu, bilim adamlarına göre, kon-

septlere geçerli değildir. Dil kültür konsepti çeşitli alanlarında farklıdır. Her 

zaman konseptin merkezinde değerdir çünkü konsept kültürű araştırmaktadır. 

Kültürünün temelinde değerlendirme ilkesi yatıyor [Karasik, 1996: 16]. A. 

Vejbitskaya’ya göre konsept - “Mükemmel” dünyadır. İsmi ve insanın dünya 

hakkında bazı kültürel hayalini yansıtan “Gerçeklik” [Vеjbitskaya, 1985: 23]. 

O.A. Leontoviç kültürel konseptleri etnik, sosyo-kültürel kültürel ve bireysel 

konseptlere bölmekte. Dil Kültür anlamları için en önemli bütünü olan kültü-

rün belirli bir tip, bakım ve koruma dil formları kültür egemenliğini vurgular 

[Lejntoviç, 2002: 169]. Kültürel konseptlerin dilsel ve kültürel analizi belli 

bir etnik grubun zihniyet üzerinde dilin etkisini açıklamakta. Kültürel kon-

septlerin ulusal (Başkurt) Dünya Dil Tablosunun modelleme yoludur. Kül-

türel  konsepteki  Başkurtça  konuşanların  Başkurt  zihniyetinin  dil  ifadesini 

analize etme düşünce sistemlerinin daha iyi anlaşılmasına katkıda olmakta. 

Kültürel konseptlerde Dünya Dil Tablosu ifade edilmekte. Dünyanın Başkurt 

Dunya Dil Tablosunda kültür konseptleri Başkurt kültürű, manevi kültürün 

bir yönü bir yolu olarak etnik özellikleri belirlemeye yardımcı olur. Ĺnsanla-

rın zihniyeit önemli kültürel konseptler aracılığıyla yansıtılır. Dünya Dil Tab-

losunda  kültürün temel konseptleri vicdan, namus, kader, ruh, iyilik, doğru-

---