Universiteti geologiy a-geografiy a fakulteti

Dolom it 
tog ‘  jinslari  mahalliy  (lokal)  ko'lam larda  tarqaladi. 
Ular  lagunalarda,  yopiq  dengizlam ing  vaqtincha  suv  bosuvchi 
zonalarida, 
ko ‘Harda, 
odatda 
yuqori 
sho‘rlik 
darajasidagi 
sharoitlarda  hosil  b o ia d i.  B a’zan  m e’yordagi  va  hatto  m e’yordan 
past  sho‘rlikdagi  havzalarda  ham  uchraydi.  Ikkilamchi  dolomitlar
18

---

ohaktoshli 
to g‘ 
jinslarida 
kechuvchi 
jarayonlar 
natijasida 
(ohaktoshlarning  dolomitlashuvchi)  hosil  bo‘ladi  va  ushbu  omil 
paleogeografik  sharoitlarni  tiklashda  hisobga  olinmasligi  kerak. 
Ikkilamchi  dolomitlar  belgisi  sifatida  karbonatli  to g‘  jinslari 
qatlamlarida kuzatiluvchi  dog‘larni  keltirish  mumkin.  Bunday  dog‘li 
tekstura 
qatlamlarda 
yer 
osti 
suvlari 
sirkulyatsiyasini 
osonlashtiruvchi  tog‘  jinslari  darzliklarining  rivojlanishi  bilan 
bog‘Iiq.
M ergellar 
ko‘proq 
dengiz  yotqiziqlari 
orasida 
uhraydi, 
quruqlikdagi  ko‘llarda hosil  bo‘luvchi  tog‘ jinslari  tarkibida esa kam 
kuzatiladi.
Kremniyli 
tog ‘ jinslari ham  dengiz  sharoitlarida hosil  bo‘ladi va 
turlicha  xillardan  iboratdir.  Diatomitlar,  trepellar  va  opokalar 
mezazoyning 
epikontinental 
dengizlari 
sayozliklari 
tubida 
diatomlaming  kremniyli  qavatlari  (yoki  po‘stlari)  to ‘planishidan 
(diatomitlar)  hosil  bo‘ladi  yoki  biogen-xemogen  va  xemogen 
(trepellar,  opokalar)  xarakterga  ega  b o ‘ladi.  Zamonaviy  okean 
havzalarida  diatomitli  va  radiolyariyali  illar  m ayda  organizmlarning 
karbonatli  suyaklari  erishi  ro‘y  beradigan  “kritik  chuqurlik”dan  ham 
quyida 
hosil 
bo ‘ladi. 
Turli 
xil 
silitsitlar 
dengizning 
turli 
chuqurlikdagi  uchastkalarida,  dengizning  teran  chuqurliklarida 
erigan  kremnezemni  olib chiquvchi  suv osti  issiq  buloqlam ing ta ’siri 
tonasida  hosil  boMishi  mumkin.  Suv  osti  vulqonlari  faoliyati  bilan 
bog‘liq  holda  hosil  b o iu v ch i  yashmalar  alohida  tipdagi  to g‘ 
jinslaridir.
Boksitlar 
a w a lo ,  issiq  va  nam  iqlimli  zonalarda  elyuviy 
hosilalar  sifatida  shakllanadi.  Kontinental  sharoitlarda  boksit 
hosilalam ing  tashilishi  va  qayta  yotqizilishi  gilsimon  va  gilning 
loviyasim on-bo‘lak!i  xillarining  delyuvial  shleyflarda  uchrashiga, 
karst  botiqliklarining  to idirilishiga,  allyuvial,  ko ‘l  va  botqoqlik 
cho‘kindilari  tarkibida  qatlamchalar va  linzalar  hosil  bo‘lishiga  olib 
keladi.  Botqoqlik  cho‘kmalaridagi  boksitlarning  siderit  va  ko ‘mirli 
qatlamchalar  bilan  assotsiatsiyalanib  kelishi  ularning  o ‘ziga  xos 
xususiyatidir. 
Oolitli 
va 
loviyasimon 
boksitlar 
pasttekislik 
qirg‘oqlari 
yaqinidagi 
shelfning 
yuqori 
qismida 
(50-60m 
chuqurlikkacha)  to ‘planadi;  ularning  hosil  bo‘lishi  ba’zan  rif
19

---

qurilmalari 
bilan 
bog‘liqlikda 
ham 
yuz 
berishi 
mumkin. 
Boksitlarning rangi qizil, kulrang va yashil bo ‘ladi.