Urmaiov N. J., R o ‘ziyev O. A., Gulmatov J. Q., Berdiyev S. R. Qishloq xo‘jaligiiqtisodiyoti «tafakkur»
Yüklə 10,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Ih
- mehnat resurslarining bir yilda haqiqatda ishlagan vaqti, kishi-kuni, kishi-soat; Im - mehnat resurslarining qonunda belgilangan me’yor bo‘yicha ishlashi lozim boigan vaqti, kishi-kuni, kishi-soat. Bu koeffitsiyentning miqdori birga yaqin boiishi kerak. Agar uning darajasi qanchalik past boisa, bu mehnat resurslari foydali mehnat jarayonida kam qatnashganligidan dalolat beradi. f) mehnatning mavsumiylik koeffitsiyenti. Ushbu ko'rsatkichni aniqlash uchun m aium davr (bir yil, bir oy) mobaynida eng ko‘p sarflangan kunlik mehnat sarfi shu davrdagi eng kam sarflangan kunlik mehnat sarfiga taqsimlanadi. Bunda quyidagi formuladan foydalaniladi: , , , I m a x M m k = ------------- I m in Bunda: Imax - ma'lum davrdagi eng ko‘p sarflangan kunlik mehnat sarfi, kishi-kuni, kishi-soat; Imin - m aium davrdagi eng kam sarflangan kunlik mehnat sarfi, kishi-kuni, kishi-soat;. Ushbu koeffitsiyentning miqdori 1-1,2 ga teng boigani maqsadga muvofiqdir. Hozirgi vaqtda mamlakatimiz qishloq xo‘jaligida uning miqdori belgilangan me'yordan yuqoriroq boimoqda. Bu mehnat resurslarining ishlab chiqarish jarayonida bir me'yorda qatnashmayotganligidan dalolat beradi. Bu holni yumshatish zarur, buning uchun kam mehnat sarflanadigan oylarda ishlab chiqarishning boshqa sohalarini tashkil etish maqsadga muvofiqdir. Bu masalani har bir korxona o‘zining ichki imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda hal etishi mumkin. g) mehnat unumdorligi darajasi. Ushbu ko'rsatkichni aniqlash uchun haqiqatda sarflangan jami mehnat sarfi miqdorini shu davrda ishlab chiqarilgan mahsulot miqdoriga yoki qiymatiga taqsimlash zarur: Bunda: S M - ma'lum davrda sarflangan mehnat, kishi-kuni, kishi-soat; YM - ushbu davr mobaynida yetishtirilgan mahsulot miqdori yoki qiymati. Bu ko'rsatkich yetishtirilgan bir birlik (sentner, tonna, so‘m) mahsulot uchun qancha mehnat sarflanganligini ifodalaydi. Ushbu ko‘rsatkich mehnat sig'imi ham deyiladi va mehnatni tejash iqtisodiy qonunining talabidir. Amaliyotda esa mehnat unumdorligi haqiqatda ishlab chiqarilgan mahsulotning, bajarilgan ishning miqdori yoki qiymatini unga sarflangan ish vaqtiga taqsimlash orqali aniqlanadi: 119 www.ziyouz.com kutubxonasi Mazkur ko‘rsatkich sarflangan bir birlik (kishi-kuni, kishi-soat) mehnat sarfi evaziga qancha mahsulot yetishtirilganligining, xizmatlar bajarilganligining darajasini ifodalaydi. Bu ikki usul bir-birini inkor etmaydi, balki to'ldiradi. Mahsulot birligiga sarflangan mehnat miqdori kamaysa yoki sarflangan bir birlik mehnat sarfi evaziga yetishtirilgan mahsulot birligi ko'paysa, mehnat unumdorligi oshganligidan dalolat beradi. Mehnat unumdorligi ko'rsatkichi qishloq xo‘jaligida ayrim mahsulot turlari bo‘yicha hamda xo‘jalik miqyosida natural hamda qiymat ko‘rinishida aniqlanadi. Uning darajasini qiymat ko'rinishida bir necha yillar davomida aniqlashda qiyosiy baholardan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Shunda qishloq xo‘jalik mahsulotlari baholari o‘zgarishining mehnat unumdorligi o'zgarishiga ta'siri bartaraf etiladi. Yuqorida keltirilgan ko'rsatkichlar yordamida qishloq xo'jalik ishlab chiqarishida qatnashayotgan mehnat resurslaridan qanday foydalanilayotganlik hamda sarflanayotgan mehnatning unumdorlik darajasi aniqlanib, chuqur tahlil etiladi. Shunga asoslangan holda kelajakda mehnat resurslaridan foydalanishni yaxshilash va sarflanishi zarur bo'lgan mehnatning unumdorligini oshirish uchun qanday tadbirlami ishlab chiqish kerakligi belgilanadi. h) qishloq xo'jaligi tarmog‘ida band bo‘lgan mehnat resurslarining salmog‘i. Ushbu ko‘rsatkichni aniqlash uchun tarmoqda band bo‘lgan mehnat resurslari soni mamlakat miqyosida band boigan mehnat resurslari soniga taqsimlanadi va natija 100 ga ko'paytiriladi. Uni aniqlashda quyidagi fonnuladan foydalanish mumkin: Yüklə 10,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|