Va axborot texnologiyalari 11-sinf toshkent – 2021

I BOB. 
MA’LUMOTLAR BAZASI VA MBBT HAQIDA TUSHUNCHA
331
borib, pulni qayerga va kimga o‘tkazilishi kerakligini aytadi va pulni beradi. Hamid bu haqda 
Umarga ham xabar beradi. Umar ham o‘zi yashab turgan shahardagi 3-tomon bo‘linmasiga 
boradi va shaxsini tasdiqlovchi hujjatlari yordamida pulni oladi. Ishonchli tomon bu pulni 
o‘tkazib berganligi uchun o‘z xizmat haqi (masalan, 5$)ni oladi. Ushbu pul o‘tkazmasi 
bajarilishi 3-tomonga bog‘liq va uning uchun ma’lum vaqt kerak bo‘ladi. Agar pul o‘tkazish 
bank orqali amalga oshirilsa, taxminan 3–4 kun, pul o‘tkazish tizim (masalan, Western 
Union)lari orqali o‘tkazilsa, ancha tez amalga oshiriladi. Pul o‘tkazish ba’zi davlatlarda 15–20 
daqiqada, ayrimlarida esa 24–72 soatda amalga oshirilishi mumkin. 
Blokchain yuqoridagi vaziyat uchun quyidagilarni hal qilishda yordam beradi:
– pul o‘tkazmasini to‘g‘ridan to‘g‘ri (3-tomon ishtirokisiz) amalga oshirish;
–pul o‘tkazmasini tezroq, o‘sha vaqtning o‘zida onlayn tarzda bajarish;
–pul o‘tkazmasi uchun olinadigan xizmat haqini kamaytirish.
Endi blokcheyn yuqoridagi holatlar uchun qanday ishlashi ko‘rib 
chiqamiz. 
Buxgalteriya sohasida kirim-chiqimlarni qayd etish va kirim-
chiqimlar balansini me’yorda ushlab turish uchun 
hisob-kitob 
daftari
dan foydalaniladi. 
Blokcheynda ham amalga oshirilgan tranzaksiyalarni qayd etib 
borish uchun doimiy yangilanib boruvchi “ochiq daftar” qo‘llaniladi. 
Bizda A
 
(Anvar), B (Botir), D (Davron) va E (Elbek) ismli 4 nafar foydalanuvchidan tashkil 
topgan blokcheyn tarmog‘i mavjud bo‘lsin. Bu tarmoqdagi shaxslar 1-jadvalda ko‘rsatilgan 
tartibda bir-birlariga (A B, B D, D E) pul o‘tkazishmoqchi. 
A da 10$ pul borligi bizga 1-tranzaksiya (A=10$)ni beradi. Endi A B ga 5$ pul 
o‘tkazmoqchi. Shunda, ro‘yxatga 2-tranzaksiya (A > B 5$), ya’ni A dan B ga 
5$ pul o‘tkazildi, degan ma’lumot tushadi. Bu valid (haqiqiy) tranzaksiya hisoblanadi. Hosil 
bo‘lgan 2-tranzaksiya 1-tranzaksiyaga qo‘shib qo‘yiladi va ular orasida zanjir hosil 
bo‘ladi. Undan keyin B D ga 3$ pul o‘tkazmoqchiligi haqidagi ma’lumot (B > D 3$) 
“Ochiq daftar”ga yozib qo‘yiladi. Ushbu 3-tranzaksiya ham mavjud tranzaksiyalar 
A
E
D
B
A=10$
A->B 5$
B->D 3$
D->E 1$