ВәҺҺабијЈӘтин сијаси тарихи тарихи
Yüklə 4,44 Mb. Pdf görüntüsü
|
196 Şübhəsiz, XX əsrin bu böyük hadisəsi – həm dünya, həm də məntəqə səviyyəsində əzəmətli islami hadisə olan bu inqilab vəhhabi səudiləri və onların himayədarlarını qəflət yuxusundan oyatdı. Onlar başa düşdülər ki, öz keçmiş siyasətlərini davam etdirəcəkləri təqdirdə gözlənilmədən qüdrətləri sarsılacaq və cəmiyyət həll olunmaz böhranlı vəziyyətə düçar olacaqdır. Bəlkə də bunun ən yaxşı nümunəsi “İxvanul-müslimin”ə meyl edən və vəhhabi Səudi xanədanının səltənəti ilə müxalifət edən bir qrupun hərəkatı idi ki, Cəhiman əl-Ətibi və Məhəmməd ibn Əbdüllah Qəhtaninin başçılığı ilə, 1979-cu miladi ilində baş vermişdi. 1 “Vəhhabiyyət Ərəbistan yarımadasında” məqaləsinin müəllifi bu barədə yazır: “Bu qiyamın tarixi, əqidəvi və kəlam baxımından malik olduğu əhəmiyyət və dəyərinə nəzər yetirməklə, qeyd etmək lazımdır ki, belə hərəkatların baş verməsinin özü də 70-ci on illikdə Ərəbistana hakim olan riyakarlıq, dinsizlik, fəsad və zülmə ən yaxşı dəlildir. Bu şəraitdən yaranan təzyiqlər o qədər üzücü və təhrikedici idi ki, Ətibi və onun havadarlarını məcbur etmişdi ki, bütün dini və qeyri-dini sərhədləri sındırsın, öz hərəkatının qanuni olmasını izah etmək üçün Məhdəviyyət pirinsipinə üz gətirsinlər.” 2 Həqiqətdə Ətibinin qiyamı səudilərə göstərdi ki, onların sonsuz fəsadları, rüsvayçılıqları və dinsizlikləri cəmiyyəti onların əleyhinə qiyama səsləyir. Buna görə də İran təcrübələri və onun ardınca baş verən hadisələr Ərəbistanda da baş verib onlara öyrətdi ki, “Cəmiyyətin mümkün olan ən az razılığını cəlb etmədən, eləcə də inkişaf amilləri və inqilabi fikirlərin nüfuzu zəminələrini aradan qaldırmadan sabit qala bilməzlər. Buna görə də ictimai, iqtiqsadi və mədəni zəminlərdə münasib şərait yaratmaq və bununla da öz siyasi həyatlarını davam etdirmək üçün çalışdılar.” 3 Bir müddət anlaşılmaz vəziyyətdə qaldıqdan, onların istəklərinin əksinə olaraq baş verən və sonralar da baş verməkdə olan hadisələrlə əlaqədar 1 Hərəkatın rəhbərliyini Cəhiman əl-Ətibi və Məhəmməd ibn Əbdüllah Qəhtani öhdələrinə almışdılar. 1979-cu ilin noyabrın 20-də 200-300 nəfərlik silahlı bir dəstə (onların əksəriyyətini yəmənli, misirli və küveytli dini tələbələr təşkil edirdi) Qəhtaninin rəhbərliyi ilə Məscidül-həramı ələ keçirtdilər və 22 gün müqavimət göstərdikdən sonra məğlub oldular. E`lan etdilmişdi ki,bu hadisələrdə dövlət qüvvələrindən 127 nəfər ölmüş, 461 nəfər yaralanmış, qiyamçılardan isə 117 nəfər öldürülmüş və qalanları da əsir tutulmuşdu. 1980-cı ilin yanvar ayında tutulanlardan başda Əl-Ətibi olmaqla 63 nəfər gizli şəkildə aparılan sür`ətli mühakimədən sonra dəstələrə bölündü. Hər dəstəni bir şəhərə göndərdilər və 1980-cı il yanvarın 9-da şəhərlərin meydanlarında hamısının boynu vuruldu. (“Böyük İslam Enskilopediyası”, 2-ci cild, səh.38 2 Məscid Camei Məhəmməd, “Vəhhabiyyət dər cəzirətul-Ərəb” 3 Həmin mənbə 197 nigarançılıq hissi keçirdikdən sonra nəhayət bu nəticəyə çatdılar ki, öz dini siyasətlərində yenidən nəzər verməlidirlər; bununla da cəmiyyətdə baş verə biləcək böyük dəyişiklikləri və ondan qaynaqlanan qüvvələri nəzarət altına alsınlar (bu qüvvələr onların qüdrət və hakimiyyətlərini təhdid edirdi). Əlbəttə, bu mühasibələr vəhhabi səudilərin qüdrət və bacarıqlarından çox-çox üstün idi. Buna görə də Səudi məqamlarının öz xarici himayəçiləri olan müşavirlərinin (amerikalılar və qərblilər) tövsiyələrindən kömək almadan bu nəticəyə çatmaları çox zəif bir ehtimaldır. Diqqət yetirmək lazımdır ki, bu tövsiyələr məhz İranda şahın süqutundan sonra irəli çəkildi və bu da göstərirdi ki, şahın süqutundan sonra qarşılaşdığı məğlubiyyətdən sonra (başqa sözlə, bu hadisə qəfildən baş vermişdi) öz mənafelərini Səudiyyə rejiminin qalıb davam etməsində görənlər belə tövsiyələr etmişdilər. Bir daha vəhhabilərin hakim ideologiyasında dəyişiklik və islahat edilməsi lazım idi ki, bununla da yeni şəraitlə uyğunlaşa bilsinlər. Məscid Camei bu barədə belə yazır: “Təqribən demək olar ki, səudiləri yenidən nəzər verməyə məcbur edən amillərin ən mühümü təhsil almış yeni nəslin yayılıb inkişaf etməsi və orta səviyyəli bir təbəqənin yaranması idi. Onlar aşkarda nə öz hakimlərini bəyənirdilər, nə də onların bədəvi ərəblərə məxsus olan adətlərinə təqlid edirdilər. Eləcə də onların dini əqidələrini də qəbul etmir, üstəlik mövcud dini əqidələri məsxərəyə qoyurdular. Deməli, vəhhabilər öz daxili siyasətlərində və zəif əqidə ideologiyasında yeni nəzərlər verməli, islahatlar aparmalı idilər. Bunun səbəbi də ictimai və siyasi zərurətlərdən əlavə, yeni həyatın tələbinə görə ruhi, psixoloji və əxlaqi hazırlıqlar idi ki, onun üçün də 20-30 il əvvəl baş verən iqtisadi və siyasi dəyişikliklər zəmin yaratmışdı. Vəhhabiləri bu dəyişikliyə vadar edən mühüm amillər yeni ziyalı nəslin artması və orta səviyyəli bir təbəqənin yaranması idi ki, bu çox sürətlə inkişaf etmişdi. Buna görə də onlar hər növ tarixi, mədəni, hətta sinfi şəxsiyyətə belə, malik deyildilər. “Onların İslamdan uzaq olmaqla yerli mədəniyyət arasında olan müştərək cəhətləri, qərbə qarşı gülünc surətdə vurğunluqları, qərb məhsullarına, əxlaq və qanunlarına həddindən artıq aşiq olmaları idi.” Əlbəttə, vəhhabilərin klassik rəhbərlərinin əsas müşküllərindən biri bu idi ki, yeni nəslin, təhsil almış qruplarından bir dəstəsi islama, əsl dinə və dəyərlərə qayıtmaqdan başqa bir şey düşünmürdülər. Bunlar həmin şəxslərdirlər ki, hal-hazırda da islam ölkələrinin və Səudiyyə Ərəbistanının çox yerlərində də böyük bir inqilabi kütlə hesab olunurlar. Özünü vəhhabiyyətin himayəçisi və qoruqçusu hesab edən klassik vəhhabi rəhbərləri cəmiyyəti yeni nəslin, təhsil almış təbəqənin istəkləri Yüklə 4,44 Mb. Dostları ilə paylaş:
|