29
ştamda olan davamlı basilin proporsiyasını hesablayır. Müəyyən proporsiyadan aşağı olduqda
ştam həssas kimi , bu proporsiyadan yuxarıı olduqda isə davamlı kimi təsnif olunur. Tərkibində
təyin edilmiş konsentrasiyada
(kritik konsentrasiyada) dərman olan qidalı mühitdəki artım
inokulyantın müəyyən proporsiyasını
(kritik proporsiya) keçirsə, ştamın davamlı olması güman
edilir.
Kritik konsentrasiya vərəm basili artımının kliniki əhəmiyyətə malik davamlılıq göstərdiyi
qidalı mühitdəki vərəm əleyhinə preparatın ən az konsentrasiyasıdır.
Kritik proporsiya, tərkibində kritik konsentrasiyada vərəm əleyhinə preparat olan qidalı
mühitdə, artımı bu preparatın kliniki effektsizliyini göstərən vərəm basilinin inokulyantdakı
faizidir.
Artım kontrolu-Qeyri-məhdud artım nümayiş etdirməsi məqsədilə, vərəm basilinin
tərkibində heç bir dərman olmayan bərk qidalı mühitə əkilməsindən sonra alınmış kulturadır.
Prinsipi-Proporsiya üsulu (Canetti və digərləri tərəfindən modifikasiya olunmuş) ilə
müəyyən inokulyantın dərmansız kontrol mühitdəki artımının (koloniyaların sayı) tərkibində
kritik konsentrasiyada vərəm əleyhinə preparat olan qidalı mühitdəki artıma nisbəti təyin olunur.
Kritik dərman konsentrasiyası, həmçinin, davamlı koloniyaların kritik proporsiyası klinik
məlumatlardan hesablanmışdır.
Əkilmiş mühit inkubasiyadan 1 həftə sonra kontaminasiyaya görə, DHT şərhi üçün isə
inkubasiyanın 21-ci və 28-ci günlərində müayinə olunur. DHT üçün hazırlanmış dərmanlı qidalı
mühitin hər yeni dəsti keyfiyyət yoxlamasından keçməlidir.
Molekulyar test
Mikobakteriyaların kliniki nümunələrdən izolyasiyası, M. tuberculosis kompleksinin
identifikasiyası və vərəmə qarşı dərmanlara ştamm təsirliliyinin laborator şəraitdə sınağı üçün
kultura və DHT üçün adi metodlar ardıcıl prosedurlar tələb edir. Bu vaxt ərzində xəstələr qeyri-
müvafiq müalicə ala bilər, dərmana davamlı ştammlar yayılmağa davam edə bilər və davamlılıq
artması baş verə bilər. Buna görə də, vərəmə qarşı dərmana davamlılığın çevik aşkarlanması üzrə
yeni texnologiyalar vərəmlə bağlı araşdırılması hal-hazırda üstünlüyə çevrilmişdir. Rifampisinə
davamlılığın (tək və ya izoniazidlə birgə) çevik aşkarlanmasına fokuslanan molekular xətt
yoxlanışı sınaqları (LPA-lar) ölkə səviyyəsində onun tətbiqi üçün təfərrüatlı istiqamət sənədi
ÜST tərəfindən 2008-ci ildə təsdiq edilmişdir.
ÇDD vərəmin çevik aşkarlanması üçün LPA-ların qəbul edilməsi adi kultura və DHT
imkanına ehtiyacı aradan qaldırmır, belə ki, hazırda mövcud LPA-lar yalnız bəlğəm yaxmasının
müsbət nümunələri və adi kultural metodları ilə yaxmaya mənfi nümunələrdən yetişdirilmiş M.
tuberculosis izolyatları üzrə istifadə edilmək üçün nəzərdə tutulub.
HAİN GenoType MTBDRplus test, Version 2.0
GenoType
MTBDRplus
test,
Version
2.0
(Hain
Lifesciences)-nin
köməyilə
Mycobacterium tuberculosis pozitivliyini və rifampisin/izoniazid davamlılığının təyini
prosedurunu, eləcə də GenoLyse proseduru ilə DNT ekstraksiyasını izah edir. Ənənəvi
mikroskopiya üsulu ilə vərəm diaqnozunun təyini üçün həftələr lazımdır, adi dərman
həssaslığının təyini üçün isə əlavə vaxt tələb olunur. Test kulturadan ayrılmış DNT üzərində,
eləcə də, birbaşa pozitiv yaxmalı xəstədən alınan material üzərində aparıla bilər. Genotype
MTBDRplus müayinəsi PZR vasitəsilə amplifikasiya və amplikonların membran zolaq
30
üzərindəki immobilizə olunmuş spesifik oliqonukleotid zondlara birləşməsi prinsipi ilə işləyən
xətti zond testi (XZT) texnologiyasına əsaslanıb.
GeneXpert® MTB/RİF Testi. İşin prinsipi və məqsədi
Cepheid GeneXpert® System ilə işləyən Xpert MBT/RİF testi real zaman rejimində daxili
praymerli PZR in-vitro diqanostik yarımkəmiyyət testi olub: 1) bəlğəm nümunələrində yaxud
hayxırmaqla alınmış bəlğəmdən hazırlanmış, TDM pozitiv və ya neqativ olan konsentrasiyalı
çöküntülərdə
Mycobacterium tuberculosis kompleksinin DNT-sinin təyini üçün və 2) rifampinə
davamlılıq riski olan xəstələrin nümunələrində rpoB geninin mutasiyası ilə əlaqədar rifampinə
davamlılığın təyini üçün aparılır. Nəticə 2 saat müddətində əldə edilir.
GeneXpert Dx sistemi nümunələrin işlənməsi, nuklein turşuların amplifikasiyası və tək və
ya kompleks nümunələrdə hədəf ardıcıllığının təyinini real-zaman PZR-i və əks transkriptaza
PZR-indən istifadə etməklə həyata keçirir və avtomatlaşdırır. Sistem cihazdan, personal
kompüterdən, ştrix-kod skanerindən və toplanmış nümunələr üzərində testin aparılması və
nəticələrin nəzərdən keçirilməsi üçün yüklənmiş proqram təminatından ibarətdir. Sistem,
üzərində PZR reagentləri olan və PZR prosesi gedən birdəfəlik GeneXpert kartridclərindən
istifadə etməyi tələb edir. Kartridclər müstəqil olduğundan nümunələr arasında çarpaz-çirklənmə
ehtimalı aradan qalxır.
Xpert MTB/RİF-ə vərəm və RİF davamlılığını təyini üçün reaktivlər, həmçinin, hədəf
bakteriyanın adekvat işlənməsinə nəzarət etmək üçün və PZR reaksiyasında inhibitorların
varlığının monitorinqi üçün nümunə işləminə nəzarət ( NİN) daxildir. Zond Yoxlama Nəzarəti
(ZYN) reaktivlərin rehidratasiyasını, kartridcdə PZR borusunun doldurulmasını, zondun
tamlığını və boyanın stabilliyini yoxlayır. Hər bir testə Nümunə İşləminə Nəzarət (NİN) və Zond
Yoxlama Nəzarəti (ZYN) daxildir.
Nümunə İşləminə Nəzarət (NİN)-nümunənin düzgün işlənməsini təmin edir. NİN MTB-nin
adekvat işləmini təsdiq etmək üçün hər bir kartridcdə olan quru spor çöküntüsü şəklində qeyri-
infeksion sporlardan ibarətdir. NİN, əgər MTB lizisi gedibsə, mikrooorqanizmlərin varlıgını
göstərir və sübut edir ki, nümunə işləmi adekvat aparılmışdır. Bundan əlavə, bu kontrol real-
zaman PZR müayinəsinin nümunə ilə assosiasiyalı inhibisiyasını təyin edir. Neqativ nümunədə
NİN pozitiv, pozitiv nümunədə isə neqativ olmalıdır. NİN münasiblik meyarlarına cavab
verdikdə baş tutur. Əgər NİN negativ testdə təyin olunmursa testin nəticəsi “Etibarsız” (invalid)
olacaq.
Zond Yoxlama Nəzarəti (ZYN) - PZR reaksiyasına başlamazdan əvvəl, GeneXpert Dx
System diyircəyin (Bead) rehidratasiyasını, borunun dolma reaksiyasını, zondun tamlığını və
boyanın stabilliyinin monitorinqi üçün zondların verdiyi flüoresent siqnalı ölçür. Əgər təyin
edilmiş münasiblik meyarlarına cavab verirsə, Zond Yoxlaması məqbul hesab edilir.
Xpert MTB/RİF testindəki praymerlər rpoB geninin “nüvə” regionun 81 nuklein əsası
cütlüyündən ibarət olan hissəsini amplifikasiya edir.
Adekvat
nümunə əldə etmək üçün, bu bölmədəki təlimatları diqqətlə izləmək lazımdır:
•
Hər nümunə üçün minimum 1ml bəlğəm toplayın. Xəstə oturmuş və ya ayaq üstə
durmuş vəziyyətdə olmalıdır.
•
Nümunələr istifadədən əvvəl imkan daxilində 2-8°S-də saxlanılmalıdır. Lakin,
ehtiyac olarsa, nümunələr maksimum 35 °S-də ≤ 3 gün və 4°S-də 4-10 gün saxlanıla
bilər.