82
"Qafqazenerjitikinti", iri tikinti təşkilatları, "Zaqsənayetikinti" tresti ilə yanaşı,
"Mingəçevirtikinti", "Daşkəsənfiliztikinti", "Kür-Araz sutikinti", "Bakı tikinti-
quraşdırma" Tresti, "Azneftdəniztikinti" və başqa tikinti təşkilatları yaradıldı, çoxlu
iri sənaye müəssisəsi istismara verildi, ağır sənayenin yeni sahələrinin
yaradılmasına başlandı.
Hələ 1944-cü ildə Sumqayıt boru-prokat zavodunun tikintisi bərpa olundu.
49
Sumqayıtda alüminium zavodunun tikintisi üçün hazırlıq işləri genişləndi.
Respublikada alüminium sənayesinin yaradılması işləri hələ müharibədən əvvəl
başlanmışdı. 1947-ci ilin yayında Sumqayıtda respublikanın böyük kimyasının ilki
olan sintetik kauçuk zavodunun tikintisinə başlandı.
Azərbaycan SSR-in məhsuldar qüvvələrinin inkişafında Zaqafqaziyada ən
böyük Daşkəsən dəmir filizi yatağı əsasında filiz-mədən sənayesinin yaradılmağa
başlanması böyük hadisə oldu. Burada iri filiz-mədən müəssisəsinin-Daşkəsən
dəmir mədəninin əsası qoyulurdu. Rustavidəki Zaqafqaziya metallurgiya zavodu
bu mədənin bazasında yaradılmışdı. Müharibə nəticəsində - Daşkəsən mədəninin
tikintisi dayandırılmış və 1945-ci ilin üçüncü rübündə bərpa olunmuşdu.
50
Sənaye müəssisələri ilə yanaşı, çoxlu mənzil, mədəni-məişət ocağı və digər
obyektlər tikilmişdi. Lakin əsaslı tikintinin sürəti respublikanın inkişaf etməkdə
olan iqtisadiyyat və mədəniyyətinin tələblərinə hələ cavab vermirdi.
Azərbaycanda nəqliyyat da inkişaf etməkdə idi. 1945-ci ildə SSRİ Xalq
Komissarları Sovetinin qərarı ilə müstəqil Azərbaycan Dəmir Yolu İdarəsi
yaradıldı. Uzunluğu 36 km olan Alabaşlı-Quşçu körpüsü dəmir yolu 1948-ci il
iyulun 27-də işə salındı.
51
Elektrik dəmir yolu şəbəkəsi genişləndirildi. 1948-ci ildə
Suraxanı-Qala, 1949-cu ildə Qala-Buzovna sahələri istismara verildi.
52
Dəmir yolu
nəqliyyatı ilə yük daşınması artırdı.
Su, avtomobil və hava nəqliyyatının inkişafında xeyli müvəffəqiyyət əldə
edilmişdi. Onların texniki təchizatı yaxşılaşmışdı, bu isə
yük dövriyyəsini və
sərnişin daşınmasını artırmağa imkan verirdi. Avtomobil yolları yenidən qurulur,
möhkəm örtüyü olan yeni yollar çəkilirdi. Sərnişin daşımalarında avtomobil
nəqliyyatının rolu daim artırdı. 1950-ci ildə ümumi istifadədə olan avtobuslarla 11
mln sərnişin daşındı, halbuki 1940-cı ildə bu rəqəm cəmi 3,8 mln idi. 1949-cu ildən
əhaliyə taksilər xidmət etməyə başladı.
53
Azərbaycanın paytaxtı, respublikanın
şəhərləri, ölkənin mühüm inzibati və sənaye mərkəzləri ilə hava xətlərinin sayı
artırdı. Respublikanın mülki aviasiyası kənd təsərrüfatı əməkçilərinə də böyük
kömək göstərirdi.
Rabitə müəssisələrinin şəbəkəsi, poçt mübadiləsi genişlənirdi. Teleqraf-
telefon rabitəsi yenidən qurulurdu. 1946-cı ildə Bakı-Tbilisi arasında yüksək
tezlikli teleqraf magistral kanalı açıldı, sonrakı illərdə isə Bakı-Yevlax sahəsində
83
yeni teleqraf aparatları tətbiq olundu. 1949-cu ildə Bakıda ilk dəfə olaraq əl
sistemli abonent teleqraf stansiyası quruldu.
54
Radiorabitə də xeyli inkişaf etdi.
Beləliklə,
1946-1950-ci
illər
Azərbaycanın
xalq
təsərrüfatının
müvəffəqiyyətlə bərpa edilməsi, dördüncü beşilliyin əsas istehsal tapşırıqlarının
yerinə yetirilməsi, sənayenin, kənd təsərrüfatının, tikintinin, nəqliyyat və rabitənin
texniki səviyyəsinin daha da yüksəlməsi ilə əlamətdar oldu. 1945-1950-ci illərdə
respublika sənayesinin ümumi məhsulu 78 faiz artdı.
55
Sənayedə müharibədən
sonrakı birinci beşillik plan 4 ilə yerinə yetirildi.
56
Azərbaycan neft sənayesi xeyli inkişaf etdi. Plan tam yerinə yetirilməsə də,
neft hasilatı 28 faiz artdı. Qaz çıxarılması isə 26 faiz çoxaldı.
57
1950-ci ildə 14822
min ton neft çıxarıldı.
58
Neft emalı zavodlarının istehsal gücü artırıldı, məhsulların çeşidləri
genişləndi və keyfiyyəti yaxşılaşdı. 1946-1950-ci illər ərzində neft emalının həcmi
1,3 dəfə, bütün əlvan neft məhsullarının istehsalı 14 dəfə, o cümlədən aviasiya
benzini növləri 7,5 dəfə, dizel yanacağı 6,5 dəfə, bütün növ yağların istehsalı 1,75
dəfə çoxaldı.
59
Sənayenin digər sahələri qısa müddətdə bərpa olundu və inkişaf etdi. 1946-
1950-ci illərdə polad istehsalı 89 faiz, prokat istehsalı 79 faiz, elektrik enerjisi
istehsalı 76 faiz, maşınqayırma və metal emalı məhsulu istehsalı 149 faiz, sement
istehsalı 48 faiz artdı.
60
Yüngül və yeyinti sənayesi uğurla inkişaf edirdi.
61
1950-ci ildə
Naxçıvan MSSR-də sənayenin ümumi məhsulu 1940-cı il səviyyəsini 44
faiz, Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətində isə 74 faiz ötüb keçdi.
62
Azərbaycanın kənd təsərrüfatı bitkilərinin əkin sahəsi 1950-ci ildə 1945-ci
ilə nisbətən 47 min hektar artdı,
63
ümumi məhsul istehsalının həcminə görə isə
1940-cı ilin səviyyəsindən 32 faiz çox oldu. Beşillik ərzində xam pambıq istehsalı
64 min tondan 283,6 min tona çatdı. Eyni zamanda hər hektardan götürülən məhsul
2,8 dəfə artaraq, 1950-ci ildə 18,7 sentnerə çatdı.
64
Kolxoz və sovxozlarda ictimai mal-qaranın sayını artırmağa dair dördüncü
beşilliyin planı artıqlaması ilə yerinə yetirilmişdi.
65
Lakin heyvandarlığı inkişaf
etdirmək üçün kolxoz və sovxozların böyük imkan və ehtiyatlarından tam istifadə
olunmamışdı. Kolxozçuların, fəhlə və qulluqçuların şəxsi istifadəsindəki mal-
qaraya münasibətdə ciddi pozuntular olmuşdu. Bunun nəticəsində zəhmət
adamlarının yardımçı təsərrüfatında inək, camış, qoyun, keçi və donuzların sayı
kəskin surətdə azalmışdı.
Azərbaycanda tikinti işlərinin genişlənməsi, dördüncü beşillikdə tikinti
təşkilatlarının yeni texniki bazasının inkişafı, işçilərin ixtisasının artırılması
nəticəsində 485 mln manatlıq tikinti-quraşdırma işləri görülmüşdü.
66
34 iri yeni
dövlət sənaye müəssisəsi istifadəyə verilmişdi.
67
Yaşayış evlərinin, məktəblərin və