Water problems: science and technology

82
1/2016
SU TƏCHİZATI, TULLANTI VƏ YAĞIŞ SULARI 
SİSTEMLƏRİNİN İDARƏ OLUNMASI
Qurbanov Ç.Z., Alıyev E.M. Su təchizatı sistemlərinin
layihələndirilməsində geodeziya şəbəkəsinin...
SU PROBLEMLƏRİ: ELM VƏ TEXNOLOGİYALAR
Cədvəl 2. Geodeziya şəbəkəsi məntəqələrinin koordinat və hündürlükləri kat-
aloquna əsasən aparılmış yoxlamanın plan üzrə nəticələri 
(x və y qiymətlərinin analizi)
Şəkil 1. Xırdalan şəhərində sıxlaşdırılmış geodeziya şəbəkəsinin sxematik
təsviri.
Mən-
təqələr
İlkin koordinatlar
Alınmış koordinatlar
Alınmış fərqlər
X
Y
X
Y

X

Y
PM-0494
392137.681
4478612.736
392137.680
4478612.692
0.001
0.044
PM-1307
392480.269
4479344.392
392480.270
4479344.372
-0.001
0.02
PM-1357
391964.890
4479911.094
391964.822
4479911.148
0.068
-0.054
PM-1429
391559.920
4480235.911
-
-
-
-
PM-1442
392290.814
4478464.399
392290.814
4478464.345
0
0.054
PM-1445
392570.026
4479145.887
392570.041
4479145.912
-0.015
-0.025
PM-1468
392431.172
4479508.068
392431.162
4479508.043
0.01
0.025
PM-1590
394551.870
4478911.427
394552.012
4478911.469
-0.142
-0.042
PM-1594
394867.226
4478609.466
394867.104
4478609.437
0.122
0.029

---

83
1/2016
SU TƏCHİZATI, TULLANTI VƏ YAĞIŞ SULARI 
SİSTEMLƏRİNİN İDARƏ OLUNMASI
SU PROBLEMLƏRİ: ELM VƏ TEXNOLOGİYALAR
Qurbanov Ç.Z., Alıyev E.M. Su təchizatı sistemlərinin
layihələndirilməsində geodeziya şəbəkəsinin...
qəbuledicidən alınan qiymətlərdə xətaların olması qaçılmazdır. Maqnit fırtınaları
və yerüstü radio mənbələri də GPS siqnalının normal qəbul olunmasına mane olur.
Ərazidə ölçmə işlərini bitirdikdən sonra hesablama işlərinin kameral şəraitdə
aparılmışdır. Ölçmə nəticələrinin kameral hesablama işləri Leica Geo Office proq-
ramı vasitəsi ilə yerinə yetirlmişdir. Aparılmış yoxlama işləri isə geodeziya şəbəkəsi
məntəqələrinə  bağlanmaqla  realizə  olunmuşdur.  Nivelirləmə  işləri  çoxlu  sayda
gedişlərdən ibarət olmuşdur. Nəticələr ortofotoplanların üzərinə gətirilmiş və ölçmə
nəticələrinin dəqiqliyinin araşdırılması üçün trianqulyasiya şəbəkəsinin qurulmasına
ehtiyac yaranmışdır (şəkil1). 
Ölçmələr təqribən 20-50 m-dən bir sıxlıqla aparılmışdır, ərazinin bəzi yerlərində
isə obyektlərin və relyefin xarakterindən asılı olaraq gediş məsafələri dəyişilmişdir.
Ərazidə  layihələndirilən  kanalizasiya  sisteminin  ümumi  planı  şəkil  2-də  gös -
tərilmişdir.
Şəkil 2. Xırdalan şəhərinin kanalizasiya sisteminin ümumi planı.

---

Ərazidə geodeziya şəbəkəsinin araşdırılması zamanı onun məntəqələrinin böyük
əksəriyyətinin mövcud olmaması aşkarlanmışdır. Buna əsas səbəb şəhər infrastruk-
turunun  sürətli  inkişafı  olmuşdur.  Hətta  poliqonların  bəziləri  sıradan  çıxmışdır.
Aparılmış topoqrafiya və geodeziya işlərinin nəticəsi olaraq qeyd etmək lazımdır
ki, ikinci mərhələdə aparılmış nivelir gedişləri relyefdən asılı olaraq daha sıx ol-
muşdur. Hətta bəzi gedişlər arasındakı məsafələr 2-3 m təşkil etmişdir. Layihədə
tətbiqi nəzərdə tutulan geodeziya şəbəkəsinin dəqiqləşdirilməsi nəticəsində onun
qarşıya  qoyulan  texniki  tələblərə  cavab  verməsi  aydınlaşmışdır  (bəzi  poliqon
nöqtələri istisna olmaqla).
Nəticə
Xırdalan ərazisində yaradılmış geodeziya şəbəkəsinin dəqiqləşdirilməsi nəti -
cəsində aydın olmuşdur ki, poliqon nöqtələrinin ölçülməsi dəqiqliyi Dövlət Trian-
qulyasiya Şəbəkəsinə bağlanarkən plan üzrə f∆x = ±0.05 m, f∆y = ±0.04 m, yük -
səklik üzrə isə f∆z = ±0.04 m təşkil edir.
Poliqon nöqtələrində qapalı gediş və ya iki poliqon nöqtəsi arasında aparılmış
açıq gediş nəticəsində məlum olmuşdur ki, plan üzrə xəta ±0.06 m, yüksəklik üzrə
±0.04 m təşkil edir.
Buradan belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, dəqiqləşdirilən geodeziya şəbəkəsi su
və kanalizasiya xətlərinin yer üzərində aparılmasında istifadə oluna bilər.
Ədəbiyyat siyahısı:
1. Qocamanov M.H., Xəlilov B.M. Qauss-Kryuqer proyeksiyası və onun Azərbay-
canda tətbiqi haqqında / Azərbaycanda Geodeziya və Kartoqrafiyanın inkişaf
perspektivləri mövzusunda III elmi-praktik konfransın materialları. Bakı: Ulu,
2011, s.6-15.
2. Piriyev R. X. Geodeziyanın əsasları və Topoqrafiya. B.: Bakı Universiteti, 1994,
392 s.
3. Qurbanov Ch.Z. The creation of geodetic monitoring system in order to exploit
water transmission lines // Journal of Qafqaz University - mechanical and indus-
trial engineering, 2014. volume 2, number 2, pages 142-148.
4. Alıyev E.M., Ələskərov E.R. Daşınmaz əmlakın kadastrında geodeziya təminatı
və  qlobal  mövqemüəyyənetmə  sistemləri  /  Geodeziya  və  kartoqrafiya  kafe-
drasının yaranmasının 40 illik yubileinə həsr edilmiş “XXI əsr: Geodeziya və
Kartoqrafiya elmində innovasiyalar” mövzusunda IV elmi-praktik konfransın
materialları. Bakı Dövlət Universiteti, Bakı: 2012, s.170-174.
SU PROBLEMLƏRİ: ELM VƏ TEXNOLOGİYALAR
Qurbanov Ç.Z., Alıyev E.M. Su təchizatı sistemlərinin
layihələndirilməsində geodeziya şəbəkəsinin...
SU TƏCHİZATI, TULLANTI VƏ YAĞIŞ SULARI 
SİSTEMLƏRİNİN İDARƏ OLUNMASI
1/2016
84

---