27
Səmərəli dövlət xərclərinin ayrılmaz hissəsi müasir, ədalətli və Ģəffaf satınalma qaydalarına
riayət
etməkdir ki, bu da tənzimləyici çərçivədən tutmuĢ icra prosesinə qədər təmin olunmalıdır.
25.
Azərbaycan satınalmaların gücləndirilməsinə xüsusi diqqət yetirilməlidir. 2008-ci il
üzrə Ölkədə Satınalmaların Qiymətləndirilməsi Hesabatında (ÖSQH) satınalmalar üzrə
gücləndirilməsi zəruri olan bir neçə sahə öz əksini tapmıĢdır. Bunların ən vacibləri dövlət
satınalmaları, o cümlədən qaydalar üçün hüquqi çərçivənin yeniləĢdirilməsi, əhatə dairəsi və icra
məsələlərində boĢluqların aradan qaldırılması, inzibati qaydada qərarların qəbul edilməsini
məhdudlaĢdırmaq məqsədilə qoruyucu vasitələrin tətbiqi və standart sənədlərin hazılranmasıdır.
Azərbaycan həm də hüquqi Ģəxslərin institusional idarəetmə və potensialını da gücləndirə bilər.
Buraya Dövlət Satınalmalar Agentliyinin (DSA) rolunun aydınlaĢdırılması, ən azı onun mövcud
qanunvericiliklə uyğunlaĢdırılması, potensialın yaradılması və dövlət satınalmalarının ölkənin
ümumi dövlət sektoru üzrə idarəçilik sisteminə inteqrasiyası daxildir. ÖSQH-də həmçinin bazar
təcrübəsi və nəzarətlə bağlı əhəmiyyətli dərəcədə irəliləyiĢ də tövsiyə olunur.
26.
Ġdarəçiliyi daha da gücləndirmək məqsədilə qərar qəbul edən Ģəxslərə və
ictimaiyyətə iqtisadiyyatla bağlı daha çox məlumatların verilməsi zəruridir. Ölkədə
iqtisadiyyatın vəziyyəti və maliyyə xərclərinin icrası ilə bağlı ictimaiyyətə çoxlu məlumatlar
verilir. Buna baxmayaraq bu sahədə hələ çox iĢlər görülməlidir. Hal-hazırda, hökumətin
informasiya strategiyasını gücləndirmək olar. Bunu qərar qəbul edən Ģəxslər,
kənar analitiklər və
ictimaiyyət üçün müəyyən vacib məlumatların vaxtında çatdırılması vasitəsilə etmək olar. Bu
informasiyaya aĢağıdakılarla bağlı ətraflı məlumatlar daxil olmalıdır: icmal büdcə (rüblük, GFS
formatında, inzibati və funksional təsnifatda), real əmək haqları (aylıq, sektoral bölgüdə), real
idxal və ixrac (aylıq, təfərrüatlı), qeyri-neft özəl investisiyalar (rüblük, təfərrüatlı). Belə
müntəzəm və təfərrüatlı məlumatların mövcudluğu hökumətin və özəl sektorun iqtisadiyyata
nəzarət etmək gücünü artırardı.
27.
Hökumətin investisiya layihələrinin icrasını gücləndirmək məqsədilə ölkənin
infrastrukturunun keyfiyyəti ilə bağlı “Ġllik Hesabat Kartı” hazırlamaq olar. Hökumət
ölkədə infrastrukturu yaxĢılaĢdırmaq məqsədilə əhəmiyyətli dərəcədə investisiya yatırır. Cari
investisiya layihələri təcili investisiya ehtiyaclarına cavabdır. Eyni zamanda, hökumət
tamamlanmıĢ layihələri effektli Ģəkildə reklam etməklə onlardan faydalana bilər. Hökumət
infrastrukturun keyfiyyəti ilə bağlı ―Ġllik hesabat kartı‖ hazırlaya bilər. Bu hesabatda təkcə
investisiyaların məhsulları (yenidən salınmıĢ yolların neçə kilometr olması) deyil, həm də
nəticələri (Ġrandan Gürcüstan və ya Rusiya sərhədinə orta hesabla tranzit nə qədər vaxt tələb
edir) nəzərə alına bilər. Hesabatda, həmçinin, infrastrukturla bağlı irəliləyiĢlər izlənə bilər ki, bu
irəliləyiĢdən də xarici investisiyaları cəlb etmək məqsədilə istifadə etmək olar.
28.
Yuxarıdakıları nəzərə alaraq, hesabatda tövsiyə olunur:
Tövsiyə 3: Xərclərin idarəolunması üzrə vacib institutları (xəzinənin
idarəolunması, büdcənin hazırlanması, investisiyaların qiymətləndirilməsi,
satınalmalar, daxili və xarici audit) yaratmaq/gücləndirmək və onları işlək
vəziyyətə gətirmək; yaxşılaşdırılmış infrastruktur haqqında məlumatı yaymaq
üçün illik hesabat kartı hazırlamaq.
28
Ġnfrastruktur və kommunal Ģəbəkələr
29.
Azərbaycanda ictimai infrastrukturun aĢağı keyfiyyətdə olması 1990-cı ilin
ortalarından inkiĢafa mane olan amillərdən biri olmuĢdur. Neft bumu gerçəkləĢdikcə,
hökumət infrastruktura investisiyaların yatırılmasını prioritet istiqamət kimi görür.
Ölkənin infrastrukturu 25-30 illik istismar dövrünü artıq baĢa vurmuĢdur. Bunun səbəbləri
maliyyə imkanlarının olmaması (Azərbaycanın yeni neft resursları yalnız 2006-cı ilin sonunda
istifadəyə verilmiĢdir) və köhnəlmiĢ idarəetmə təcrübəsidir. Əsas yolların təxminən 56 faizi pis
vəziyətdədir, yolların 30 faizinin isə təcili təmirə əhtiyacı var. Regional və yerli yolların 45 faizə
yaxınının istismar dövrü bitib ki, bu da bir sıra rayonlarda ərazi vahidləri arasında ilboyu
əlaqənin yaradılmasına mane olur. OxĢar problemlər dəmir yolu sektorunda da yaĢanır.
KorlanmıĢ dəmiryolu infrastrukturuna görə Azərbayanda dəmiryolları (neft üçün vacib ixrac
marĢrutu) tam imkanla fəaliyyət göstərə bilmir. Son illərdə yaxĢılaĢdırılmasına baxmayaraq
(xüsusilə paytaxt ərazisində), su təchizatının etibarlılığı aĢağı olaraq qalır (orta hesabla gündə 13
saat). Bakıdan kənarda, ölkənin bir çox yerlərində insanlar gündə üç saat su ilə təmin olunurlar.
30.
Hökumət kommunal xidmətləri yaxĢılaĢdırmaq məqsədilə “qısa, ancaq əmin”
addımlar atmıĢdır: dövlət xərcləri və dövlət idarəçilyi. Azərbaycan kommunal xidmətləri
Ģəbəkəsinin (elektrik, qaz, su, telefon xətlərinin çəkilməsi) yaxĢılaĢdırılmasının sürətləndirilməsi
məqsədilə paralel olaraq aĢağıdakıları həyata keçirmiĢdir. Birincisi, icmal büdcə hesabına
ölkənin vacib infrastruktur layihələrinə vəsait ayrılmıĢdır; eyni zamanda, kommunal xidmət
göstərən qurumların maliyyə dayanıqlığının təmin olunması üçün komunal
xidmətlər üzrə tariflər
əhəmiyyətli dərəcədə artırılmıĢdır (Tarif ġurası vasitəsilə). Ġkincisi, sayğaclaĢdırma və
kommunal xidmətlər üzrə hesab sistemi tətbiq olunmuĢdur. Hökumət eyni zamanda bütün
kommunal xidmətlər üzrə struktur islahatlar aparmaq niyyətindədir. Bu hesabatda islahat
prioritetlərinin yalnız bir neçəsi öz əksini tapıb ki, bunlar da aĢağıda müzakirə olunur. Hökumət
bəzi hallarda tədricən korporativləĢməyə də keçir. Azərbaycanın orta müddətli tarif siyasəti var
ki, burada 2010-cu ilə qədər kommunal xidmətlərin maliyyə davamlılığının təmin edilməsi əks
olunur. 2008-ci ilə qədər ölkə bu istiqamətdə müəyyən iĢlər görüb.
8
31
.
Ġndiyə qədər əldə olunmuĢ irəliləyiĢdərdən ən nəzərəçarpanı elektrik təchizatı və
magistral yollarla bağlıdır ki, bunların da hər ikisi strateji sektorlardır. Elektrik təchizatı
bütün sistem üzrə təkmilləĢdirilmiĢ və iqtisadi fəaliyyətin gücləndirilməsini dəstəkləmiĢdir. Bu,
Azərbaycanın böyük ixrac potensialı olan, sürətlə artan aqro-emal sənayesi üçün xüsusilə
vacibdir. Nəzərəçarpan irəliləyiĢ müĢahidə olunan digər sahə ġimal-Cənub və ġərq-ġimal-qərb
dəhlizi üzrə yolların təmir olunmasıdır. Hər iki dəhliz Ġran və Gürcüstandan məhsulların idxal
olunması, Rusiya və Gürcüstana (tranzit və sonuncu təyinat yeri) qeyri-neft məhsullarının ixrac
olunması baxımından vacibdir. Xidmətlərə olan artan tələbə cavab vermək və təkmilləĢdirmə
iĢlərini davam etdirmək üçün ölkə bir neçə çətinliyin öhdəsindən gəlməlidir.
8
Ötən illər ərzində investisiyalara ayrılmıĢ dövlət vəsaitləri əhəmiyyətli dərəcədə olmuĢdur. 2004-cü ildən kapital
xərcləri nominal baxımdan 14 dəfə artaraq 2007-ci ildə qeyri-neft ÜDM-in 25.7 faizini təĢkil etmiĢdir. Bu
göstəricinin 2008-ci ildə qeyri-neft ÜDM-in 37.2 faizə çatacağı gözlənilir. 2005-07-ci illərdə hökumət inzibatçılıq,
sosial xidmətlər, enerji, nəqliyyat və kommunikasiya sahələrinə vacib investisiyalar yatırmıĢdır. Bu investisiyaların
bir hissəsi kimi hökumət Azərenerjiyə (elektrik xidmətləri) 420 milyon manat, Azəriqaza (qaz xidmətləri) 64 milyon
manat, Azərsuya (su təchizatı) 125 milyon manat, Dövlət Ġrriqasiya Agentliyinə 117 milyon manat, Bakı
Metropoliteninə 82 milyon manat, AZAL-a (Azərbaycan Hava Yolları) 63 milyon manat və Nəqliyyat Nazirliyi
(NN) vasitsilə yolların inĢasına 419 milyon manat sərmayə yatırmıĢdır. ġəbəkə üzrə kommunal xidmətlərə sərf
olunan xərclər 2004-07-ci illər üçün ümumi kapital xərclərinin təxminən 50 faizini təĢkil etmiĢdir.