2-Dünyagörüşü anlayışı, onun məzmunu, strukturu və tipləri

Mirzə Kazım 
bəy
 bir çox  Avropa dillərini bilmiş, rus şərqşünaslığının banilərindən olmuş, XIX əsr Asiya və 
Avropanın elmi dairələrində şöhrət qazanmışdır.  Onun  mədəniyyət fəlsəfəsinə, Şərqin  ictimai-
siyasi  və  fəlsəfi  cərəyanlarına,  o  cümlədən  İslam  tarixinə  və  Quranın  təfsirinə,  mənəviyyat  və 
qnoseologiya problemlərinə, dilin  inkişaf qanunauyğunluqlarına dair əsərləri  elmi dəyəri, geniş 

---

 
62 
əhatəliyi və orijinallığı ilə fərqlənmişdir.  Xürafatın əleyhinə çıxan, maarifə və elmi yüksək qiymət 
verən Mirzə Kazım bəy “Bab və babilər” əsərində təbiətin bir-birindən fərqli, öz qanunlarına tabe 
üç-maddi, mənəvi və ruhi-aləmdən ibarət olmasını qeyd etmiş, təfəkkürün mənşəyinin gizli qüvvə, 
insan mənəviyyatının isə azad iradə ilə bağlılığını göstərmişdir. Mirzə Kazım bəyin “Firdövsiyə 
görə  mifologiya”əsərində  müxtəlif  bölgə  mifləri  haqqında  maraqlı  təhlilləri,  “Şamil  və 
müridizm”,“Bab  və  babilər”  kitablarında  isə  sosial  zülmə  və  xarici  istibdada  qarşı  olan  Şamil 
hərəkatı və babiliyin İslam bölgəsi təriqətləri ilə bağlı fəlsəfi, sosial, dini və etik baxışlarının elmi 
şərhi  verilmişdir. 
XIX  əsrin  I  yarısında  A.A.Bakıxanov  və  Mirzə  Kazım  bəylə  yanaşı  milli  özünüdərk 
prosesinə  müəyyən  töhfələr  vermiş  mütəfəkkirlərdən  biri  olmuş