A b u z ə r b a ğ I r o V y. E. B e r t e L s V ə a z ə r b a y c a n ə d ə b I y y a t I
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
p r o q r a mı , m ü ə y y ə n i d e o l o j i p o s t u l a t l a r ı o l a n f a r s d i l l i A z ə r b a y c a n p o e z i y a m ə k t ə b i k o n t ek s t i n d ə n ə z ə r d ə n k e ç i r mi ş d i r . F a r s d i l l i A z ə r b a y c a n p o e z i y a m ə k t ə b i X I - X I I ə s r l ə r ə r z i n d ə A z ə r b a y c a n ı n G ə n c ə , T ə b r i z , N a x ç ı v an , B ə r d ə , M a r a ğ a , B a k ı v ə b . ş əh ə r l ə r i n d ə f o r ma l a ş mı ş d ı r . X I I ə s r d ə f a r s i d i l i p o e t i k a t m o s f e r d ə d o m i n an t l ı q e d i r d i v ə b u m e y l b ü t ü n Y a x ı n Ş ə r q ü ç ü n s ə c i y y ə v i i d i . İ n d i k i A z ə r b a y c a n ə r a z i s i n d ə d ə f a r s i d i l i z ə r i f s ö z s ə n ə t i d i l i n ə ç e v r i l m i ş d i . O z a ma n d ey i r d i l ə r k i , ə r ə b d i l i d i n v ə e l m d i l i , t ü r k d i l i o r d u v ə d ö v l ə t ç i l i k d i l i , f ar s d i l i i s ə p o e z i y a v ə b ə d i i ə d ə b i y y at d i l i d i r . B ə z ə n b u i f ad ə b i r q ə d ə r b a ş q a c ü r s ə s l ən i r d i : el m d i l i ( ə r ə b d i l i ) , ş e i r d i l i ( f a r s d i l i ) , mə i ş ə t , d a v r a n ı ş d i l i ( t ü r k d i l i ) . Ə r ə b , f a r s v ə t ü r k d i l l ə r i n i n t ə t b i q d a i r ə s i n i n b u c ü r b ö l ü n mə s i n i M . V . L o m o n o s o v u n " R u s d i l i n d ə k i l s ə k i t a b l a r ı n ı n x e y r i h a q qı n d a " ( 1 7 5 8 ) k i t a b ı n ı n m ü q əd d i mə s i n d ə v er i l mi ş " ü ç ş t i l " n ə z ə r i y y ə s i l ə m ü q a y i s ə e t mə k o l a r . L o mo n o s o v r u s d i l i n d ə s a x l an mı ş k i l s ə - s l a v y a n i z m l ə r i " y ü k s ə k ş t i l i n " - k i l s ə v ə y ü k s ə k ə d ə b i y y a t d i l i n i n ü zv i ü n s ü r ü h e s ab e d i r d i . O , k i l sə - s l av y a n d i l i n i p r a v o s l av k i l s ə s i n i n , r u s d i l i n i i s ə ə d ə b i y y a t , e l m , h ü q u q , mə i ş ə t d i l i k i m i a n l a y ı r d ı . B e r t e l s b u m ü n as i b ə t l ə " F ü zu l i n i n ə r ə b c ə ş e i r l ə r i " a d l ı mə q a l ə s i n d ə y a z ı r d ı : " D i l l ə r i n g ö s t ə r i l ə n n i s b ə t i ö z a r d ı n c a h ə m d ə t ə h s i l i n t ə ş k i l i n i q o y u r d u . " ( 9 3 , s . 2 5 1 ) " T ə h s i l i n b u c ü r t ə ş k i l i " o d e mə k i d i k i , v a r l ı a i l ə d ə n ç ı x mı ş t ü r k ü ç ü n f a r s d i l i n i ö y r ə n mə k z ə r u r i i d i , f ar s i s ə ə r ə b v ə t ü r k d i l l ə r i n i ö y r ə n mə l i i d i . G ə n c ə , Ş a m a x ı , T ə b r i z v ə N a x ç ı v an s a r a y l a rı n d a ş a i r l ə r f a r s d i l i n d ə y a z ı b y a r a d ı r d ı l ar . F a r s d i l i n i n b u cü r i n k iş a f ı n d a A z ə r b a y c a n h a k i m l ə r i o l a n Ş i r v an ş ah l ar mü h ü m r o l o y n ay ı r d ı l ar ; b e l ə k i , o n l a r f a r s d i l i n i s a r a y d i l i , y ü k s ə k ə d ə b i d i l s a y ı r d ı l a r . M ə l u m d u r k i , Ş i r v an ş ah A x s i t a n L e y l i v ə M ə c n u n h a q q ı n d a p o e m a y a z m a ğ ı N i z a m i y ə s i f a r iş v er ə r k ə n h ə mi n ə s ə r i n f a r s d i l i n d ə y a z ı l ma s ı i s t ə y i n i b i l d i r m i ş d i . A n c a q o r t a ə s r A z ə r b a y c a n p o e z i y a mə k t ə b i n i n j a n r l a rı q a r ı ş ı q – ər ə b - f a r s i d i . K l a s s s i k v ə z n k i m i ə r u z v ə z n i g ö t ü r ü l ü r d ü . Ə r ə b f ü t u h a t ı n d a n s o n r a ə r u z p o e z i y ad a ö z ü n ə m ö h k ə m y e r t u t m u ş d u . B u v ə z n s i s t e m i n i b ö y ü k f a r s - t a c i k ş a i r l ə r i d ə q ə b u l e t m i ş d i l ə r . F a r s d i l l i A z ə r b a y c a n p o e z i y a m ə k t ə b i ü ç ü n ə n ə n ə v i o b r a z - s i m v o l l ar ü z ə r i n d ə mə h a r ə t g ö s t ə r mə k s ə c i y y ə v i i d i ( " b ü l b ü l " , " g ü l " , " ş a m " , " p ə r v a n ə " v ə s . ) . A . A . İ q n at e n k o "İ s l a mı n g ü zg ü s ü " m o n o q r af i y a s ı n d a h aq l ı o l a r a q g ö s t ə r i r k i , A l l a h l a b i r l əş mə y i n mi s t i k f o r ma s ı k i m i s e v g i l i d ə y o x a ç ı x m a q ( y a n m a q ) s u f i l ə r t ə r ə f i n d ə n t ə b l i ğ e d i l i r v ə ə s a s l an d ı r ı l ı r d ı . B u c ü r d ü ş ü n c ə l ə r i k i m o m e n t l ə mü ə y y ə n e d i l i r : b i r i n c i s i , k iş i q a d ı n d a ö z o b r az ı n ı g ö r ü r ; i k i n c i s i , b u o b r a z q a d ı n a o n a g ö r ə v e r i l i r k i , o , k i ş i n i n b i r h i s s ə s i d i r ; b e l ə k i , r ə v a y ə t ə g ö r ə q a d ı n ( Q u r an d a b u r ə v a y ə t y o x d u r ) k i ş i n i n q a b ı r ğ as ı n d an y a r ad ı l mı ş d ı r . B e l ə l i k l ə , s u f i m i s t i k i s e v g i l i s i n d ə ö z " o b r a z ı n ı v ə f o r m a s ı n ı " g ö r ü r d ü . F a r s d i l l i A z ə r b a y c a n p o e z i y a mə k t ə b i n i n ep i k ə s ə r l ə r i g ö z ə l l i y i ( Yu s i f i - K ə n a n ) , d ə l i l i y i ( M ə c n u n ) , f ə d a k a r l ı ğ ı ( F ə r h ad ) , y e n i l m ə z g ü c ü ( R ü s t ə m) , d e s p o t i z mi ( Z ö h h a k ) v ə y a z ə n g i n l i y i v ə m ü d r i k l i y i ( S ü l e y m a n ) s i m v o l i z ə e d ə n t a r i x i - ə f s a n ə v i o b r a zl a r ı n b ə d i i t ə f s i r i n ə ə s a s l a n ı r d ı . F a r s d i l l i A z ə r b a y c a n p o e z i y a mə k t ə b i n i Y . E . B e r t e l s Ş ə r q R e n e s s a n s ı f e n o me n i i l ə b ağ l ay ı r v ə v u r ğ u l a y ı r d ı k i , b u m ə k t ə b i n i d e y a- e s t e t i k ə n ə n ə l ə r i n i Ə m i r X o s r o v D ə h l ə v i , Ə b d ü r r ə h m a n C a m i , Ə l i ş i r N ə v a i v ə M ə h ə m m ə d F ü z u l i k i mi d ü n y a ş ö h r ə t l i ş a i r l ə r Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|