Aktlar toplusu
Yüklə 3,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
bilər. Milli azlıqlara mənsub şəxslərin Osla tövsiyyələrində ifada olunan və işlənən hüquqlar halında öz dillərindən ictimai yerlərdə və şəxsi həyatda istifadə hüququnu geniş ictimaiyyətdə iştirakın asanlaşdırılmış kontekstində görmək lazımdır. Tövsiyyələr təcrid yanaşmanı nəzərdə tutmur, daha çox milli azlıqlara mənsub şəxslərin öz identikliyini, mədəniyyət və dillərini dəstəkləmək və inkişaf etdirmək hüquqları ilə tam və bərabər üzvlər kimi daha geniş cəmiyyətdə inteqrasiya olunmaq bacarığını təmin elmək zərurəti arasında balans yaratmağı təşviq edən yanaşmanı nəzərdə tutur. Bu perspektivdə belə inteqrasiya dövlətin rəsmi dilini (dillərini) yaxşı bilmədən çətin ki, mümkün olsun. Təhsilə aid belə qeydlər iqtisadi, sosial və nıədəni hüquqlar haqqında Beynəlxalq Paktın 13 və 14- cü maddələrində və təhsil hüququnu nəzərdə tutan və onu dövlətin məcburi etməsi əksini tapan uşaq hüquqları haqqında Konvensiyanın 29-cu maddəsində vardır. Eyni zamanda milli azlıqların müdafiəsi haqqında Çərçivə Konvensiyasının 14(3)-cü maddəsi təminat verir ki, azlıqların dilinin öyrənilməsi "rəsmi dili öyrənməyə və ya bu dildə tədrisə ziyan vurmadan həyata keçirilir". Adlar və yer adları 1)
Milli azlıqların müdafiəsi haqqında Çərçivə Konvensiyası müəyyənləşdirir ki, milli azlıqlara mənsub şəxslərin öz soyadından, adından və atasının adından doğma dilində istifadə etmək hüququ vardır. İstifadəsi şəxsi identiklik üçün fundamental olan bu hüquq hər bir dövlət üçün spesifik şərait işığında tətbiq edilməlidir. Məsələn, dövlət hakimiyyəti milli azlıqlara mənsub şəxslərin adının, soyadının və atasınan adının onların fonetik formasında yazılışında rəsmi dilin və ya dillərin yazılı əlifbasından istifadə edə bilər. Amma bu uyğun milli azlıqların dil sisteminə və ənənəsinə uyğun aparılmalıdır. Bununla əlaqədar dövlət hakimiyyəti tərəfindən özünün ilkin adından (adlarından) məcburi imtinaya vadar edilmiş, yaxud da iradələrinin əleyhinə əcdadlarının adı (adları) dəyişdirilmiş şəxslərin bilavasitə dilinə, həm də fərdlərin identikliyinə aid əsas hüququ - onları məsrəfsiz bərpa etmək hüququ olmalıdır. 2) Ad və yer adları, xüsusan milli azlıqlara mənsub və "birgə" hərəkət edən şəxslərə münasibətdə qrup idenlikliyinin əsas hissəsidir. Milli, yaxud etnik, dini azlıqlara və dil azlıqlarına mənsub şəxslərin hüquqları haqqında BMT-nin Bəyannaməsinin 2(l)-ci maddəsi milli azlıqlara mənsub şəxslərin "öz dilindən şəxsi həyatda və ictimai yerlərdə azad, maneəsiz və diskriminasiyaya məruz qalmadan istifadə etmək" hüququnu bəyan edir. Milli azlıqların müdafiəsi haqqında Çərçivə Konvensiyasının 10(1 )-cu maddəsi qeyd edir ki, dövlət milli azlıqlara mənsub şəxslərin "öz azlığının dilindən şifahi və yazılı, şəxsi həyatda və ictimai yerlərdə azad və maneəsiz istifadə etmək" hüququnu tanıyacaqdır. Mülki və siyasi hüquqlar haqqında Beynəlxalq Paktın 27-ci maddəsi bəyan edir ki, "...azlıqlara mənsub şəxslərə həmin qrupun başqa üzvləri ilə b'irlikdə... doğma dildən istifadə etmək hüququna rədd cavabı verilə bilməz". Şəxsin başqaları ilə birlikdə ictimai yerlərdə öz dilindən maneəsiz və heç bir diskriminasiyaya məruz qalmadan istifadə etmək hüququ ciddi bir göstərişdir ki, milli azlıqlara mənsub şəxslər tərəfindən yaradılan və idarə olunan idarə, assosiasiya, təşkilat və ya müəssisə kimi hüquqi şəxslərin seçimlərinə uyğun və azlıqların doğma dilində ad qəbul etmək hüququ vardır. Belə korporativ ad dövlət hakimiyyəti tərəfindən tanınmalıdır və həmin qrupun dil sisteminə və ənənəsinə uyğun işlədilməlidir. 3) Çərçivə Konvensiyasının 11(3) maddəsində deyilir ki, "milli azlıqlara 70 mənsub şəxslərin ənənəvi şəkildə çoxluqla yaşadıqları rayonlarda Tərəflər... əhali üçün ənənəvi adların, küçə adlarının və başqa topoqrafıq məlumatların göstəricilərinin belə məlumata ehtiyac kifayət qədərdirsə, həm də milli azlıqların dillərində qoyulmasını təmin edirlər". Göstərilən tarixi adların dəyərini tanımaqdan imtina azlıqların tarixini təftiş və assimilasiyası demək olardı və bununla da azlıqlara mənsub şəxslərin identikliyinə təhlükəyə çevrilərdi. Din
4) Mülki və siyasi hüquqlar haqqında Beynəlxalq Paktın 27-ci maddəsi təsdiq edir ki, "etnik, dini azlıqlar və dil azlıqları mövcud olan ölkələrdə belə azlıqlara mənsub şəxslərə həmin qrupun digər üzvləri ilə birlikdə öz mədəniyyətindən istifadə etmək, öz dininə etiqad etmək... eyni zamanda doğma dilindən istifadə etmək hüququna mancəçilik törədilməməlidir". Milli, yaxud da etnik, dini azlıqlara və dil azlıqlarına mənsub şəxslərin hüquqİarı haqqında BMT Bəyannaməsinin 3(1) maddəsi müəyyənləşdirir ki, "azlıqlara mənsub şəxslər diskriminasiyaya məruz qalmadan öz qrupunun digər üzvləri ilə birlikdə və fərdi qaydada öz hüquqlarından... istifadə edə bilərlər”. Dini inam və "birgə" dini mərasimlərin keçirilməsi milli azlıqlara mənsub şəxslərin əksəriyyəti üçün böyük əhəmiyyəti olan sahədir. Bu kontekstdə qeyd etmək faydalıdır ki, öz dilinə malik olmaq hüququ məhdudiyyətsizdir və buna mülki və siyasi hüquqlar haqqında Beynəlxalq Paktın 18(l)-ci maddəsində və İnsan hüquqları və əsas azadlıqlarının müdafiəsi haqqında Avropa Konvensiyasının 9(l)-ci maddəsində təminat verilir. Amma rəsmi ibadət də daxil olmaqla doğma dininə və inamına etiqad bu maddənin sonrakı bəndlərində sadalanan bir sıra məhdudiyyətlərə məruz qalır. Bu məhdudiyyətlər qanuni qüvvəyə minə və ictimai təhlükəsizliyin, qaydaların, əxlaqın və başqa şəxslərin əsas hüquq və azadlıqlarının müdafiəsinə aid ola bilər. Onlar ağıllı və son məqsədə proporsional olmalıdır və dövlət milli azlıqlara mənsub şəxslərin qanuni ruhi, dil və mədəni istəklərini boğmağa cəhd göstərməməlidir. Azlıqlara gəlincə, dini mərasimlərin yerinə yetirilməsi mədəni və dil identikliyinin saxlanılması ilə sıx bağlıdır. Açıq ibadətdə azlıqların dilindən istifadə olunması dini qurumların təsis edilməsi hüququ və açıq ibadət hüququ qədər ayrılmaz hüquqdur. Deməli, dövlət hakimiyyəti nə açıq ibadətə, nə də açıq ibadətdə istənilən dildən - ya uyğun milli azlığın dilindən, yaxud da həmin qrupun istifadə etdiyi liturgiya dilindən istifadəyə qeyri-qanuni məhdudiyyətlər qoymamalıdırlar. 5) Toy və yas mərasimi kimi dini aktlar müəyyən dövlətlərdə mülki vəziyyəti müəyyənləşdirən qanuni mülki aktları ifadə edir. Belə hallarda ictimai maraq nəzərə alınmalıdır. İnzibati təsəvvürün insan hüququndan istifadənin qabağını almamalıdır prinsipini nəzərdə tutmaqla dövlət hakimiyyəti dini qruplara heç bir dil məhdudiyyəti qoymamalıdır. Bu eyni dərəcədə dini qrupların öhdələrinə götürdükləri və mülki qanunlarla kəsişə bilən istənilən inzibati funksiyalara da aiddir. Amma dövlət dini icmalardan qanuni mülki aktları eyni zamanda dövlət dilində və dillərində yazmalarını özünün qanuni tənzimləyici və inzibati müəssisələrini gerçəkləşdirmək üçün tələb edə bilər. Cəmiyyətin həyatı və qeyri-hökumət təşkilatları 6) Milli azlıqlara mənsub və birgə hərəkət edən şəxslərin kollektiv həyatı beynəlxalq alətlərdə göstərildiyi kimi, fəaliyyətin çoxsaylı növlərində və sahələrində ifadəsini tapır. Bu həyatda, mövcudluğu onların identikliyini 71
Yüklə 3,38 Mb. Dostları ilə paylaş:
|