Azərbaycan Dövlət qtisad Universiteti
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
265 əhaliyə təqdim olan nemətlər və xidmətlərin kəmiyyət və keyfiyyətindən asılıdır. Həyat səviyyəsi dedikdə, ölkə əhalisinin həyat şərtlərinin elə məcmusu nəzərdə tutulur ki, o dövlətin iqtisadi inkişaf səviyyəsinə uyğun gəlsin. Sosial-iqtisadi kateqoriya olan «həyat səviyyəsi»nin əsas cəhəti ondan ibarətdir ki, o, yalnız bütöv əhalinin deyil, həm də ayrı-ayrı qrupların tələbatlarının reallaşmasının xarakter və miqyasını ifadə edir. Həyat səviyyəsi kateqoriyası başqa sosial-iqtisadi kateqoriyalardan fərqli olaraq, onların çoxunu keyfiyyət baxımından birləşdirir. Həyat səviyyəsinin komponentləri kimi keyfiyyət cəhətdən zənginləşdirilmiş həyat tərzi, həyat şəraiti və ətraf mühit çıxış edir. Məsələn, həyatın keyfiyyəti anlayışını xarakterizə edərkən, onu yalnız qida keyfiyyəti (kaloriyi, zulalın miqdarı, yağlığı) ilə məhdudlaşdırmaq olmaz. Həyat səviyyəsi işçinin, onun ailə üzvlərinin, bütövlukdə əhalinin təlabatının ödənilmə dərəcəsi ilə müəyyən edilir. Ona görə də əhalinin gəlir mənbələri, real və nominal əmək haqqı onların maddi təminatı, maddi rifahı üçün əsas şərtdir. Həyat səviyyəsi həyatı nemətlərin normativləri ilə müəyyən edilsə də, onun real təminatı bütövlükdə ölkənin iqtisadi potensialı, hər bir vətəndaşın, əhali qruplarının faktiki imkanları, gəlirləri və əmək haqqı ilə məhdudlaşır və yaxud genişlənir. Ona görə də həyatın dəyəri pul formasında ifadə olunan maddi nemətlər və xidmətlərin həm norma (normativ) və həm də faktiki istehlakının kəmiyyəti, miqdarı ilə müəyyən olunur. 266 Həyat səviyyəsində maddi təminatın rolunu müxtəlif variantlı göstəricilərlə ifadə etmək olar. Məsələn, ÜDM-un, milli gəlirin həcmi, əhalinin nominal gəlirləri, sahibkarlıq gəlirləri, əmək haqqı fondu, əmtəə dövriyyəsinin həcmi, əhalinin əmanət banklarındakı əmanətlərin məbləği, pensiya fondunun ümumi həcmi, mənzil fondunun həcmi, yerinə yetirilmiş xidmətlərin həcmi. Əhalinin hər nəfərinə görə - hər adambaşına düşən: real gəlirlər, sahibkarlıq gəlirləri, xidmətlərin həcmi, hər əmanətin orta miqdarı, minimum və orta əmək haqqı, minimum və orta pensiya, əmtəə dövriyyəsi. Həmin göstəricilərdən, məsələn, qiymətdən istifadə edərək əhalinin ayrı-ayrı sosial-demoqrafik qrupları üzrə minimum istehlak büdcəsini və onun strukturunu müəyyənləşdirmək olar. Burada minimum istehlak büdcəsi, yaşayış minimumu, minimum istehlak səbəti, minimum əmək haqqı, əmtəə, məhsul və xidmətlərin minimum normativləri, əmtəə və xidmətlərin qiymətləri əsas götürülür. Minimum istehlak büdcəsinin orta, yüksək, normal səviyyəli həyatın dəyəri göstəriciləri ilə müqayisə etmək, həmin səviyyələrdə onun xüsusi çəkisini hesablamaq mümkündür. Burada minimum istehlak büdcəsini necə deyərlər, rasional istehlak büdcəsi ilə müqayisə etmək, regionlar üzrə isə istehlak “səbətinin” dəyərini bazis dövründəki həyatın dəyərinə bölməklə müəyyən etmək olar. Həm də regionlar, ərazilər üzrə həyatın dəyəri indeksi, həyatın dəyəri fərqləri hesablanarkən onu yalnız istehlak qiymətləri indeksi ilə məhdudlaşdırmaq olmaz. Həyatın dəyəri indeksi daha geniş və əhatəlidir. Əhali gəlirləri, yaşayış minimumu, minimum istehlak büdcəsi arasında istər nisbətlər və istərsə də reallıq baxımından mövcud vəziyyət təhlil olunmalıdır.. 267 Həyat səviyyəsi həyatı nemətlərin normativləri ilə müəyyən edilsə də ,onun real təminatı bütövlükdə ölkənin iqtisadi potensialı, hər bir işçi və adamın, əhali qrupunun faktiki imkanları, gəlirləri və əmək haqqı ilə məhdudlaşır və yaxud genişlənir. Ona görə də həyatın dəyəri pul ifadəsində ifadə olunan maddi nemətlər və xidmətlərin həm norma (normativ) və həm də faktiki istehlakının kəmiyyəti, miqdarı ilə müəyyən olunur. Müasir dövrdə həyatın dəyəri, həyat səviyyəsi göstəriciləri xeyli genişlənmiş və zənginləşmişdir. Həyat səviyyəsində maddi təminatın rolunu müxtəlif variantlı göstəricilərlə ifadə etmək olar.Məsələn, ÜDM-un, milli gəlirin həcmi, əhalinin nominal gəlirləri, sahibkarlıq gəlirləri, əmək haqqı fondu, əmtəə dövriyyəsinin həcmi, əhalinin əmanət banklarındakı əmanətlərin məbləği, pensiya fondunun ümumi həcmi, mənzil fondunun həcmi, yerinə yetirilmiş xidmətlərin həcmi və s. Əhalinin hər nəfərinə görə isə - hər adambaşına düşən: real gəlirlər, sahibkarlıq gəlirləri, xidmətlərin həcmi, hər əmanətin orta miqdarı, minimum və orta əmək haqqı, minimum və orta pensiya, əmtəə dövriyyəsi, mənzil fondu, milli gəlirin istehlak fondu kimi göstəricilər nəzərdən keçirilməlidir..Həmin və digər göstəricilərdən, məsələn, qiymətdən istifadə edərək əhalinin ayrı-ayrı sosial-demoqrafik qrupları üzrə minimum yaşayış büdcəsini və onun strukturunu müəyyənləşdirmək olar. Burada minimum istehlak büdcəsi, minimum yaşayış büdcəsi, minimum istehlak səbəti, minimum əmək haqqı, əmtəə, məhsul və xidmətlərin minimum normativləri, əmtəə və xidmətlərin qiymətləri əsas götürülür. 268 9.3. Həyat səviyyəsinin qiymətləndirilməsində yaşayış minimumunun nəzərə alınması Dünya Bankı əhalisinin sayı 30 min nəfərdən çox olan ölkələrin inkişafını öyrənmək məqsədi ilə həyata keçirdiyi tədqiqatların yekununa əsasən bu ölkələr adambaşına düşən ÜDM-un həcminə görə aşağıdakı qruplara ayrılmışdır: 1. ÜDM-un adambaşına düşən həcmi 760 ABŞ dollarına bərabər və ondan az olanlar – yoxsul dövlətlər; 2. ÜDM-un adambaşına düşən həcmi 761-3030 ABŞ dolları arasında olanlar – aşağı orta gəlirli dövlətlər; 3. ÜDM-un adambaşına düşən həcmi 3031-9360 ABŞ dolları arasında olanlar – yuxarı orta gəlirli dövlətlər; 4. ÜDM-un adambaşına düşən həcmi 9361 ABŞ dollarına bərabər və ondan çox olanlar – yüksək gəlirli dövlətlər. Bu üsulla ölçülən həyat səviyyəsi üzrə Azərbaycan yuxarda göstərilən qruplardan üçüncü qrupa aid edilir, çünki 2007-ci ildə ÜDM-un adambaşına düşən həcmi 3168,5 manat təşkil etmişdir, bu da muvafiq olaraq 3660,6 ABŞ dollara bərabərdir. 2000-2008-ci illərdə ölkəmizin neft müqavilələrindən əldə etdiyi gəlirlər (bonus, mənfəət, tranzit gəlirləri) iqtisadiyyatın dinamik inkişafına və əhalinin həyat səviyyəsinin yüksəldilməsinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərmişdir. Beləliklə, 2007-ci ildə ölkənin durumu nəzərə çarpan dərəcədə yaxşılaşmış və əsas makroiqtisadi göstəricilərin dinamik artımı davam etmişdir. Belə ki, 2006-cü illə müqaisədə 2007-ci ildə ÜDM-un həcmi 43,0% artaraq, 26,8 mlrd. manat, o cümlədən adambaşına düşən həcmi 41,4% artaraq 3168,5 Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|