Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi nizami adına ƏDƏBİyyat institutu
Yüklə 5,1 Kb. Pdf görüntüsü
|
324 çörək qazanmağa başlayır. O, düzüb-qoşduğu ürəkaçan şeirləri ilə ar- tıq bütün vilayətdə tanınır, sorağı qonşu qırğız torpağına da yayılır. Tezliklə akınlığın sirlərini Suyunbay (1815-1898) adlı el sənətkarın- dan mənimsəyən Jambıl qazax dilində mahnılar qoşaraq eyni anda çalıb-oxuyur, aytıslarda (şeir yarışmaları, deyişmələr – A.Ş.) bacarı- ğını göstərir. Təhsil almaq imkanı olmayan Jambıl bütün qazax çöllərində dildən-dilə keçərək məşhur olmuş şeirlərini bədahətən söyləyirdi. Elə həmin vaxtdan da Jambıl aytısların daimi iştirakçısına çevrilmişdi. Məşhur söz ustadının adlı-sanlı akınlarla deyişmələri bu gün də qazax şifahi xalq yaradıcılığının qiymətli xəzinəsi hesab olunur. Şeir yarış- malarında təcrübəli akınlarla deyişərək dəfələrlə qalib gələn Jambıl el arasında nəsihətamiz mahnıların ustası kimi şöhrət qazanır. Onun ən çox sevilən, populyarlıq qazanmış aytısları içərisində Baktıbay, Ay- kumıs, Sarıbas, Şaşubay, Kulmambet və başqaları ilə deyişmələri xüsusilə seçilir. Təcrübəli akın Kulmambetlə deyişmədə qalib gələn Jambıl öz nəslinin ən hörmətli və populyar akınına çevrilir. O, özünün improvizə bacarığı ilə həftələrlə, aylarla “Koroğlu”, “Şahmərdan” və s. kimi dastanları ifa edərək hərtərəfli istedad və bacarığını artırırdı. Ustadı Suyunbayın poetik ənənələrini uğurla davam etdirən Jambıl Jabayev əsərlərində sadə xalqın ümid və arzularını qələmə almış, xalq qəhrəmanlarının igidliklərini tərənnüm etmiş, feodal zülmü və məhru- miyyətlərinin qatı əleyhdarı kimi çıxış etmişdir. Jambıl “Şağım”, “Şabdəngə”, “Patşa əmiri tapıldı”, “Zildi-buyrık” kimi şeirlərində xalqın sosial-siyasi həyatının poetik cizgilərini çəkmişdir. Qırğız Balık, Tınıbek, Kalıqul, Naymanbay, Katağan, Toktoğul, Muradəli, Əlimkulla ilə deyişmələri də yaddaşlarda dərin iz burax- mışdır. Qırğızların qəhrəmanlıq dastanı “Manas”a, həmçinin “Şah- namə”, “Koroğlu” və “Min bir gecə” kimi Şərq poemalarına musiqili əlavələri ona daha çox şöhrət qazandırmışdır. O, 1916-cı ildə qazax çöllərində çar rejiminə qarşı başlamış milli-azadlıq hərəkatının fəal- larından birinə çevrilmiş, bu dövrdə həmin mövzuda “Çar fərmanının məngənələri” və “Əsəbi fərman” əsərlərini qələmə almışdır. Jambılın sovet dövrünə qədərki deyişmə və şeirləri demək olar ki, saxlanılma- mış, yalnız şifahi şəkildə nəsildən-nəslə ötürülən hissələr bu günümü- zə gəlib çatmışdır. Həmin əsərlərdən “Atama”, “Şaltabaya”, “Kali”, “Molla Bəyzəkə” və s. daha məşhurdur. İstedadlı və vətənpərvər akın öz yaradıcılığında qazax xalqının keçmişindən yazmış, bu günündən bəhs etmiş və gələcək arzularını qələmə almışdır. Ömrü boyu məh- suldar yaradıcılıqla məşğul olmuş şairin ahıl yaşlarında olması belə 325 ona “Utegen batır”, "Suranşi batır" kimi dastanlara yenidən “can verib” dirçəltməyə mane olmamışdır. Onun dilindən söylənilən “Su- ranşi batır”, “Ötəgən batır” dastanları, “Tənbəl haqqında nağıl”, “Xan və akın” kimi nağıllar XX əsrin əvvəllərində yazıya alınmışdır. Əbəs yerə deyildir ki, professor Nizami Cəfərov məşhur qazax akınını “xalq (epos) poeziyasını ən yeni dövrə gətirib çıxaran, tarixi müasirləşdirən bir sənətkar” [2, s. 7] kimi səciyyələndirmişdir. Jambıl 1917-ci il Oktyabr inqilabını sevinclə qarşılamış, bu məqsədlə 1919-cu ildə Semireçye akınlarının yürüşündə yaxından iştirak etmişdi. Oktyabr inqilabından sonra Jambıl Jabayevin yaradıcı- lığında dövranı vəsf edən yeni meyillər yaranmağa başlayır. Məşhur akın yeni rejimi alqışlayır və “xoş gün-güzəranı” vəsf edən poetik əsərlər yaradır. Onun 1936-cı ildə qələmə aldığı “Oktyabr himni”, “Mənim Vətənim”, “Leninin mavzoleyində”, “Lenin və Stalin” və sairə kimi şeirləri sovet dövründə böyük populyarlıq qazanmışdır. Böyük söz ustadı Oktyabr inqilabından sonra qazax xalqının həyatında baş vermiş tarixi dəyişikliklərə böyük ümid bəsləyirdi. Şairin 1936-cı ildə Moskvada “Pravda” qəzetində dərc edilmiş, “Doğma ölkəm” ("Туған елім") adlandırdığı poetik düşüncələri qocaman akını bütün SSRİ-də şöhrət zirvəsinə qaldırmışdı [3]. 1936-1945-ci illər ərzində 13 min bənddən çox şeiri çap olunmuş şair yeni dövranın nailiyyət- lərini, Böyük Vətən müharibəsi illərində qələbəni və xalqın qəhrəman- lığını tükənməz coşqu ilə tərənnüm etmişdir. Jambılın 1934-cü ildə incəsənət ustalarının 1-ci respublika qu- rultayındakı çıxışı təsdiqlədi ki, o, həqiqi mənada xalqın şairidir. 1936-cı ildə Moskvada qazax ədəbiyyatı və incəsənəti ongünlüyündə, bir ildən sonra isə Tbilisidə “Pələng dərisi geymiş pəhləvan” poema- sının 750 illiyi münasibətilə keçirilmiş yubiley mərasimində 90 yaşlı Jambıl Jabayevin çıxışları qazax poeziyasının şöhrətini daha yüksək dərəcəyə qaldırmışdır. 1938-ci ildə poetik yaradıcılığının 75 illiyi ilə əlaqədar Romen Rollan, Mixail Şoloxov və o dövrün digər məşhur yazıçıları ona təbrik məktubu göndərmişlər. Onun mahnıları dövrü tərənnüm edir, çoxlu tirajla çap olunurdu. Ahıl akın hər yerdə hörmət-izzətlə qarşılanır, Şərqin yeni dövrü alqış- layan müdrik ağsaqqalı kimi təqdim edilirdi. Jambıl Jabayev Qazaxıs- tanın ən hörmətli akını, onun mahnıları isə qazax aul məişətinin yeni təzahür formasının təsviri kimi qəbul olunurdu. Qazax xalqının sözə vurğunluğunu və böyük sənətkara qiymətini Rusiya Elmlər Akademi- yasının müxbir üzvü Dina Amanjolova sənətkarlıqla belə ifadə etmiş- dir: “Biz bilirik ki, söz mədəniyyəti qazaxlar üçün həddindən artıq Yüklə 5,1 Kb. Dostları ilə paylaş:
|