Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası
Yüklə 2,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 133 bilməmiş, klassisizm qədər şüurlara hakim kəsilməmişlər. Klassisizm əvvəlcə İtaliyada meydana çıxmış, antik teatrın dirçəldilməsi və onun barbar orta əsrlər dramaturgiyasına qarşı qoyulması kimi meydana çıxmışdır. Ona görə də klassisizm özünün ən parlaq təcəssümünü dramaturgiyada tapmışdır. İntibah dövrünün humanistləri orta əsrlər dramaturgiyasını rədd edir, onun inkişafı, nailiyyətləri, xalqın bədii zövq və tələbləri ilə uyğunlaşmasına göz yumur, xalqın tarixi inkişaf xüsusiyyətlərini və zamanın tələblərini nəzərə almadan Evripid, Seneka, Plavt, Terensi kimi dramaturqların ənənələrini dirçəltməyə can atırdılar. Onlar məntiq, mühakimə yolu ilə antik teatrda gördükləri qanu- nauyğunluqlar əsasında teatrın əbədi və qaçılmaz qanunlarını müəyyənləşdirdilər. Hələ XVI əsrə qədər İtaliyada dini tamaşalar mühüm yer tuturdu. İntibah dövrünün humanistləri isə Senekanın faciələrini tamaşaya qoyurdular. 1515-ci ildə Trissino "Sofonizba" faciəsini yazır. Evripid və Senekanı özü üçün örnək götürən müəllif əsərin mövzusunu Tit Livinin əsərindən götürmüşdür. Süjetin inkişafındakı rasionalist ciddilik, düzgünlük, məntiqə uyğunluq, səhnə təcəssümünün yoxsulluğu, bədii surətlərinin mücərrədliyi, uzun-uzadı dialoq və monoloqlar, nitqdəki əzəmətli pafos, əzəmətli vəziyyətlər və hərəkətlər, on bir hecalı qafiyəsiz şeir bu pyesi səciyyələndirən əsas xüsusiyyətlər idi. Həm də bütün bu xüsusiyyətlər sonrakı dövrlərin klassisist faciəsi üçün bir qanuna çevrildi. Tədqiqatçılar Trissinonun "Sofonizba" əsərini haqlı olaraq Avropa klassisizminin ilk nümunəsi sayırlar. Bundan sonra klassisizm İtaliyadan Avropanın başqa ölkələrinə də yayılır. Fransanın, İngiltərənin, İspaniyanın, Almaniyanın universitetlərində geniş təbliğ edilir. Klassisizm əvvəlcə təcrübə və nəzəriyyə sahəsində Afaq Yusifli İshaqlı 134 antik mədəniyyətə təqlid kimi meydana çıxmışdır. Antik sənətkarların əsərlərinin və bədii yaradıcılıq təcrübələrinin öyrənilməsi özlüyündə zəruri və faydalı idi. Məhz antik mədəniyyəti öyrənmək nəticəsində İntibah dövrünün sənətkarları öz istedadlarını bütün zənginliyi və dərinliyi ilə nümayiş etdirmiş və dünya mədəniyyətinin ölməz incilərini yaratmışlar. Klassisistlərlə İntibah dövrü humanistlərinin antik mədəniyyətə müraciəti eyni səciyyə daşımırdı. Klassisistlər müxtəlif tarixi dövrlərin özünəməxsusluğunu nəzərə almır, antik dövrün təcrübəsini qanun şəklinə salır, bununla da incəsənət ehkamçılıq bataqlığına, durğunluğa, nüfuzlara səcdə etməyə gətirib çıxarırdı. Buna görə də Fransa müstəsna olmaqla heç bir ölkədə klassisizm dünya miqyaslı yüksək sənət əsərlərinin yaradılmasına gətirib çıxarmamışdır. Bəs necə olmuşdur ki, Fransada klassisizm uzun müddət hegemon mövqe tutmuş, iki əsr ərzində ölkənin bədii fikrini təmsil etmişdir? Bunun əsas səbəblərindən biri bu idi ki, klassisizm XVII əsrdə Fransanın dövlət tərəfindən etiraf edilən rəsmi bədii üslubu idi. Kral və hakim dairələr klassisist sənətkarları himayə edir, onlara təqaüdlər verirdilər. Mütləqiyyətçi dövlətin siyasəti feodal məhəlləçiliyindən və əyalətçiliyindən ümummilli birliyə keçid dövründə mütərəqqi bir hadisə idi. IV Henrixin, kardinal Rişelyenin və XIV Lüdovikin köhnə feodal qaydalarını dağıdıb yeni dövlət və vətəndaşlıq intizamı prinsipini yeritdiyi bir dövrdə incəsənətdən də ciddi forma intizamı tələb olunurdu. Siyasi həyatda Rişelye dövlət əleyhinə olan hər cür özbaşınalığa qarşı amansız olduğu kimi, klassisist incəsənət nəzəriyyəsində də fərdiyyətçilik, bədii ilham prinsipi rədd olunurdu. Sənətkarın azad yaradıcı ilham və dühası məcburi qaydalarla əvəz edilirdi. Rişelye özü müəyyən edilmiş qaydalara əməl olunmasına ciddi göz XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 135 yetirirdi. Bu qaydalara əməl edilməsinə nəzarət başqa işlərlə yanaşı Akademiyaya tapşırılmışdı. Kornelin "Sid" faciəsi üzərində qurulan mühakimə, qaydalara əməl etmək baxımından onun ən xırda təfərrüatlarına qədər təhlil edilməsi buna ən yaxşı sübutdur. Rişelye dili də dövlətə tabe etməyə cəhd etmiş və Akademiyaya dilin vahid lüğətini hazırlamağı, sintaktik qaydalarını müəyyənləşdirməyi tapşırmışdı. Bu iş nə qədər çətin, hətta qeyri-mümkün olsa da, Akademiya ölkənin ədəbi ictimaiyyətini bu işə cəlb etməklə danışıq dilində işlənən söz və istilahların qaydaya salınmasına müəyyən dərəcədə nail ola bildi. XVI əsr yazıçılarının azad, zəngin, həm də məhəlli ziddiyyətlərlə dolu olan dili ümumişlək sözlərin ciddi qanunları və ölçüləri çərçivəsinə salındı. Dil müəyyən qədər solğunlaşdı, əlvan rənglərin, orijinal, özünəməxsus cizgilə- rini azaltdı, lakin ümumişlək bir səslənmə gücü, qüdrəti qazandı. Onun leksika və sintaksisinin əsasını ciddi aydınlıq, dəqiqlik, məntiqə uyğunluq təşkil etdi. Dildə belə bir sərt səliqə və sahman yaradan Akademiya ədəbiyyatdan da belə bir səliqə və sahman tələb edirdi. Fransada klassisizmin çiçəklənməsinin şərtlərindən, mühüm səbəblərindən biri də onun yaradıcılıq metodunun fəlsəfi əsasının Dekart fəlsəfəsində öz təsdiqini tapması olmuşdu. XVII əsr fransız fəlsəfi fikrinin zirvəsi olan Dekart fəlsəfəsinin materialist tendensiyası klassisistlərin dünyagörüşünə bir aydınlıq möhürü vurmuşdu. Fransız klassisizmi həmçinin Fransanın başqa bir görkəmli filosofu olan Pyer Qassendinin /1592-1655/ əsərlərindən və materialist fikirlərindən qidalanmışdır. Pyer Qassendi "Fəlsəfə məcmuəsi" və "Aristotelçilər əleyhinə paradoksal məşqlər" əsərlərində orta əsrlər sxolastikası və dini asketizminə qarşı çıxmışdır. Ancaq Dekartdan fərqli olaraq Qassendi sxolastika əleyhinə ağıl Yüklə 2,83 Kb. Dostları ilə paylaş:
|