Diyanet iŞleri başkanliği yayinlari 1273 Halk Kitapları : 279 Yayın Yönetmeni Dr. Yüksel salman
Yüklə 6,82 Kb. Pdf görüntüsü
|
CAMİ VE KİTAP 134 II. Murad’ın Üç Şerefeli Cami’nin avlusunda yaptırdığı Saatli Medrese’de bir kütüphanenin bulunduğu muhasebe kayıtla- rından anlaşılmakta olduğu gibi, bu dönemde Edirne’de kurul- duğu tespit edilen iki kütüphaneden ilkinin Gazi Mihal Bey’in 1422’de inşa ettirdiği camide, ikincisininse Fazlullah Paşa’nın 1435/36’da yaptırdığı mescid bünyesinde hizmet verdikleri bilinmektedir. Nisan 1440 tarihli vakfiyesine göre Umur Bey, Bergama’da yaptırdığı medreseye müderris ve talebelerin fay- dalanmaları için bazı Arapça eserler, Bursa’daki camisine ise 33 cilt Türkçe kitap vakfetmiş, daha sonraki 20 sene içerisinde ise kitap sayısını 300’e çıkarmıştır. Anlaşılan Osmanlı kuruluş dö- neminde kütüphaneler doğrudan ilişkisi dolayısıyla genellikle medrese ve kısmen de camilerde kurularak hizmet vermişlerdir. Fatih dönemine geldiğimizde ulemadan Molla Yegân diye tanınan Mevlânâ Mehmed b. Armağan’ın Bursa’da yaptırdığı mescide 1461 yılında 2800 kitabı içeren bir kütüphane kur- duğunu görüyoruz. Yine bu dönemde Osmanlı ülkesine dâhil edilen Konya’da Hoca Ferruh ile Beyşehir’deki Subaşı mescid- lerinde de önceki dönemde kurulmuş olan kütüphanelerin var- lıklarını sürdürmeye devam ettiklerini bilmekteyiz. Osmanlı asırlarında yapılan camilerde yer yer kitaplık ve kütüphanelerin kurulmasına devam edilirken bazı kereler ger- çekten dikkat çekici örneklerle de karşılaşılabilmektedir. Nite- kim II. Bâyezid devrinde kurulan kütüphaneler arasında ku- rucusu, kuruluş yeri ve koleksiyonu bakımından en ilgi çekici olanı Mevlânâ Kıssahan Hacı Muslihiddin Mustafa b. Cüneyd’in Kandıra’nın Çavlı Hacı köyünde yaptırdığı iki mescidde tesis ettiği kütüphanelerdir. Bunlar için düzenlenen 1497 tarihli vak- fiyede çeşitli konulara dair 210 kitabın isimleriyle korunma ve yararlanma şartları kaydedilmişti. Yine ulemâdan Muslihiddin Çelebi’nin 100 kitabını ‘hayatta oldukça kendi tasarrufunda kal- ması, ölümünden sonra neslinden gelenlerin istifadesine sunulması, daha sonra da Bursa’daki Ulu Cami’ye konulup ihtiyaç sahiplerinin faydalandırılması’ şartıyla vakfettiği, II. Bâyezid’in oğlu Şehinşah CAMİ VE KİTAP.indd 134 29.09.2016 15:34:19 135 tarafından 1490’da Manisa’da valiliği sırasında yaptırdığı Hatu- niye Camii’nde bir kütüphane kurdurulduğu, (1513) Prizren’de şair Sûzî Çelebi’nin yaptırdığı mescidde bir kütüphane tesis edildiği bilinmektedir. Yavuz S. Selim (1512-1520) döneminde Mevlânâ Bâlî, Şeyh Süleyman Mahallesi’nde yaptırdığı mesci- dinin etrafındaki odaları ‘âlimler ve sâlihlerin ikametlerine tahsis’ ederek, 1519 tarihli vakfiyesi ile de burada, imam tarafından korunması ve ihtiyacı olanların istifadesine sunulması şartıyla vakfettiği 620 kitabıyla bir kütüphane kurmuştur. Kanûnî (1520-1566) dönemine gelindiğinde, sadrazamla- rından Makbul İbrahim Paşa (ö. 1536) Hezargrad’da, Hüsrev Paşa Diyarbekir’de, Kiremitçizade Sinan Bey Bursa’da, Cihan Bey tarafından da İstanbul’da Ayasofya yakınında yaptırılan cami ve mescitlerde birer kütüphane memuru yani hafız-ı kütüb görevlendirilerek kütüphaneler tesis edilmiştir. Sayılan isimlere, sahip olduğu büyük zenginlik yanında hayırseverli- ğiyle de tanınmakta olan Kanûnî’nin dokuz sene süreyle sad- razamı ve damadı Rüstem Paşa (ö. 1591)’yı da ekleyebiliriz. Tekirdağ ve İstanbul’da birer külliye, Edirne’de bir kervansaray onun hayrâtı arasında sayılabilir. Bizi burada ilgilendiren cami ile kitap/kütüphane ilişkisi yönündense Tekirdağ’daki külliye bünyesindeki kütüphanesi ile İstanbul Eminönü’nde Mahmud Paşa Camii yakınında Mimar Sinan’a yaptırdığı kütüphanesi- ni hatırlamak yerinde olacaktır. Takip eden devrede Anadolu Kazaskeri Mehmed Efendi tarafından İstanbul Fındıklı’daki ca- misinin içerisinde ve Çarşamba’da Cerrah Mehmed Paşa tara- fından (1593/94) Cerrahpaşa Camii’nde, Müeyyedzâde Pîrî Çe- lebi tarafından da 1608’de Amasya’da, Hatuniye Camii yanında birer kütüphane kurulmuştur. XVI. yüzyılda cami kütüphane ilişkisi ile ilgili olarak dikkati çeken bir diğer nokta da daha önceden kurulmuş olan cami kütüphanelerinin yeni bağışlarla zenginleştirilmeleri yolundaki çabalardır. Bu duruma örnek olarak Hacı Mustafa Ağa ve Abdülmennan’ın Sultanahmet’teki Akbıyık, Mehmed Ağa b. Yusuf’un Şehzade, Dârüssaâde Ağa- GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE CAMİ, KİTAP VE KÜTÜPHANE ÜZERİNE BAZI DEĞERLENDİRMELER CAMİ VE KİTAP.indd 135 29.09.2016 15:34:19 CAMİ VE KİTAP 136 sı Yakub Ağa’nın Atik Valide camilerine kitaplarını bağışlamış olmaları gösterilebilir. Diğer bazı örnekleri yanında XVII. yüzyılda Sadrazam Köp- rülü Mehmed Paşa (ö. 1661) tarafından Bozcaada ve Safran- bolu’daki camilerinde de birer kütüphane kurulmuş olduğu gibi, tesis şekli ve çalışma tarzı dolayısıyla bu dönemin diğer iki cami kütüphanesi dikkat çekicidir. Birincisi Mehmed Paşa b. Sinan tarafından 1666/67’de düzenlenen vakfiye ile daha önce vefat etmiş Mustafa Efendi’nin vasiyeti doğrultusunda 71 cilt kitabının İstanbul Cibali’deki Üsküp Camii’ne konulmuş, ikincisi ise Mahmud Efendi b. Abdullah isminde birinin vefatı sonrasında geride bıraktığı 78 kitabının, kendine vasi tayin ettiği müderrisînden biri tarafından 1672’de Konya’daki İplikçi Camii’ne bırakılmış olmasıdır. Her iki kütüphanenin bakım, işleyiş ve kontrolünün mahalle halkı tarafından karşılık bek- lemeksizin yerine getirileceği, fakir âlimlere kitapların ödünç olarak verilebilecekleri vakfiyelerinde ayrı ayrı belirtilmiştir. Anlaşılan o ki, XVII. yüzyılın sonlarında Anadolu’da sınırlı sa- yıda kitabı içeren koleksiyonlara sahip medrese ve cami kütüp- hanelerinin kurulması yanında, kurulmuş olan benzer kütüp- hanelerin yeni bağışlarla zenginleştirilmesine devam edilmiştir. Bu duruma bir örnek olmak üzere İstanbul Fatih’te Mustafa Bey Mahallesi’ndeki Halil Paşa Camii imamı Mehmed Efendi b. Himmet’in görev yaptığı camide bir dolap içerisine koyduğu 83 adet kitaptan yararlanma şartlarını 1682 tarihli bir vakfiye ile belirlemiş olmasını gösterebiliriz. Osmanlı ülkesinde cami, kitap/kütüphane birlikteliği XVIII. yüzyılda da devam etmiştir. Örnek olarak III. Ahmed’in annesi Gülnûş Vâlide Sultan için Üsküdar’da yaptırdığı ve 1712’de ibadete açılan caminin içerisinde küçük bir kütüphane oluş- turmasını, yine Yenicami Külliyesi içerisinde Turhan Valide Sultan’ın türbesi yanına bir kütüphane tesisini, 1708 tarihli vakfiyesiyle Abdülvehhâb b. Ahmed’in Sivrihisar kazasında Mahmud Hüdâyî Camii’ne 130 kitap vakfetmesiyle daha önce CAMİ VE KİTAP.indd 136 29.09.2016 15:34:19 Yüklə 6,82 Kb. Dostları ilə paylaş:
|