Əfrasiyab Bədəlbəyli. İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti
145
2. Mahur d
əstgahında Fili ilə Əbul arasında yerləşən şöbə.
Zirkeş
–
Şur dəstgahının əvvəlində olan kiçik bir guşə.
Zurna
(sur – böyük ziyaf
ət, toy, düyün + nay)
– üfl
əmə ağac musiqi aləti – ağacdan (çox vaxt ərik – qaysı
ağacından) qayrılır. Gövdəsinin ön tərəfində 7, arxa tərəfin-
d
ə bir dəlik var ki, bunlar lazımi vaxtda barmaqlarla
örtülüb açılır. Əlavə olaraq zurnanın ağzı tərəfdə bir dəlik
daha var ki, bu da k
ök üçündür. Zurnanın müştüyü iki
nazik, yonulmuş qarğı parçasından qayrılır.
Zurna Az
ərbaycanda hələ ən qədim zamanlardan bəri çox
yayılmış xalq musiqi alətidir. Onun asəfi zurna, ərəbi
zurna,
əcəmi zurna, qaba zurna, şəhabi zurna, cürə zurna
kimi bir çox müxt
əlif növləri olmuşdur. Zurna gur və çox
güclü s
əslənən musiqi alətidir.
Zü tutmaq
– bax: D
əmsaz.
Zümzüm
ə
– b
əyənilmiş havanı yavaş səslə oxumaq. Çox vaxt musiqinin melodiyasını
m
ənimsəmək prosesində istifadə olunan priyomlardan biri.
Züxm
ət
(zöxm
ət)
– 1.
Ər. mizrab;
2. T
əbil ağacı.
Zurna
Əfrasiyab Bədəlbəyli. İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti
149
A
A kapella
(ital. capella – kiçik kils
ə, sovməə)
– orta
əsrlərdə katolik kilsəsində musiqiçilər üçün ayrılan yer.
Əvvəllər kilsə musiqiçiləri yalnız müğənnilərdən ibarət olduğu üçün kapella
sözü xoru bildirirdi, sonralar is
ə kilsə musiqisində alətlərdən istifadə olun-
ması və kübar musiqinin inkişafı ilə əlaqədar olaraq hər hansı bir yerdə
(kils
ədə və ya sarayda) xidmət edən musiqiçilər qrupu Kapella adlandırıl-
mağa başladı.
A kapella ifad
əsi (ital.– a capella – “kapella üslubunda” deməkdir) xorun
müşayiətsiz oxunması mənasında istifadə olunur.
Abbreviatura
(ital. abbreviatura; lat. brevis –
qısa, müxtəsər)
–
yazının və ya nitqin ixtisar olunması; not yazısındakı ixtisarlar və ya
sad
ələşdirmələr.
A.–
nın xüsusi növü melizmlərdir.
Açar
- h
ər bir not sətrinin əvvəlində qoyulan şərti işarədir.
Açar not s
ətrində yazılan müəyyən bir notun yüksəkliyini və adını təyin
edir. Bununla da h
əmin not sətrində yerləşən digər notların yazılması və
ox
unması üçün yol açılır.
Not yazısında açar üçün oriyentir olaraq üç səsdən istifadə olunur:
Musiqi terminl
əri
150
1. Kiçik oktavanın “fa” səsi – Bas açarı; o cümlədən, “Fa” sisteminə aid
olan açarlar bunlardır: basprofund açarı, bariton açarı.
2. Birinci oktavanın “sol” səsi – Skripka açarı (və yaxud kaman açarı); o
cüml
ədən, “Sol” sisteminə aid olan açar – qədim fransız açarı.
3. Birinci oktavanın “do” səsi – Alt açarı; o cümlədən, “Do” sisteminə aid
olan açarlar -
Soprano açarı, Messo-soprano açarı, Tenor açarı, Bariton
açarı.
Açar işarələri
– bax: Alterasiya
Açar işarələrinin dəyişməsi
– bax: Alterasiya.
Adajio
(ital. adagio –
yavaş–yavaş, ağır, sakit)
– 1.
Ağır tempin (ağır addımlara uyğun) əsas işarəsi.
2. Bu tempd
ə yazılmış və xüsusi adı olmayan pyes.
3. Baletd
ə ağır templi lirik rəqs.
Ağac dirək
– b
əzi simli alətlərdə rezonans qutusunun içində, iki deka arasında yerləş-
diril
ən kiçik taxta parçası.
Ah
əngdarlıq
– bax. Harmoniya
Akkolada
(fr. accolade – möt
ərizə)
– eyni vaxtda ifa olunmaq üçün
notların yazıldığı bir neçə not sət-
rini birl
əşdirən böyük mötərizə.
Əfrasiyab Bədəlbəyli. İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti
151
Akkompanim
ə
-
müşayiət etmə.
Akkompaniment
(fr. accompenement –
müşayiət)
– musiqi
əsərində daha təsirli səsi və ya aləti müşayiət etmək, davam
etdirm
ək, tamamlamaq üçün istifadə olunur;
A. vokal musiqid
ə və çoxsəsli orkestrın ifa etdiyi musiqidə rast gəlinir.
İnstrumental musiqi ümumi fonda gözə çarpan melodiya və onu müşayiət
ed
ən səslərdən təşkil edilə bilər.
Akkompaniator
–
müşayiətçi.
Akkord
(ital. accordo; fr. accord –
uyğunluq, ahəng, uzlaşma; lat. accordo –
müvafiq
ət);
(ad – il
ə, üçün, doğru + cor – ürək); başqa fərziyyəyə görə: cor – ürək
sözünd
ən yox, yun. chorde – sim sözündən)– müxtəlif yüksəklikdə yerləşən
v
ə müxtəlif adlı bir neçə səsin (üçdən az olmayaraq) eyni vaxtda səslənmə-
sind
ən yaranan həmahənglik.
A.-lar t
ərkibindəki səslərin miqdarına və interval münasibətinə görə fərqlənir.
A.-
lar daha çox tersiya quruluşlu olur, yəni tersiya münasibətində yerləşən
s
əslərdən əmələ gəlir (məs., “do-mi-sol”; “si-re-fa diyez-lya”; “sol-si bemol-re-
fa-lya” v
ə s.) .
Tersiya quruluşlu A. üçsəsli, septakkord, nonakkord və s. növlərə bölünür
v
ə quruluşuna, şəklinə, yerləşməsinə, melodik vəziyyətinə, harmonik
funksiyasına və bir sıra digər əlamətlərinə görə fərqlənirlər.
Dostları ilə paylaş: |