Filosofiya kk

 
70 
onin` o`zine ta`n ruwxiy elitasi boladi. Bul elita ushin tek ka`sibiylik emes, al ruwxiy tan`lang`anliqtin` 
elementi ha`m tiyisli: hadalliq, haqiyqatliq, joqari a`dep-ikramliq.  
Ruwxiy bahaliqlar bilimlendiriw sistemasi arqali a`melge asiriladi.  
Qiyin,  qarama  -  qarsiliqli  sha`rayatlarda  ha`m  ruwxiy  bahaliqlar  menen  siyispaytug`in  jaramsiz 
qubilislar  ko`rinis  tawip  otiradi.  Bul  na`rse  a`lbette  ma`deniyattin`,  ruwxiyliqtin`  ekinshi  plang`a 
o`tkenin an`latpaydi. Ga`p sonda, birinshiden, ma`mleketlik ta`rtipke tu`siriw arqali bazar qatnasiqlarin 
tsivilizatsiyaliq  jolg`a  saliw.  Bazar  qatnasiqlarina  o`tiw  bizin`  jag`daylarimizda  birden-bir  maqset 
(samotsel`)  emes,  ol  molshiliqqa  iye  ja`miyetke  o`tiwdin`  qurali.  Bunday  ja`miyetti  quriw  ha`m  onin` 
o`mir  su`riwi  ushin  bilimli,  joqari  kvalifikatsiyali  adamlar  kerek.  Usinnan,  ekinshiden,  ruwxiy-
bilimlendiriw  reformalarinin`  a`melge  asiriliwindag`i  juwapkershilik  ma`mleketlik  strukturanin` 
birinshilerin ju`klegen.  
Respublikada kadrlardi tayarlaw, orta ha`m joqarg`i bilim beriw sistemasin tu`pkilikli reformalaw 
baslandi. Ilim ha`m ma`deniyat sferasin, intellegentsiyani, intellektualliq ha`m do`retiwshilik miynettin` 
wa`killerin qollap-quwatlaw boyinsha u`lken jumislar alip barilmaqta.  
Ma`mleketlik  suverenitetke  erisiw  menen  O`zbekstan  bir  a`sirden  ko`p  sirtqi  du`n`ya  menen 
bo`liniwden  qaldi.  O`z  waqtinda,  patsha  kolonizatsiyasi  tusinda,  Qoqan  xanlig`inin`  orninda  Tu`rkstan 
general-gubernatorlig`i  ornadi.  Buxara  ha`m  Xiywa  xanliqlari  protektoratlarg`a  aynaldi.  Olar  sirtqi 
du`n`ya  menen  baylanistag`i  o`zinsheliklerden  ayrildi.  Sovet  da`wirinde  xaliq  araliq  qatnaslarda 
prerogativa orayg`a tiyisli boldi. O`zbekstan paxtag`a qa`niygelesti. Paxtanin`, altin ha`m basqa da ren`li 
metallardin` eksporti respublikanin` erkinen biyg`a`rez a`melge asirildi.  
Ga`rezsizlikti  dag`azalaw  menen  O`zbekstan  respublikasi  xaliqaraliq  qatnaslardin`  toliq  huqiqli 
sub`ekti.  Respublikada  88  sirt  eldin`  akkreditatsiyalang`an  wa`killeri  islep  tur,  35  elshixana,  50  xaliq 
araliq ha`m ma`mleketlik emes sho`lkemlerdin` wa`killikleri ashilg`an.  
Sirtqi  siyasattin`  tiykarg`i  printsipleri  O`zbekstan  Respublikasinin`  Konstitutsiyasinda 
tastiyiqlang`an:  ma`mleketlerdin`  suverenli  ten`ligi,  ku`sh  jumsamaw,  shegaralardin`  buzilmawi, 
ba`sekelerdi paraxat jol menen ta`rtiplew, basqa  ma`mleketlerdin` ishki isine aralaspaw ha`m basqa da 
ha`mme  moyinlag`an  printsipler  ha`m  xaliqaraliq  huqiqtin`  normalari.  (Qaran`iz:  Konstitutsiya 
Respubliki Uzbekistan. T., 1992. stat`ya 17).  
Respublikanin` sirtqi siyasatina ideologiyasizliq, ashiqliq ta`n.  
Sirtqi  siyasattin`  waziypasi  eldin`  jer  ju`zlik  siyasat,  ma`deniy-  intellektualliq,  ekonomikaliq 
ken`islikke organikaliq integratsiyalaniwin bildiriw.  
Siyasiy  qatnaslar,  diplomatiyaliq  iskerlik  oblastindag`i  bag`darlar  BMSh  ha`m  OBSE 
ma`kemelerine  qatnasi  menen  baylanisli.  qoow  jili  martta  Bas  Assambleyanin`  n`u`-sessiyasinda 
O`zbekstan  BMShqa  ag`za  boldi.  O`zbekstan  OBSE  nin`  parlamentler  araliq  ha`m  Parlamentlik 
assambleyasinin`  ag`zasi.  O`zbekstan  qosilmaytug`in  (neprisoedinenie)  ha`rekettin`  ag`zasi  ha`m  bul 
boyinsha anaw ya minaw a`skeriy-siyasiy bloklarg`a qatnaspaydi.  
Sirtqi siyasat bag`darlarindag`i ma`mleketler araliq eki ta`repleme ha`m ko`p ta`repleme baylanisli 
Ga`rezsiz  Ma`mleketler  Awqamindag`i  eller  menen  baylanisqa  qaratilg`an.  Rossiya,  Qazaqstan, 
Qirg`izistan, Ta`jikstan h.t.b.  
1994  jili  O`zbekstan  ha`m  Qazaqstan  arasinda  birlikli  ekonomikaliq  ken`islikti  quriw  boyinsha 
sha`rtnama  du`zildi,  og`an  Qirg`izistan  ha`m  Ta`jikstan  qosildi.  Tu`rkmenistan  menen  baylanis  eki 
ta`repleme baratir.  
Orayliq  aziyaliq  integratsiyanin`  ideyasi  a`melge  asiriliwda  «Turkstan--bizin`  uliwma  u`yimiz» 
ja`miyetlik ha`reketinin` roli ku`shli.  
O`zbekstan ma`leketlik suverenitetke iye bolg`annan keyin Turtsiya,  Iran  ha`m Pakistan du`zgen 
sawda-ekonomikaliq sho`lkem - EKOnin` ag`zasi. Geybir ma`seleler boyinsha "Islam Konferentsiyasi" 
(OIK) sho`lkemi menen de baylanislar bar.  
Qitay, Indiya, AQSh, Germaniya, Yaponiya, Frantsiya, Italiya ha`m basqa da jetekshi eller menen 
baylanislar ku`shli.  
Xaliqaraliq  sho`lkemler  ramkasindag`i  aktiv  siyasiy  iskerlik,  ten`  huqiqli  eki  ta`repli  ha`m  ko`p 
ta`repleme  sirt  ma`mleketler  menen  qatnaslar  respublikanin`  xaliqaraliq  ma`deniy  ken`islikke 
integratsiyalaniwi  ushin  mu`mkinshilik  tuwg`izbaqta.  Samarqand,  Buxara,  Xiywa,  Shaxrisabzdin` 
tariyxiy-arxitekturaliq  estelikleri  jerju`zilik  tsivilizatsiyanin`  oshaqlarinin`  biri  sipatinda  qaytadan 

---

 
71 
du`n`yani o`zine qaratiwda. Bug`an gu`wasi: YuNESKOnin` basshilig`inda Amir Temurdin` 660 jillig`i, 
Buxara ha`m Xiywanin` 2500 jillig`inin` bayramlaniwi.  
Jerju`zlik  integratsiyag`a  o`tiwde  respublikada  du`zilgen  Sirtqi  ekonomikaliq  baylanislar 
ministrligi,  sirtqi  ekonomikaliq  iskerlikler  Milliy  banki,  bajixana  xizmeti,  xaliqaraliq  sawdanin` 
respublikaliq orayi, bir qatar ellerdegi sawda u`yleri siyaqli institutsionalliq strukturalar du`zilgen.  
O`zbekstan Xaliqaraliq valyuta fondi, Jer ju`zlik banki, Miynettin` xaliqaraliq sho`lkemi, Evropa 
bankinin` rekonstruktsiya ha`m rawajlaniw h.t.b. ekonomikaliq, finansliq sho`lkemlerdin` ag`zasi. Bular 
O`zbekstan ushin transmilliy avtomobil` ha`m temir jol magistrali qurilisina aralasiwg`a, demek, Indiya, 
Tinish  okeang`a,  Qara  ha`m  Jer  orta  ten`izi  portlarina,  Persiya  qoltig`ina  shig`iwina  mu`mkinshilik 
beredi.  
O`zbekstan  Ulli  jipek  jolin  qayta  tiklewge  ma`pdar.  Sirt  ellik  partnerlardin`  qatnasiwi  menen 
ka`rxanalar  du`zilgen:  Zarafshan-  N`yumont,  UzDEU  avto;  jan`a  proektlerdin`  a`melge  asiriliwi 
baslandi:  UzDEU  elektronika  (Koreya),  AO  "O`z  Italmotor  (Italiya),  UzBat  (Ulli  Britaniya),  Xorezm 
APOsi  Mersedes-Bents  firmasi  menen  birlikte  (Germaniya  h.t.b.).  Nemets  ha`m  Tu`slik  Koreya 
firmalarinin`  ja`rdeminde  telefonlastiriwdi  zamanago`ylestiriw  (modernizatsiya)  protsesi  iske  asirilip 
atir.  
 «Regionalliqtan globalliqqa» printsipi Aral problemasin sheshiw ushin ha`m qolaniladi. Araldin` 
quriwi - bul tek Orayliq Aziya xaliqlarinin` g`ana tragediyasi emes, ol jer ju`zinin` barliq ekonomikaliq 
sharayatina ta`sir etedi.  
Rawajlaniwdin`  perspektivasi  rawajlang`an  ellerdin`  qatarina  qosiliwg`a  qaratilg`an.  A`dette 
ekonomikaliq rawajlaniw da`rejesi boyinsha joqarg`i, orta ha`m to`men da`rejede rawajlang`an eller dep 
bo`liw  bar.  Bul  boyinsha,  O`zbekstan  «orta  da`rejede  rawajlang`an  Aziya  eli»  dep  qaraldi.  Geybir 
parametrleri  boyinsha  O`zbekstan  rawajlaniwdag`i  eller  toparina  kiredi.  Rawajlang`an  eller  qatarina 
keliw ushin birotala bazar qatnaslarina o`tiw kerek. Demokratiyalastiriw protsesin, puxaraliq ja`miyetti 
qa`liplestiriwi kerek.  
Ha`zir  "Ulli  ma`mleket"  degen  tu`sinik  ekonomikaliq  faktorlar  menen  baylanisli.  Bul  boyinsha 
alimlar  "ekonomikaliq  abadanliq  faktorinin`"  o`lshemi  sipatinda  energiyanin`  otnositelli  da`rejede 
tutiniwin  esapqa  alinadi.  Eger  elde  energiyanin`  ha`r  bir  adamg`a  baylanisli  tutiniliwi  konkret  ta`biyiy 
sharayitlar  (klimat,  territoriya,  rel`ef  h.t.b.)  belgilengen  da`rejede  bolsa,  onda  ol  eldin`  armiyani  ya 
basqariw apparatin saqlaw, pensiya menen ta`miyinlew, meditsinaliq xizmet h.t.b. problema joq degen 
so`z.  Ma`mleket  normal`  isleydi  degen  so`z.  Adamzat  tsivilizatsiyasinin`  rawajlaniwi  menen,  ilim, 
texnikanin`,  texnologiyanin`  rawajlaniwi  menen  qa`legen  ma`mlekettin`  ullilig`i,  xaliqtin`  turmis 
da`rejesi  ha`m  ma`deniyati,  jeke  adamnin`  erkinligi  menen  baylanisli  boladi.  Bul  kriteriylerden 
shig`atug`in bolsaq O`zbekstanda ulli ma`mleketti quriw - real` waziypa. Prezidentimizdin` sonin` ushin 
ha`m  bizin`  elimizdin`  XXI  a`sirde  jerju`zlik  ekonomikada,  ma`deniyatta  ha`m  siyasatta  ilayiqli  orin 
iyelewge  tariyxiy  shansi  bar  degeni  ju`da`  duris.  (Qaran`iz:  I.  A.  Karimov.  O`zbekstan  XXI  a`sir 
bosag`asinda.. N., 1998. 15 b).  
 
Bekkemlew ushin sorawlar 
1. Ruwhiyliq  degenimiz ne 
2. Rwhiyliqtag`i  milliylik degende neni tu`sinesiz 
3. Ruwhiyliqta  uliwmainsaniyloiq  degende neni  tu`sinesiz 
4. Ma`deniyat degenimiz ne 
5. Qadriyat degenimiz ne 
6. Bu`gingi ku`nde O`zbekstanda  qadriyatlarg`a  qatnas qanday 
7. Ideya degenimiz ne 
 
A`debiyatlar: 
1. Karimov I.A. Wzbekistonning wz istiqlol va taraqqiet ywli. T., «O`zbekiston», 1992 
2. Karimov I.A. Wzbekiston XXI asrga intilmoqda. T., «Wzbekiston», 1999 
3. Karimov I.A. Donishmand halqimizning mustahkam irodasiga ishonaman.-»Fidokor»gaz.2000 yil, 8 
iyun. 
4. Falsafa kursining ayrim masalalari (T.Sharipov tahriri ostida). - «Farg`ona», 1994. 

---