113
23.
XIII.Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitablardan Toplanan
Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü, 3.Baskı, Ankara, 1995.
24.
Özçelik Sadettin. Dede Korkut, Araştırmalar, Notlar /Dizin / Metin, Gazi
Kitabevi, Ankara 2005,
25.
Özçelik Sadettin. Dede Korkut Üzerine Yeni Notlar, Gazi Kitabevi, Ankara, 2006.
26.
Радлов В.В. Опыт словаря тюркских языков, С.Петербург, 1893-1905.
27.
Севортян Э. В. Аффиксы именного словообразования в Азербайджанском
языке, Наука, Москва, 1966
28.
Tekin T. Dede Korkut Hikayelerinde Bazı Düzeltmeler/ TDAY 1982-1983,
Ankara 1986, s. 141 - 156.
29.
Tezcan Semih. Dede Korkut Oğuznameleri Üzerine Notlar, 1. Baskı, İstanbul ,
2001.
30.
Tezcan Semih, Boeschoten Hendrik. Dede Korkut Oğuznameleri, 1. Baskı,
İstanbul , 2001.
31.
Туркменско - русский словарь, Москва , 1968.
32.
Узбекско - русский словарь, Москва, 1959.
33.
Zahidoğlu Vahid. “Kitabi - Dədə Qorqud”un açılmamış sirləri, “Logos”
məcmuəsi, № 2, Bakı, 1997, s. 133 - 161.
34.
Zahidoğlu Vahid. “Kitabi - Dədə Qorqud”un leksikası haqqında bəzi qeydlər (I
məqalə), Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Xəbərləri, ədəbiyyat, dil və
incəsənət seriyası, № 1- 2, Bakı, 1998, s. 66 - 76.
Эцлханым Вялийева
КРЫМ-ТАТАР ВЯ ТЦРК ДИЛЛЯРИНИН
ЛЕКСИК ПАРАЛЕЛЛЯРИ
Крым татарларынын тарихи вятянляри Крым йарымадасы олмушдур. Бир халг
кими онлар ХВ-ХВЫЫЫ ясрлярдя йарымадада йашайан мцхтялиф етник групларын -
скифляр, сарматлар, аланлар, булгарлар, йунанлар, хязярляр, чяркязляр, печенегляр,
Кичик Асийадан олан тцрклярин тямяркцзляшмяси нятиъясиндя формалашмышлар.
Депортасийа иля ялагядар сонралар онлар йашайыш йерлярини дяйишяряк Орта
Асийада, Газахыстанда, Юзбякистанда, Украйнада вя башга яразилярдя
мяскунлашмышлар. Онларын бюйук бир гисми Тцркийяйя кюч етмиш вя мянбяляря
эюря орада йашайанларын сайы тяхминян 5-6 милйона йахындыр. Тцркийядя
йашайан Крым татарлары юзлярини Крым татарлары дейил, Крцм мяншяли тцркляр
щасеб едирляр.
Крым татарлары тарихи вятянляриня гайытмаг цчцн узун мцддят мцъадиля
апармыш, 1956-ъы илдя буна иъазя верился дя, йалныз 1989-ъу илдя она наил
олмушлар. Щазырда Крымда йашайанларын сайы 260 миня йахырдыр.
Vəliyeva Gülxanım - Bakı Dövlət Universitetinin dosenti, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru.
114
1937-ъи ил тяъавцзцня мяруз галан халглардан бири дя Крым татарлары
олмушдур. Бу халгын сай-сечмя оьуллары, дювлят хадимляри, алимляри репрессийа
нятиъясиндя сырадан чыхарылмышдыр. Бунлардан бири дя тякъя юз дюврц цчцн дейил,
ябяди йашамаг щцгцгц газанан эюркямли алим Бякир Чобанзадя олмушдур. Бу
мягаля дя онун юлмяз рущуна щюрмят вя ещтирам яламяти олараг тягдим
олунур.
Диллярин мцасир инкишаф сявиййяси еля вязиййятдядир ки, гощур дил вя
диалектлярин тядгигата ъялб едилмяси, тарихи-мцгайисяли метода мцраъият
оунмасы бу диллярин тарихилийини, гядимлийини, онларын излглосларынын мялум вя
мялум олмайан ареалларда йайылмасыны излямяк бахымындан хцсуси ящямиййят
кясб едир.
Гыпчаг групуна дахил олан вя бу дил групунда бирляшян газах,
гарагалпаг, гырьыз, Алтай вя ногай дилляриндян фярглянян Крым-татар дили бир
чох дил хцсусиййятляри иля оьуз групунда олан диллярля даща чох охшарлыглара
маликдир. Ф.Зейналов гейд едир ки, « Крым-татар дили тарихян гыпчаг дилляриня
аид олса да, сонралар оьуз дилляринин /хцсусиля османлы тцрк дилинин/ тясири
алтында, демяк олар ки, оьуз яламятляри кясб едяряк, юзляриня хас гыпчаглыг
хцсусиййятлярини итирмишляр. Индии бу дилдя карлуг групуна хас олан ъящятляр дя
мцшащидя олунур » /8, 207/.
Крым татарлары фонетик, грамматик вя лексик хцсусиййятляриня эюря ики
група бюлцнцр:
1.
Шимал Крым татарлары /Онлар даща чох гыпчаг елементляриня маликдир/;
2.
Ъянуб татарлары /Онларда оьуз-сялъуг яламятляри цстцнлцк тяшкил едир/.
Мящз бу яламятляриня эюря онларын ики диалекти – шимал вя ъянуб
фяргляндирилмишдир /3, 282/.
Арашдырмалар эюстярир ки, бу эцн тцрк дилляриндя, еляъя дя Азярбайъан
дилиндяки яксяр фонетик щадися вя ганунлар, морфоложи вя лексик хцсусиййятляр
Крым-татар дилиндя дя мцшащидя олунур. Беля бир щалла да растлашырыг ки,
мцхтялиф сявиййялярдя олан дил щадисяляри бир дилдя ядяби дил, о бири дилдя диалект
сявиййясиндя, бязян дя щяр икиси ейни парадигмада чарпазлашыр, юзцнц бцрузя
верир.
Мювзуну Крым-татар вя тцрк дилляринин лексик паралелляри цзяриндя
гурдуьумуза эюря бу диллярин лексик материаллары тядгигата ъялб олунмушдур.
Мцгайися мягамында гейдя алынан лексик ващидляри ишлянмя тезлийи вя мяна
эенишлянмясиня эюря беля груплашдырмаьы мягсядяуйьйн билдик:
а/ Диалект сявиййясиндя фяалиййят эюстярянляр;
б/ Тарихян интенсив олан, индики дилдя архаизм кими гябул етдийимиз
гядим тцрк сюзляри;
ъ/ Диэяр тцрк дилляри цчцн мягбул сайыланлар;
д/ Крым-татар дилинин юз дахили имканлары щесабына йаранан вя
юзцнямяхмумлуьу иля сечиляр лексик ващидляр.
а/ Диалект сявиййясиндя фяалиййят эюстярянляр.
Dostları ilə paylaş: |