109
s. kimi kök və şəkilçisi birikmiş, kök morfeminin mənşəyi və etimologiyası
mübahisəli olan sözlərdə də müşahidə etmək mümkündür.
Dəb[lək] “kiçik davul, təbil, dəf”. Sözə yalnız Vatikan nüsxəsinin “Uruz
dutsaq olduğu” boyunda təsadüf edilir. Mətndə
dopa / düpədəblərهپودرلبدşəklində
yazılmışdır:Qazan bəg atından yerə endi.Arı [sudan] abdəst alub iki rikət namaz
qıldı. Ады эюрклц Мцhяммядя sалавaт эятцрди. Дəхi гара дiнлц кaфиря ат
śалдылар, гылыж урдылар.
Dopa dəblərgцмцр- gцмцр давуллар чалынды (V.
73). Drezden nüsxəsində həmin parça belədir: Qazan gördi ki, kafir qatı yaqlandı.
Atından endi, aru sudan abdəst aldı, ağ alnın yerə qodı, iki rikət namaz qıldı. Adı
görklü Mühəmmədi yad gətürdi, qara dinlü kafirə göz qarartdı, hayqırdı, at saldı
qarşu vardı, qılıc urdı. Gümbür - gümbür tavullar çalındı, burması altun tuc borılar
çalındı (D. 132). M. Ergin nüsxə fərqlərində ifadəni
düpe düpler kimi oxumuş,
əlavə izah verməmişdir. S. Tezcan və H. Böhöten mətnə
düpe dep[di]ler şəklində
düzəliş vermişlər. (30, 262). M. S. Kaçalin də eyni düzəlişi qəbul etmişdir (18,
85). Türkmən tədqiqatçısı Annaqurban Aşırov ifadəni
düpe - dübler kimi
transliterasiya etmişdir (4, 243).
Bizcə, göstərilən oxunuş və düzəliş variantları mətnin ümumi məzmununa
uyğun deyil. S. Tezcan və H. Böhötenin düzəlişindən belə anlaşılır ki, oğuz igidləri
kafirlə vuruşduqdan sonra düpə (mərkəzə) dəpmiş, daha sonra isə davullar
çalınmağa başlamışdır. Halbuki əksinə olmalı idi: Davullar çalınmalı, sonra vuruş
başlanmalı idi. Buna görə də biz başqa bir düzəliş variantı təklif edirik:
düpə sözü
dopa kimi oxunmalı,
dəblər yazılış şəkli isə
dəb
[
lək
]
lər şəklində düzəldilməlidir.
Çox güman ki, köçürmə prosesində katib
dəbləklər sözündəki
lək hecasını yazmağı
unutmuşdur. (Sözün tərkibində iki
lə ünsürünün ard - arda gəlməsi burada
yanlışlığın yaranmasında əsas rol oynamışdır).
Dəblək/ deplek sözünün orta əsr
yazılı abidələrində “kiçik davul, təbil, dəf” mənasında işlənməsi ilə bağlı “Tarama
Sözlüğü”ndə 13 müəllifin əsərindən nümünələr verilmişdir: Eğer
deplekکلبدçalarsa gerü
depleği boynunda ola (Kesir. XIV); Halim nola gör
zilletimi Zati güzeller / Başuma kakarlarsa bu gün nite ki
deplek (Zati, XVI);
Dünbek [Fa.]-
Deplek tabir olunan küçük tabldır, oyunbazlar , mahalle bekçileri
çalarlar (Bürh. XVIII - XIX) və s. (23, II, 1092 -1093). Mətndəki
هپودyazılışının
dopa“topa, birlikdə” şəklindəoxunması ilə cümlə aşağıdakı kimi səslənir:
Допа
дəб
[
lək
]
лəр, давуллар gцмцр- gцмцр чалынды“Təbillər, nağaralar birlikdə
gumbur - gumbur çalındı”.
Saltan“qısır, doğmamış”. Söz Drezden nüsxəsinin “Beyrək boyu”nda bir dəfə
işlənmişdir: Qızlar keyigi götürdilər, Gözəllər şahı Banı Çiçəgüñ öñinə gətürdilər.
Baqdı gördi ki, bir
saltanن اطلس semüz sığın keyikdür (D. 77). Vatikan nüsxəsində
bəzi başqa sözlərlə yanaşı bu söz də ixtisar edilərək cümlə aşağıdakı kimi
verilmişdir: Qızlar keyigi içəri gətürdilər (V. 26). Drezden nüsxəsindəki
saltan
sözünü M. Ergin, S. Əlizadə, S. Tezcan, S. Özçəlik, M. S. Kaçalin
sultan şəklində,
H. Araslı isə
sultansuz kimi oxumuşdur. Ş. Cəmşidov ifadəni mətndə “bir
sultan
simüz sığın keyik”, lüğətdə isə
sultansuz“soltanı yandıran, əla, gözəl” kimi