“Informatika va axborot texnologiyalari”

Redaktirovargp - Edit
menyu buyruklari bizga yordam beradi. Masalan tanlangan 
soxa nusxasini xotiraga olish va kirkib olish (Kopirovatgp-Copy, Vqrezatgp-Cut), xotiradan 
chikarish (Vstavitgp-paste). Endi kolgan buyruklar bilan tanishaylik:
Erkin uzgartirish - Svobodnoe preobrazovanie (Free Transform)- ushbu buyruk natijasida tanlangan 
soxa yoki rasm chegaralarida maxsus nuxtalar paydo buladi. Ular yordamida tanlangan soxani 
chuzish, egeltirish, aylantirish va boshka xarakatlarni bajarishimiz mumkin.
Uzgartirish - Preobrazovanie (Transform)- ushbu buyruk ichida bir nechta imkoniyatlar mavjud:

---

90 
8-LABORATORIYA ISHI. 
MA’LUMOTLAR BAZASINI TO`LDIRISH. 
MA’LUMOTLARNI FORMALAR YORDAMIDA KIRITISH. 
MA’LUMOTLAR BAZASIDAN SO`ROVLAR VA 
GURUXLANTIRILGAN HISOBOTLAR HOSIL QILISH
. 
Ishning maqsadi
. Ma’lumotlar bazasi Access dasturida ishlashni o’rganish, 
ma’lumotlar 
bazasini to`ldirish, so`rovlar va guruxlantirilgan hisobotlar hosil qilish.
Kerakli jihozlar
: Kompyuter, MS Access dasturi. 
Masalaning qo’yilishi:
1.
Ma’lumotlar bazasini to`ldirish. 
2.
Ma’lumotlarni formalar yordamida kiritish.
3.
Ma’lumotlar bazasidan so`rovlar va guruxlantirilgan hisobotlar hosil 
qilish.
Qisqa nazariy ma’lumot: 
Har qanday samarali axborot tizimi uning qanday sohaga yoki yo‘nalishga bag‘ishlanganidan 
qat‘iy nazar, foydalanuvchilarni aniq, o‘z vaqtida olinadigan hamda bajarilayotgan ishlarga mos 
ma‘lumotlar to‘plami bilan ta‘minlab berishi lozim. Bunday ma‘lumotlar komp‘yuterda mavjud 
bo‘lgan xilma-xil turdagi fayllar va qurilmalarda yig‘iladi. Komp‘yuterning amaliy dasturiy tizimi 
ma‘lumotlarini bitlar, baytlar, maydonlar, yozuvlar, fayllar, fayllar va ma‘lumotlar bazalari 
ko‘rinishida tashkil qiladi hamda saqlaydi. Keyinchalik foydalanishda tushunarli bo‘lishi uchun bu 
tushunchalarga qisqacha izoh berib o‘tamiz:
Maydon – simvollarning so‘zlar, so‘z guruhlari, sonlar ko‘rinishida ifodalanishi bo‘lib, 
ma‘lumot bazalarida ular jadval ustunlariga mos keladi;
YOzuv
 
– bir-biri bilan bog‘liq bo‘lgan maydonlar to‘plami bo‘lib, ular jadvallar sifatida 
ifodalangan ma‘lumot bazasi jadvalining qatorlariga mos keladi;
Fayl – bir xil turga mansub yozuvlar guruhi bo‘lib, ular ma‘lum bir nom berilgan ma‘lumotlar 
to‘plamiga mos keladi;
Attribut
 
– ma‘lumotlar bazasining ma‘lum bir ob‘ektini aniqlab beradigan ma‘lumot bo‘lagi.
Kalit maydonlari – yozuvdagi biror bir ma‘lumotni o‘ziga xos tarzda aniqlab beradigan bir 
ma‘lumot yozuvlari yangilanishi, tarqatilishi yoki uzatilishi mumkin.
Kalit maydon ikkita jadvalning o‘zaro bog‘lanishini aniqlab beradigan va bu ikkala jadval 
uchun umumiy bo‘lgan maydondir.
Quyida ma‘lumot bo‘laklarining ierarxiyasini sxematik ravishda ko‘rish mumkin:
Quyidagi yozuvda TALABNOMA deb nomlangan ob‘ekt va uning attributlari keltirilgan. 
TALABNOMA ni tavsiflaydigan ko‘rsatkichlar uning raqami, sanasi, mahsulot nomeri, 
mahsulotning soni va uning miqdoridir. Talabnoma raqami kalit maydoni bo‘lib xizmat qiladi, 
chunki har bir talabnoma o‘z unikal identifikatsion (aniqlanish) raqamiga ega. Demak, ob‘ektning 
talabnoma raqami (ya‘ni kalit maydoni) orqali u ma‘lumot bazasining boshqa ob‘ektlari bilan 

---

91 
bog‘lanishi, ularga ma‘lumotlar uzatishi mumkin va o‘zaro turli xil ma‘lumotlar almashinish 
imkoniyatiga ega. Ma‘lumot bazasini tuzish va u bilan ishlay boshlashdan avval albatta kalit 
maydonlarini aniqlab olish zarur, chunki bu ish ob‘ektlarning o‘zaro aloqasini ta‘minlab beradi.